0:00:10.030,0:00:11.572
Ay ufka yakın olduğunda,

0:00:11.572,0:00:13.070
tam tepemizde olduğundan

0:00:13.070,0:00:14.542
daha büyük görünüyor,

0:00:14.542,0:00:15.976
dikkatinizi çekti mi hiç?

0:00:15.976,0:00:17.530
Çektiyse, yalnız değilsiniz.

0:00:17.530,0:00:19.730
İnsanlar çok eski zamanlardan beri

0:00:19.730,0:00:21.335
bu garip olguyu merak etmişlerdir

0:00:21.335,0:00:23.200
ve şaşırtıcı biçimde hâlâ

0:00:23.200,0:00:24.845
iyi bir açıklamadan yoksunuz,

0:00:24.845,0:00:26.358
yine de uğraşıyoruz.

0:00:26.358,0:00:28.626
Tarihteki büyük düşünürlerden bazıları --

0:00:28.626,0:00:29.395
Aristo,

0:00:29.395,0:00:30.224
Batlamyus,

0:00:30.224,0:00:30.956
Da Vinci,

0:00:30.956,0:00:31.700
Descartes

0:00:31.700,0:00:33.286
-- bu sorunla boğuşmuş

0:00:33.286,0:00:36.645
ve doyurucu bir açıklama yapamamışlardır.

0:00:36.645,0:00:38.317
Öne sürülen ilk düşüncelerden biri

0:00:38.317,0:00:40.426
Ay'ın gökteki görüntüsünün, ufka yakınken

0:00:40.426,0:00:42.797
gerçekten de daha büyük olduğuydu.

0:00:42.797,0:00:45.728
Belki de Dünya'nın atmosferi dev bir mercek gibi

0:00:45.728,0:00:48.343
doğup batarken Ay'ı büyük gösteriyordu.

0:00:48.343,0:00:50.680
Fakat bu açıklama tutmadı.

0:00:50.680,0:00:52.536
Bir kere, atmosferin kırıcılığının

0:00:52.536,0:00:55.100
Ay'ı azıcık daha küçük göstermesi gerekirdi.

0:00:55.100,0:00:56.961
Artı, görünen Ay'ın büyüklüğünü

0:00:56.961,0:00:58.096
farklı konumlarda

0:00:58.096,0:00:59.340
gerçekten ölçerseniz,

0:00:59.340,0:01:00.594
hepsi aynı çıkıyordu.

0:01:00.594,0:01:02.438
Peki o zaman neden hâlâ doğarken

0:01:02.438,0:01:03.822
daha büyük görünüyor?

0:01:03.822,0:01:06.141
Bu bir tür göz yanılgısı olmalı.

0:01:06.141,0:01:08.207
Soru şu: Hangisi?

0:01:08.207,0:01:11.113
Açıklamalardan biri Ebbinghaus Yanılgısı.

0:01:11.113,0:01:13.327
Bu durumda özdeş iki nesne,

0:01:13.327,0:01:15.386
etraflarında bulunan nesnelerin boyutlarına

0:01:15.386,0:01:17.100
bağlı olarak farklı görünür.

0:01:17.100,0:01:21.295
Buradaki iki merkez daire aslında aynı büyüklükte.

0:01:21.295,0:01:23.783
Belki ayın ufka yakınken büyük görünme nedeni de

0:01:23.783,0:01:25.056
küçücük ağaçların,

0:01:25.056,0:01:26.073
evlerin ve kulelerin

0:01:26.073,0:01:27.680
yakınında bulunmasıdır.

0:01:27.680,0:01:29.143
Ay yükseldiğinde ise

0:01:29.143,0:01:31.648
gökyüzünün engin karanlığı ile çevrelenir

0:01:31.648,0:01:34.128
ve nispeten ufak görünür.

0:01:34.128,0:01:37.096
Bir diğer olasılık ise ünlü Ponzo Yanılgısı.

0:01:37.096,0:01:39.905
Eğer perspektife dayalı çizim yaptıysanız bilirsiniz,

0:01:39.905,0:01:42.254
bir şey ufka ne kadar yakınsa,

0:01:42.254,0:01:43.818
o kadar küçük çizilir.

0:01:43.818,0:01:46.593
Beynimizin buna otomatik olarak verdiği karşılık,

0:01:46.593,0:01:49.156
ufka yakın nesneleri, aslında göründüklerinden

0:01:49.156,0:01:50.876
daha büyük algılamaktır.

0:01:50.876,0:01:52.787
Çizimdeki sarı çizgilerin ikisi de

0:01:52.787,0:01:53.784
aynı boyutta,

0:01:53.784,0:01:55.562
fakat üstteki büyük görünüyor

0:01:55.562,0:01:57.512
çünkü onu, ufka doğru uzaklaşmış

0:01:57.512,0:01:59.042
olarak yorumluyoruz.

0:01:59.042,0:02:01.379
Böylece Ponzo ve Ebbinghaus ile

0:02:01.379,0:02:02.911
Ay yanılgısının gizemini

0:02:02.911,0:02:03.995
çözmüşe benziyoruz.

0:02:03.995,0:02:06.375
Ama ne yazık ki, işleri karıştıran

0:02:06.375,0:02:08.354
birkaç ayrıntı var.

0:02:08.385,0:02:11.352
Birincisi, şayet olay Ebbinghaus etkisi olsaydı,

0:02:11.352,0:02:13.704
bulutlardan çok yüksekte uçan pilotlar için

0:02:13.704,0:02:16.112
Ay yanılgısının kaybolmasını beklerdik,

0:02:16.112,0:02:18.066
çünkü ufka yakın herhangi daha küçük

0:02:18.066,0:02:19.599
bir nesne olmayacaktır.

0:02:19.599,0:02:22.603
Ama hem pilotlar hem de açık denizde bulunan

0:02:22.603,0:02:24.825
denizciler Ay yanılgısını gördüklerini söylüyorlar.

0:02:24.825,0:02:27.185
Öte yandan, olay sadece beynimizin

0:02:27.185,0:02:29.663
ufka yakın nesnelerin boyutlarını düzeltmesi olsaydı,

0:02:29.663,0:02:31.756
Ay yanılgısının planetarium içinde de gerçekleşmesini

0:02:31.756,0:02:33.228
beklerdik, çünkü

0:02:33.228,0:02:34.909
ufuk dahil tüm gökyüzü

0:02:34.909,0:02:36.959
başımızın üzerindeki küresel kubbede

0:02:36.959,0:02:38.789
gösterilir durumdadır.

0:02:38.789,0:02:40.430
İncelemeler gösteriyor ki,

0:02:40.430,0:02:42.141
durum öyle değil.

0:02:42.141,0:02:43.257
Daha da kötüsü,

0:02:43.257,0:02:45.929
eğilip, bacaklarınızın arasından Ay'a bakarsanız,

0:02:45.929,0:02:47.011
Ay yanılgısı

0:02:47.011,0:02:49.071
büsbütün kaybolmuş oluyor.

0:02:49.071,0:02:51.379
Olay iyice gülünç bir hâl almakta!

0:02:52.440,0:02:54.891
Günümüzün umut verici açıklamalarından biri

0:02:54.891,0:02:57.384
Yakınsak Küçültme olarak bilinir.

0:02:57.384,0:02:59.568
Beynimiz, nesnelerin uzaklığını

0:02:59.568,0:03:01.108
ve görünür boyutlarını,

0:03:01.108,0:03:03.064
gözün odaklamasına göre yorumlar.

0:03:03.064,0:03:04.528
Ufka bakarken,

0:03:04.528,0:03:06.861
gözünüz uzaklara odaklanır,

0:03:06.861,0:03:09.200
dolayısıyla beyniniz uzağa baktığınızı bilir.

0:03:09.200,0:03:11.028
Ay, belli bir büyüklükte görünür.

0:03:11.028,0:03:12.790
Beyniniz onun uzakta olduğunu düşünür,

0:03:12.790,0:03:14.395
ki öyledir, siz de doğal olarak

0:03:14.395,0:03:16.705
Ay'ın büyük olması gerektiği sonucuna varırsınız.

0:03:16.705,0:03:18.619
Ama gökyüzüne bakarken

0:03:18.619,0:03:20.505
gözlerinizin odaklanabileceği hiçbir şey yoktur,

0:03:20.505,0:03:22.564
dolayısıyla odaklanmadıkları durumlarına geçerler.

0:03:22.564,0:03:25.261
Bu da birkaç metre ileriyi işaret eder.

0:03:25.261,0:03:27.185
Şimdi beyniniz, Ay'ın gerçekte olduğundan

0:03:27.185,0:03:28.433
daha yakında olduğunu düşünür,

0:03:28.433,0:03:30.090
siz de doğal olarak, Ay'ın düşündüğünüz kadar

0:03:30.090,0:03:32.169
büyük olmadığı sonucuna varırsınız.

0:03:32.169,0:03:33.811
Ay'ın, ufka yakınken neden büyük

0:03:33.811,0:03:35.639
göründüğünü açıklamak yerine,

0:03:35.639,0:03:37.672
Yakınsak Küçültme Ay'ın tepemizdeyken

0:03:37.672,0:03:40.312
neden küçük göründüğünü açıklar.

0:03:40.312,0:03:42.125
Yeterli gelmedi mi?

0:03:42.125,0:03:44.851
Açıkçası, pek çok bilim insanına da gelmiyor.

0:03:44.851,0:03:47.320
O yüzden de, Ay yanılsamasına dair tartışmalar

0:03:47.320,0:03:48.882
artmaya devam ediyor ve

0:03:48.882,0:03:52.050
onu gökte gördüğümüz sürece de devam edeceğe benziyor.