1
00:00:10,030 --> 00:00:11,572
Ay ufka yakın olduğunda,

2
00:00:11,572 --> 00:00:13,070
tam tepemizde olduğundan

3
00:00:13,070 --> 00:00:14,542
daha büyük görünüyor,

4
00:00:14,542 --> 00:00:15,976
dikkatinizi çekti mi hiç?

5
00:00:15,976 --> 00:00:17,530
Çektiyse, yalnız değilsiniz.

6
00:00:17,530 --> 00:00:19,730
İnsanlar çok eski zamanlardan beri

7
00:00:19,730 --> 00:00:21,335
bu garip olguyu merak etmişlerdir

8
00:00:21,335 --> 00:00:23,200
ve şaşırtıcı biçimde hâlâ

9
00:00:23,200 --> 00:00:24,845
iyi bir açıklamadan yoksunuz,

10
00:00:24,845 --> 00:00:26,358
yine de uğraşıyoruz.

11
00:00:26,358 --> 00:00:28,626
Tarihteki büyük düşünürlerden bazıları --

12
00:00:28,626 --> 00:00:29,395
Aristo,

13
00:00:29,395 --> 00:00:30,224
Batlamyus,

14
00:00:30,224 --> 00:00:30,956
Da Vinci,

15
00:00:30,956 --> 00:00:31,700
Descartes

16
00:00:31,700 --> 00:00:33,286
-- bu sorunla boğuşmuş

17
00:00:33,286 --> 00:00:36,645
ve doyurucu bir açıklama yapamamışlardır.

18
00:00:36,645 --> 00:00:38,317
Öne sürülen ilk düşüncelerden biri

19
00:00:38,317 --> 00:00:40,426
Ay'ın gökteki görüntüsünün, ufka yakınken

20
00:00:40,426 --> 00:00:42,797
gerçekten de daha büyük olduğuydu.

21
00:00:42,797 --> 00:00:45,728
Belki de Dünya'nın atmosferi dev bir mercek gibi

22
00:00:45,728 --> 00:00:48,343
doğup batarken Ay'ı büyük gösteriyordu.

23
00:00:48,343 --> 00:00:50,680
Fakat bu açıklama tutmadı.

24
00:00:50,680 --> 00:00:52,536
Bir kere, atmosferin kırıcılığının

25
00:00:52,536 --> 00:00:55,100
Ay'ı azıcık daha küçük göstermesi gerekirdi.

26
00:00:55,100 --> 00:00:56,961
Artı, görünen Ay'ın büyüklüğünü

27
00:00:56,961 --> 00:00:58,096
farklı konumlarda

28
00:00:58,096 --> 00:00:59,340
gerçekten ölçerseniz,

29
00:00:59,340 --> 00:01:00,594
hepsi aynı çıkıyordu.

30
00:01:00,594 --> 00:01:02,438
Peki o zaman neden hâlâ doğarken

31
00:01:02,438 --> 00:01:03,822
daha büyük görünüyor?

32
00:01:03,822 --> 00:01:06,141
Bu bir tür göz yanılgısı olmalı.

33
00:01:06,141 --> 00:01:08,207
Soru şu: Hangisi?

34
00:01:08,207 --> 00:01:11,113
Açıklamalardan biri Ebbinghaus Yanılgısı.

35
00:01:11,113 --> 00:01:13,327
Bu durumda özdeş iki nesne,

36
00:01:13,327 --> 00:01:15,386
etraflarında bulunan nesnelerin boyutlarına

37
00:01:15,386 --> 00:01:17,100
bağlı olarak farklı görünür.

38
00:01:17,100 --> 00:01:21,295
Buradaki iki merkez daire aslında aynı büyüklükte.

39
00:01:21,295 --> 00:01:23,783
Belki ayın ufka yakınken büyük görünme nedeni de

40
00:01:23,783 --> 00:01:25,056
küçücük ağaçların,

41
00:01:25,056 --> 00:01:26,073
evlerin ve kulelerin

42
00:01:26,073 --> 00:01:27,680
yakınında bulunmasıdır.

43
00:01:27,680 --> 00:01:29,143
Ay yükseldiğinde ise

44
00:01:29,143 --> 00:01:31,648
gökyüzünün engin karanlığı ile çevrelenir

45
00:01:31,648 --> 00:01:34,128
ve nispeten ufak görünür.

46
00:01:34,128 --> 00:01:37,096
Bir diğer olasılık ise ünlü Ponzo Yanılgısı.

47
00:01:37,096 --> 00:01:39,905
Eğer perspektife dayalı çizim yaptıysanız bilirsiniz,

48
00:01:39,905 --> 00:01:42,254
bir şey ufka ne kadar yakınsa,

49
00:01:42,254 --> 00:01:43,818
o kadar küçük çizilir.

50
00:01:43,818 --> 00:01:46,593
Beynimizin buna otomatik olarak verdiği karşılık,

51
00:01:46,593 --> 00:01:49,156
ufka yakın nesneleri, aslında göründüklerinden

52
00:01:49,156 --> 00:01:50,876
daha büyük algılamaktır.

53
00:01:50,876 --> 00:01:52,787
Çizimdeki sarı çizgilerin ikisi de

54
00:01:52,787 --> 00:01:53,784
aynı boyutta,

55
00:01:53,784 --> 00:01:55,562
fakat üstteki büyük görünüyor

56
00:01:55,562 --> 00:01:57,512
çünkü onu, ufka doğru uzaklaşmış

57
00:01:57,512 --> 00:01:59,042
olarak yorumluyoruz.

58
00:01:59,042 --> 00:02:01,379
Böylece Ponzo ve Ebbinghaus ile

59
00:02:01,379 --> 00:02:02,911
Ay yanılgısının gizemini

60
00:02:02,911 --> 00:02:03,995
çözmüşe benziyoruz.

61
00:02:03,995 --> 00:02:06,375
Ama ne yazık ki, işleri karıştıran

62
00:02:06,375 --> 00:02:08,354
birkaç ayrıntı var.

63
00:02:08,385 --> 00:02:11,352
Birincisi, şayet olay Ebbinghaus etkisi olsaydı,

64
00:02:11,352 --> 00:02:13,704
bulutlardan çok yüksekte uçan pilotlar için

65
00:02:13,704 --> 00:02:16,112
Ay yanılgısının kaybolmasını beklerdik,

66
00:02:16,112 --> 00:02:18,066
çünkü ufka yakın herhangi daha küçük

67
00:02:18,066 --> 00:02:19,599
bir nesne olmayacaktır.

68
00:02:19,599 --> 00:02:22,603
Ama hem pilotlar hem de açık denizde bulunan

69
00:02:22,603 --> 00:02:24,825
denizciler Ay yanılgısını gördüklerini söylüyorlar.

70
00:02:24,825 --> 00:02:27,185
Öte yandan, olay sadece beynimizin

71
00:02:27,185 --> 00:02:29,663
ufka yakın nesnelerin boyutlarını düzeltmesi olsaydı,

72
00:02:29,663 --> 00:02:31,756
Ay yanılgısının planetarium içinde de gerçekleşmesini

73
00:02:31,756 --> 00:02:33,228
beklerdik, çünkü

74
00:02:33,228 --> 00:02:34,909
ufuk dahil tüm gökyüzü

75
00:02:34,909 --> 00:02:36,959
başımızın üzerindeki küresel kubbede

76
00:02:36,959 --> 00:02:38,789
gösterilir durumdadır.

77
00:02:38,789 --> 00:02:40,430
İncelemeler gösteriyor ki,

78
00:02:40,430 --> 00:02:42,141
durum öyle değil.

79
00:02:42,141 --> 00:02:43,257
Daha da kötüsü,

80
00:02:43,257 --> 00:02:45,929
eğilip, bacaklarınızın arasından Ay'a bakarsanız,

81
00:02:45,929 --> 00:02:47,011
Ay yanılgısı

82
00:02:47,011 --> 00:02:49,071
büsbütün kaybolmuş oluyor.

83
00:02:49,071 --> 00:02:51,379
Olay iyice gülünç bir hâl almakta!

84
00:02:52,440 --> 00:02:54,891
Günümüzün umut verici açıklamalarından biri

85
00:02:54,891 --> 00:02:57,384
Yakınsak Küçültme olarak bilinir.

86
00:02:57,384 --> 00:02:59,568
Beynimiz, nesnelerin uzaklığını

87
00:02:59,568 --> 00:03:01,108
ve görünür boyutlarını,

88
00:03:01,108 --> 00:03:03,064
gözün odaklamasına göre yorumlar.

89
00:03:03,064 --> 00:03:04,528
Ufka bakarken,

90
00:03:04,528 --> 00:03:06,861
gözünüz uzaklara odaklanır,

91
00:03:06,861 --> 00:03:09,200
dolayısıyla beyniniz uzağa baktığınızı bilir.

92
00:03:09,200 --> 00:03:11,028
Ay, belli bir büyüklükte görünür.

93
00:03:11,028 --> 00:03:12,790
Beyniniz onun uzakta olduğunu düşünür,

94
00:03:12,790 --> 00:03:14,395
ki öyledir, siz de doğal olarak

95
00:03:14,395 --> 00:03:16,705
Ay'ın büyük olması gerektiği sonucuna varırsınız.

96
00:03:16,705 --> 00:03:18,619
Ama gökyüzüne bakarken

97
00:03:18,619 --> 00:03:20,505
gözlerinizin odaklanabileceği hiçbir şey yoktur,

98
00:03:20,505 --> 00:03:22,564
dolayısıyla odaklanmadıkları durumlarına geçerler.

99
00:03:22,564 --> 00:03:25,261
Bu da birkaç metre ileriyi işaret eder.

100
00:03:25,261 --> 00:03:27,185
Şimdi beyniniz, Ay'ın gerçekte olduğundan

101
00:03:27,185 --> 00:03:28,433
daha yakında olduğunu düşünür,

102
00:03:28,433 --> 00:03:30,090
siz de doğal olarak, Ay'ın düşündüğünüz kadar

103
00:03:30,090 --> 00:03:32,169
büyük olmadığı sonucuna varırsınız.

104
00:03:32,169 --> 00:03:33,811
Ay'ın, ufka yakınken neden büyük

105
00:03:33,811 --> 00:03:35,639
göründüğünü açıklamak yerine,

106
00:03:35,639 --> 00:03:37,672
Yakınsak Küçültme Ay'ın tepemizdeyken

107
00:03:37,672 --> 00:03:40,312
neden küçük göründüğünü açıklar.

108
00:03:40,312 --> 00:03:42,125
Yeterli gelmedi mi?

109
00:03:42,125 --> 00:03:44,851
Açıkçası, pek çok bilim insanına da gelmiyor.

110
00:03:44,851 --> 00:03:47,320
O yüzden de, Ay yanılsamasına dair tartışmalar

111
00:03:47,320 --> 00:03:48,882
artmaya devam ediyor ve

112
00:03:48,882 --> 00:03:52,050
onu gökte gördüğümüz sürece de devam edeceğe benziyor.