Drakula nasıl dünyanın en ünlü vampiri oldu? - Stanley Stepanic

Dersin tamamı: http://ed.ted.com/lessons/how-did-dracula-become-the-world-s-most-famous-vampire-stanley-stepanic
Yaratıcısının son yolculuğuna uğurlanmasından 100 yıl sonra bile Drakula tarihteki en ünlü vampir olmaya devam ediyor. Ama bu soylu Transilvanyalı ne ilk hayali vampir, ne de kendi zamanının en popüleri - kaderin bir cilvesi olmasa, tarihin derinliklerine gömülebilirdi. Stanley Stepanic, kritik bir telif hakkı anlaşmazlığının Drakula'nın kaderini nasıl değiştirdiğini ve ona nasıl edebi bir şöhret kazandırdığını anlatıyor.

Konuşma: Stanley Stepanic
Animasyon: Phuong Mai NGUYEN.

Drakula nasıl
dünyanın en ünlü vampiri oldu?

Yaratıcısının son yolculuğuna
uğurlanmasından 100 yıl sonra bile

Drakula, tarihin en ünlü
vampiri olmaya devam ediyor.

Ama bu soylu Transilvanyalı,

ne ilk hayali vampir,
ne de kendi zamanının en popüleri;

kaderin bir cilvesi olmasaydı,
tarihin derinliklerine gömülebilirdi.

Drakula ilk kez Bram Stoker'ın 1897'de
yayınlanan aynı adlı kitabında yer aldı.

Ama bu vampir efsanelerinin
başlangıcından çok sonraydı.

Kan emici canavarlar, en az 800 yıldır
halk hikâyelerinin bir parçası olmuştu.

Slav halk hikâyeleri bizlere
vampir kelimesini ya da eski Rusça'daki

"upir" sözcüğünü öğretti.

İfadenin ilk olarak 11.
yüzyıldaki bir metinde geçtiği biliniyor.

Bu bölgedeki vampir hikâyeleri
Hristiyanlıktan daha önce de vardı

ve kilisenin pagan inançlarını yok
etme çabalarına rağmen varlığını sürdürdü.

Kuduz, pelegra, çürüme gibi

bazı hastalıklar,

vampir hikâyelerinin

kökenini oluşturdu.

Son örnekte, gazların vücudu
şişirmesi ve ağızdan kan sızması

cesedi kısa süre önce canlıymış
ve yeni beslenmiş gibi gösterebilirdi.

Vampirler, kocaman dişler ve
fazla uzun tırnaklarla tanımlanırdı.

Bu, ölülerin dirilmesini engellemek
için birçok ayin yapılmasına sebep oldu;

cesetleri sarımsak ya da
haşhaş tohumlarıyla gömmek,

ayrıca onları kazığa bağlamak,

yakmak

ya da kesmek gibi.

Vampir hikâyeleri Sırbistan,
iki büyük kuvvetin, Habsburg Monarşisi'nin

ve Osmanlı imparatorluğu'nun
çatışmaları arasında kalana dek,

yani 18.yy'a dek yerel bir

olay olarak kaldı.

Avusturya askerleri ve
hükûmet yetkilileri tuhaf yerel gömme

ritüellerini gözlemledi, belgeledi

ve raporları halka duyuruldu.

Bunun sonucunda oluşan vampir
histerisi çığırından öyle çıktı ki, 1755

yılında Avusturya İmparatoriçesi şahsi
doktorunu görevlendirmeye mecbur kaldı.

Doktoru araştırma yaptı ve söylentilere

kapsamlı, bilimsel bir
ret yayınlayarak son verdi.

Panik durulmuştu, ama
vampir çoktan Batı Avrupa'nın

hayal gücüne köklerini salmıştı ve

1819'da "Vampyre" ve 1872'de

Joseph Sheridan Le Fanu'nun
"Carmilla"sı gibi eserler ortaya çıktı.

Bu kitap, İrlandalı genç tiyatro
eleştirmeni Bram Stoker'ı çok etkilemişti.

1847'de Dublin'de doğan Stoker,

bilinmeyen bir hastalık yüzünden
yedi yaşına kadar yatağa bağlı kalmıştı.

Bu süre boyunca annesi
ona halk hikâyeleri ve gerçek

korku hikâyeleri anlattı, bunlara

1832'deki kolera
salgınındaki tecrübeleri de dâhildi.

Bu masallarda, kurbanların diri diri
toplu mezarlara gömülmesini anlattı.

Hayatının sonraki yıllarında Stoker
fantezi, romantizm ve macera hikâyeleri

yazmaya devam etti
ve 1897'de "Drakula"yı yazdı.

Kitapla aynı adı paylaşan baş karakterin

tarihi bir figür olan III. Vlad Drakula
ya da Kazıklı Voyvoda'dan ilham alınarak

yaratıldığı düşünülse de,

paylaştıkları tek şey
muhtemelen isimleriydi.

Diğer unsurlar ve karakterler doğrudan
ve dolaylı olarak Viktorya dönemine ait

"Esrarengiz Yabancı" gibi farklı

eserlerden esinlenerek yaratılmıştı.

Drakula, yayınlandığı sırada
gününe göre vasat bir başarı yakalamıştı

ve Stoker'ın en bilinen
yapıtlarından biri bile değildi;

1912'deki ölüm
ilanında sadece adı geçmişti.

Ama bir telif hakkı anlaşmazlığı,
Drakula'nın kaderini değiştirecek

ve ona edebi bir şöhret kazandıracaktı.

1922'de bir Alman stüdyosu, kitabı telif
hakkı ödemeden, klasik bir sessiz film

olan "Nosferatu" olarak uyarladı.

Karakter isimleri ve küçük
ayrıntılar değiştirilmesine rağmen,

benzerlikler çok barizdi
ve stüdyo dava sonucunda iflas etti.

İntihal girişimlerini önlemek için

Stoker'ın eşi, aile dostu
Hamilton Deane'nin eserini

onaylayarak Drakula'nın sahne

versiyonunu telif hakkıyla
koruma altına almaya karar verdi.

Deane'in uyarlaması
hikâyede önemli kesintiler yapsa da,

Bela Lugosi'nin

Broadway'deki performansı
sayesinde bir klasik hâline geldi.

Lugosi, 1931'de Universal tarafından
yapılan film versiyonunda oynayarak

karaktere, imzası hâline
gelen birçok özellik kazandırdı.

Drakula o günden beri,
doğduğu gösterişsiz sayfaların ötesinde

ebedi yaşama ulaşarak,
sayısız uyarlamada yer aldı.