< Return to Video

Yazıyı kim icat etti?- Matthew Winkler

  • 0:14 - 0:16
    Yazıyı kim icat etti?
  • 0:16 - 0:18
    İnsanlar muhtemelen on binlerce yıldır
  • 0:18 - 0:20
    birbiriyle konuşuyor.
  • 0:20 - 0:22
    Ama sadece yaklaşık 5000 yıldır konuştuklarımızı
  • 0:22 - 0:24
    yazıya döküyoruz.
  • 0:24 - 0:26
    Ondan önce, bilgileri resimler ve şekiller kullanarak
  • 0:26 - 0:28
    çömleklere,mağara duvarlarına
  • 0:28 - 0:30
    ya da kumaşların üzerine
  • 0:30 - 0:32
    kaydediyorduk.
  • 0:32 - 0:36
    O zamanki sanatsal dürtüler bizi yazıya kadar götürdü.
  • 0:36 - 0:38
    İngilizce'de kullandığımız yazı sistemi
  • 0:38 - 0:40
    aslında MÖ 4500 ile MÖ 1750 yılları
  • 0:40 - 0:45
    arasında bir zamanda şimdiki Irak ve Suriye'deki
  • 0:45 - 0:49
    aşağı Mezopotamya'da Sümer kültürüyle başladı.
  • 0:49 - 0:51
    Sümerliler ticaret anlaşmalarını keçi, eşek ve öküzlerin
  • 0:51 - 0:55
    küçük kilden heykellerini kullanarak kayıt altına alıyorlardı.
  • 0:55 - 0:58
    Daha sonra kil tabletler üzerindeki iki boyutlu gravürlerin
  • 0:58 - 1:00
    çok daha kolay olduğunu keşfettiler.
  • 1:00 - 1:03
    Örneğin, bu sembol "dağ" anlamına geliyordu.
  • 1:03 - 1:06
    Bu ise "baş".
  • 1:06 - 1:08
    Eğer başın ağız bölümü vurgulanıyorsa
  • 1:08 - 1:09
    bu "ağız" anlamına geliyordu.
  • 1:09 - 1:12
    Ağızla su bir araya gelince "içmek"
  • 1:12 - 1:15
    ve ağız ekmekle yan yana gelince "yemek" anlamları çıkıyordu.
  • 1:15 - 1:17
    Öküz sembolünü de ekleyelim
  • 1:17 - 1:18
    işte size "bir öküz ye".
  • 1:18 - 1:20
    Ve işte- yazının icadı!
  • 1:20 - 1:22
    Ama bazı kelimelerin sembollerle
  • 1:22 - 1:24
    ifade edilmesi zor anlamları var.
  • 1:24 - 1:28
    "Dağlardaki öküz" ü nasıl çizerdiniz?
  • 1:28 - 1:30
    Unutmayın, eğer sadece ne demek isteğinizi çizerseniz,
  • 1:30 - 1:32
    bu sanat olur, yazı olmaz.
  • 1:32 - 1:34
    Bunun yazı olması için,
  • 1:34 - 1:37
    sembolün kelimeyi temsil etmesi gerekir.
  • 1:37 - 1:39
    Bunu okuyabilir misiniz?
  • 1:39 - 1:43
    Bu William Shakespeare'in Hamlet eserinden ünlü bir alıntı.
  • 1:43 - 1:46
    Evet, "Olmak ya da olmamak."
  • 1:46 - 1:48
    Sümerliler de bu problemi bu şekilde çözdüler.
  • 1:48 - 1:52
    Öküz artı su artı dağ.
  • 1:52 - 1:54
    Suyun burada ne işi var?
  • 1:54 - 1:56
    Sümer dilinde su kelimesinin sesi
  • 1:56 - 2:00
    tıpkı "daki" ekininki gibi.
  • 2:00 - 2:03
    Ve "dağlardaki öküz".
  • 2:03 - 2:06
    Dil bilimciler bunu resimli yazı olarak adlandırıyorlar.
  • 2:06 - 2:07
    Sümerliler anlamı yazılı sembollerle
  • 2:07 - 2:10
    ve sesi de belirterek nasıl temsil
  • 2:10 - 2:11
    edeceklerini biliyorlardı.
  • 2:11 - 2:14
    Sümerliler kelime haznelerini geliştirdiler.
  • 2:14 - 2:16
    Kademeli olarak sesler için semboller
  • 2:16 - 2:18
    daha sık , anlam için semboller
  • 2:18 - 2:20
    ise daha az kullanılır oldu.
  • 2:20 - 2:22
    Yazı sistemi bizim çivi yazısı diye bildiğimiz
  • 2:22 - 2:24
    fonetik alfabeye dönüşerek
  • 2:24 - 2:26
    daha modern bir hal aldı.
  • 2:26 - 2:28
    Akadlar ve Suriyeliler gibi birçok kültür
  • 2:28 - 2:30
    bu Sümer icadını kendi yazı sistemlerini
  • 2:30 - 2:32
    oluşturmak için uyarladılar.
  • 2:32 - 2:33
    "Gılgamış Destanı"
  • 2:33 - 2:35
    ve "Hammurabi Kanunları"
  • 2:35 - 2:37
    çivi yazısının değişik biçimlerinde yazıldı.
  • 2:37 - 2:39
    Bu teknoloji yayıldıkça,
  • 2:39 - 2:41
    bu semboller Yunanistan'a kadar ulaştı
  • 2:41 - 2:44
    ve bugün dünyada en çok kullanılan alfabeye dönüştü.
  • 2:44 - 2:46
    Ama Sümer, Dünya üzerinde yazının icad
  • 2:46 - 2:48
    edildiği tek yer değildi.
  • 2:48 - 2:49
    Eski Mısırlılar hiyeroglifi ve resim yazısını yaklaşık olarak
  • 2:49 - 2:54
    aynı zamanda, M.Ö. 3500'de, geliştirdiler.
  • 2:54 - 2:56
    Daha sonra M.Ö. 1500'lerde yazı bağımsız olarak
  • 2:56 - 2:58
    Çin'de icat edildi,
  • 2:58 - 3:01
    ve daha sonra Güneydoğu Asya'ya doğru yayıldı.
  • 3:01 - 3:04
    En son , Orta Amerika'da Maya kültürü
  • 3:04 - 3:09
    M.S 300'de kabartma şekilleri kazımaya başladı.
  • 3:09 - 3:12
    Peki, yazıyı kim icat etti?
  • 3:12 - 3:13
    Sümerliler,
  • 3:13 - 3:14
    Mısırlılar,
  • 3:14 - 3:14
    Çinliler,
  • 3:14 - 3:16
    ve tabii ki Mayalılar.
  • 3:16 - 3:18
    Son olarak, bugün hala dünyada
  • 3:18 - 3:20
    kullanılan bütün yazı sistemlerinin geçmişi
  • 3:20 - 3:23
    Sümer 'e ya da Çin'e kadar dayanabilir.
  • 3:23 - 3:25
    Yazı dünyanın diğer yerlerinde de icat
  • 3:25 - 3:27
    edilmiş olabilirdi.
  • 3:27 - 3:29
    Hintli Valley tarafından yazılan eski kitabeler
  • 3:29 - 3:31
    ve Rapa Nui kültürleri keşfedilmişti,
  • 3:31 - 3:33
    fakat kimse onların anlamını çözemedi.
  • 3:33 - 3:35
    Denemek ister misiniz?
Title:
Yazıyı kim icat etti?- Matthew Winkler
Description:

Dersin tamamı: http://ed.ted.com/lessons/who-invented-writing-matthew-winkler

Konuşma yazmadan binlerce yıl önce ortaya çıktı. Yazının icadından bu yana geliştirilen bütün yazıların geçmişi iki medeniyete dayanabilir: Sümerliler ve Çinliler. Matthew Winkler Sümer çivi yazısının evrimini inceliyor ve o zamanki ilk sembollerle, sadece anlamı çizme arasındaki farkı açıklıyor.
Ders: Matthew Winkler, animasyon: TED-Ed.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
03:52

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.