1 00:00:14,000 --> 00:00:16,000 Yazıyı kim icat etti? 2 00:00:16,000 --> 00:00:18,000 İnsanlar muhtemelen on binlerce yıldır 3 00:00:18,000 --> 00:00:20,000 birbiriyle konuşuyor. 4 00:00:20,000 --> 00:00:22,000 Ama sadece yaklaşık 5000 yıldır konuştuklarımızı 5 00:00:22,000 --> 00:00:24,000 yazıya döküyoruz. 6 00:00:24,000 --> 00:00:26,000 Ondan önce, bilgileri resimler ve şekiller kullanarak 7 00:00:26,000 --> 00:00:28,000 çömleklere,mağara duvarlarına 8 00:00:28,000 --> 00:00:30,000 ya da kumaşların üzerine 9 00:00:30,000 --> 00:00:32,000 kaydediyorduk. 10 00:00:32,000 --> 00:00:36,000 O zamanki sanatsal dürtüler bizi yazıya kadar götürdü. 11 00:00:36,000 --> 00:00:38,000 İngilizce'de kullandığımız yazı sistemi 12 00:00:38,000 --> 00:00:40,000 aslında MÖ 4500 ile MÖ 1750 yılları 13 00:00:40,000 --> 00:00:45,000 arasında bir zamanda şimdiki Irak ve Suriye'deki 14 00:00:45,000 --> 00:00:49,000 aşağı Mezopotamya'da Sümer kültürüyle başladı. 15 00:00:49,000 --> 00:00:51,000 Sümerliler ticaret anlaşmalarını keçi, eşek ve öküzlerin 16 00:00:51,000 --> 00:00:55,000 küçük kilden heykellerini kullanarak kayıt altına alıyorlardı. 17 00:00:55,000 --> 00:00:58,000 Daha sonra kil tabletler üzerindeki iki boyutlu gravürlerin 18 00:00:58,000 --> 00:01:00,000 çok daha kolay olduğunu keşfettiler. 19 00:01:00,000 --> 00:01:03,000 Örneğin, bu sembol "dağ" anlamına geliyordu. 20 00:01:03,000 --> 00:01:06,000 Bu ise "baş". 21 00:01:06,000 --> 00:01:08,000 Eğer başın ağız bölümü vurgulanıyorsa 22 00:01:08,000 --> 00:01:09,000 bu "ağız" anlamına geliyordu. 23 00:01:09,000 --> 00:01:12,000 Ağızla su bir araya gelince "içmek" 24 00:01:12,000 --> 00:01:15,000 ve ağız ekmekle yan yana gelince "yemek" anlamları çıkıyordu. 25 00:01:15,000 --> 00:01:17,000 Öküz sembolünü de ekleyelim 26 00:01:17,000 --> 00:01:18,000 işte size "bir öküz ye". 27 00:01:18,000 --> 00:01:20,000 Ve işte- yazının icadı! 28 00:01:20,000 --> 00:01:22,000 Ama bazı kelimelerin sembollerle 29 00:01:22,000 --> 00:01:24,000 ifade edilmesi zor anlamları var. 30 00:01:24,000 --> 00:01:28,000 "Dağlardaki öküz" ü nasıl çizerdiniz? 31 00:01:28,000 --> 00:01:30,000 Unutmayın, eğer sadece ne demek isteğinizi çizerseniz, 32 00:01:30,000 --> 00:01:32,000 bu sanat olur, yazı olmaz. 33 00:01:32,000 --> 00:01:34,000 Bunun yazı olması için, 34 00:01:34,000 --> 00:01:37,000 sembolün kelimeyi temsil etmesi gerekir. 35 00:01:37,000 --> 00:01:39,000 Bunu okuyabilir misiniz? 36 00:01:39,000 --> 00:01:43,000 Bu William Shakespeare'in Hamlet eserinden ünlü bir alıntı. 37 00:01:43,000 --> 00:01:46,000 Evet, "Olmak ya da olmamak." 38 00:01:46,000 --> 00:01:48,000 Sümerliler de bu problemi bu şekilde çözdüler. 39 00:01:48,000 --> 00:01:52,000 Öküz artı su artı dağ. 40 00:01:52,000 --> 00:01:54,000 Suyun burada ne işi var? 41 00:01:54,000 --> 00:01:56,000 Sümer dilinde su kelimesinin sesi 42 00:01:56,000 --> 00:02:00,000 tıpkı "daki" ekininki gibi. 43 00:02:00,000 --> 00:02:03,000 Ve "dağlardaki öküz". 44 00:02:03,000 --> 00:02:06,000 Dil bilimciler bunu resimli yazı olarak adlandırıyorlar. 45 00:02:06,000 --> 00:02:07,000 Sümerliler anlamı yazılı sembollerle 46 00:02:07,000 --> 00:02:10,000 ve sesi de belirterek nasıl temsil 47 00:02:10,000 --> 00:02:11,000 edeceklerini biliyorlardı. 48 00:02:11,000 --> 00:02:14,000 Sümerliler kelime haznelerini geliştirdiler. 49 00:02:14,000 --> 00:02:16,000 Kademeli olarak sesler için semboller 50 00:02:16,000 --> 00:02:18,000 daha sık , anlam için semboller 51 00:02:18,000 --> 00:02:20,000 ise daha az kullanılır oldu. 52 00:02:20,000 --> 00:02:22,000 Yazı sistemi bizim çivi yazısı diye bildiğimiz 53 00:02:22,000 --> 00:02:24,000 fonetik alfabeye dönüşerek 54 00:02:24,000 --> 00:02:26,000 daha modern bir hal aldı. 55 00:02:26,000 --> 00:02:28,000 Akadlar ve Suriyeliler gibi birçok kültür 56 00:02:28,000 --> 00:02:30,000 bu Sümer icadını kendi yazı sistemlerini 57 00:02:30,000 --> 00:02:32,000 oluşturmak için uyarladılar. 58 00:02:32,000 --> 00:02:33,000 "Gılgamış Destanı" 59 00:02:33,000 --> 00:02:35,000 ve "Hammurabi Kanunları" 60 00:02:35,000 --> 00:02:37,000 çivi yazısının değişik biçimlerinde yazıldı. 61 00:02:37,000 --> 00:02:39,000 Bu teknoloji yayıldıkça, 62 00:02:39,000 --> 00:02:41,000 bu semboller Yunanistan'a kadar ulaştı 63 00:02:41,000 --> 00:02:44,000 ve bugün dünyada en çok kullanılan alfabeye dönüştü. 64 00:02:44,000 --> 00:02:46,000 Ama Sümer, Dünya üzerinde yazının icad 65 00:02:46,000 --> 00:02:48,000 edildiği tek yer değildi. 66 00:02:48,000 --> 00:02:49,000 Eski Mısırlılar hiyeroglifi ve resim yazısını yaklaşık olarak 67 00:02:49,000 --> 00:02:54,000 aynı zamanda, M.Ö. 3500'de, geliştirdiler. 68 00:02:54,000 --> 00:02:56,000 Daha sonra M.Ö. 1500'lerde yazı bağımsız olarak 69 00:02:56,000 --> 00:02:58,000 Çin'de icat edildi, 70 00:02:58,000 --> 00:03:01,000 ve daha sonra Güneydoğu Asya'ya doğru yayıldı. 71 00:03:01,000 --> 00:03:04,000 En son , Orta Amerika'da Maya kültürü 72 00:03:04,000 --> 00:03:09,000 M.S 300'de kabartma şekilleri kazımaya başladı. 73 00:03:09,000 --> 00:03:12,000 Peki, yazıyı kim icat etti? 74 00:03:12,000 --> 00:03:13,000 Sümerliler, 75 00:03:13,000 --> 00:03:14,000 Mısırlılar, 76 00:03:14,000 --> 00:03:14,000 Çinliler, 77 00:03:14,000 --> 00:03:16,000 ve tabii ki Mayalılar. 78 00:03:16,000 --> 00:03:18,000 Son olarak, bugün hala dünyada 79 00:03:18,000 --> 00:03:20,000 kullanılan bütün yazı sistemlerinin geçmişi 80 00:03:20,000 --> 00:03:23,000 Sümer 'e ya da Çin'e kadar dayanabilir. 81 00:03:23,000 --> 00:03:25,000 Yazı dünyanın diğer yerlerinde de icat 82 00:03:25,000 --> 00:03:27,000 edilmiş olabilirdi. 83 00:03:27,000 --> 00:03:29,000 Hintli Valley tarafından yazılan eski kitabeler 84 00:03:29,000 --> 00:03:31,000 ve Rapa Nui kültürleri keşfedilmişti, 85 00:03:31,000 --> 00:03:33,000 fakat kimse onların anlamını çözemedi. 86 00:03:33,000 --> 00:03:35,000 Denemek ister misiniz?