< Return to Video

Maksvell-Bolsman paylanması

  • 0:00 - 0:02
    Gəlin, bir az da Maksvell-Bolsman
  • 0:02 - 0:04
    paylanması haqqında düşünək və
  • 0:04 - 0:05
    Burada olan bu şəkil
  • 0:05 - 0:08
    Ceyms Klerk Maksvelə aiddir.
  • 0:08 - 0:08
    Mən bu şəkili həqiqətən çox sevirəm,
  • 0:08 - 0:09
    o, həyat yoldaşı
  • 0:09 - 0:11
    Katerina Maksvell ilə birlikdədir,
  • 0:11 - 0:12
    və güman edirəm ki,
  • 0:12 - 0:12
    bu da onların itidir.
  • 0:12 - 0:16
    Fizikanın atası olan Ceyms Maksvell
  • 0:16 - 0:18
    özünün Maksvell düsturları ilə məşhurdur.
  • 0:18 - 0:20
    O, həmçinin, rəngli fotoqrafiyada
  • 0:20 - 0:22
    əsaslı işlər görmüşdür və
  • 0:22 - 0:24
    ideal qaz hissəciklərinin
  • 0:24 - 0:27
    sürətinin paylanması haqqında
  • 0:27 - 0:29
    fikir irəli sürmüşdür.
  • 0:29 - 0:32
    Buradakı centlmen Lüdviq Bolsmandır və
  • 0:32 - 0:35
    o, statistik mexanikanın
  • 0:35 - 0:38
    yaradıcılarından biri sayılır.
  • 0:38 - 0:41
    Onlar Maksvell-Bolsman paylanması
  • 0:41 - 0:42
    vasitəsilə əməkdaşlıq etməmişdilər,
  • 0:42 - 0:44
    lakin onlar ayrı-ayrılıqda
  • 0:44 - 0:45
    eyni paylanmaya gəlib çıxmışdılar.
  • 0:45 - 0:46
    Onlar " havadakı hissəciklərin sürətlərinin
  • 0:46 - 0:51
    paylanması nədir?" sualını təsvir edə bilmişdilər.
  • 0:51 - 0:52
    Gəlin, bunu əsaslandırmaq üçün
  • 0:52 - 0:54
    kiçik bir təcrübə keçirək.
  • 0:54 - 0:57
    Tutaq ki, burada bir qabım var və
  • 0:59 - 1:01
    onun içində hava var.
  • 1:01 - 1:04
    Hava daha çox azotdan təşkil olunub.
  • 1:04 - 1:05
    Gəlin, sadələşdirmək üçün
  • 1:05 - 1:07
    içində yanlız azotun olduğunu deyək.
  • 1:07 - 1:11
    Burada bir neçə azot molekulu çəkək.
  • 1:11 - 1:14
    Tutaq ki, termometr də var.
  • 1:14 - 1:16
    Mən termometri buraya qoyuram.
  • 1:16 - 1:20
    Termometr 300 Kelvin göstərir.
  • 1:24 - 1:27
    300 Kelvin temperatur nə deməkdir?
  • 1:28 - 1:30
    Bizim gündəlik həyatımızda çox
  • 1:30 - 1:32
    güclü temperatur hissimiz olur.
  • 1:32 - 1:33
    Məsələn, deyirik ki, mən bu istiyə toxunmaq istəmirəm.
  • 1:33 - 1:35
    Bu, məni yandıracaq yaxud
  • 1:35 - 1:39
    bu, soyuqdur, məni titrədəcək.
  • 1:39 - 1:40
    Bu, beynimizin temperatur anlayışını
  • 1:40 - 1:42
    necə qəbul etməsidir.
  • 1:42 - 1:46
    Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir?
  • 1:46 - 1:48
    Temperatur haqqında
  • 1:48 - 1:49
    düşünməyin bir yolu da
  • 1:49 - 1:52
    bu sistemdəki
  • 1:52 - 1:53
    temperaturun
  • 1:53 - 1:54
    molekulların orta
  • 1:55 - 1:59
    kinetik enerjisindən
  • 1:59 - 2:03
    asılı olmasıdır.
  • 2:03 - 2:04
    Gəlin, belə yazaq.
  • 2:04 - 2:09
    Temperatur
  • 2:09 - 2:10
    orta kinetik enerjidən
  • 2:13 - 2:14
    asılıdır.
  • 2:18 - 2:20
    Mən sadəcə orta kinetik enerji yazacam.
  • 2:20 - 2:22
    Gəlin bunu daha dəqiq edək.
  • 2:22 - 2:26
    Tutaq ki, bizim iki konteynerimiz var.
  • 2:26 - 2:27
    Bu, birinci konteynerdir
  • 2:28 - 2:31
    və iki konteyner burada - sağdadır.
  • 2:31 - 2:33
    Tutaq ki, onlarda eyni sayda
  • 2:33 - 2:36
    azot qaz molekulları var.
  • 2:36 - 2:37
    Mən burada 10 ədəd çəkirəm.
  • 2:37 - 2:39
    Bu aydındır ki, real deyil,
  • 2:39 - 2:40
    molekulların sayı daha da çoxdur.
  • 2:40 - 2:45
    1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.
  • 2:46 - 2:51
    1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.
  • 2:51 - 2:53
    Deyək ki, biz temperaturun
  • 2:53 - 2:55
    300 Kelvin olduğunu bilirik.
  • 2:56 - 2:59
    Bu sistemin temperaturu 300 Kelvindir.
  • 2:59 - 3:02
    Bu sistemin temperaturu isə 200 Kelvindir.
  • 3:02 - 3:05
    Əgər bu molekulların nə etdiyini
  • 3:05 - 3:06
    vizuallaşdırmaq istəsəm,
  • 3:06 - 3:07
    onların ətrafda hərəkət etdiyini, toqquşduqlarını,
  • 3:07 - 3:10
    onların birlikdə hərəkət etmədiyini
  • 3:10 - 3:11
    görərəm.
  • 3:11 - 3:12
    Sistemdə molekulların
  • 3:12 - 3:13
    orta kinetik enerjisi
  • 3:13 - 3:15
    getdikcə daha da yüksək olur.
  • 3:15 - 3:16
    Ola bilər ki, o istiqamətdə
  • 3:16 - 3:19
    hərəkət edən molekullarınız var.
  • 3:19 - 3:21
    Belə ki, bu sürətdir.
  • 3:21 - 3:23
    Bunun sürəti budur.
  • 3:23 - 3:24
    Bu o istiqamətdə gedir.
  • 3:24 - 3:26
    Ola bilər ki, bu çox hərəkət etmir.
  • 3:26 - 3:27
    Bu birisi isə o istiqamətdə
  • 3:27 - 3:28
    sürətlə hərəkət edir.
  • 3:28 - 3:29
    Bu isə o istiqamətdə lap sürətlə hərəkət edir.
  • 3:30 - 3:32
    Bu belə edir.
  • 3:32 - 3:33
    Bu da eynilə.
  • 3:34 - 3:35
    Bu da belə edir.
  • 3:35 - 3:37
    Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək,
  • 3:37 - 3:41
    sizin hələ də çox sürətlə hərəkət edən
  • 3:41 - 3:42
    molekullarınız olacaq.
  • 3:42 - 3:43
    Bəlkə də bu molekul
  • 3:43 - 3:44
    burada olan digər molekullardan
  • 3:44 - 3:45
    daha sürətlə gedir.
  • 3:45 - 3:47
    Ama ortalama buradakı molekulların aşağı
  • 3:47 - 3:49
    kinetik enerjisi var.
  • 3:49 - 3:51
    Bu ola bilər ki bunu edir.
  • 3:51 - 3:53
    Gəlin bunu çəkməyə çalışaq.
  • 3:53 - 3:57
    Ortalama onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.
  • 3:57 - 3:58
    Bu o demək deyil ki, bu molekullar
  • 3:58 - 4:00
    bütün digər molekullardan yavaşdır,
  • 4:00 - 4:02
    yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır.
  • 4:02 - 4:07
    Amma onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.
  • 4:07 - 4:09
    Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik.
  • 4:09 - 4:11
    Və bu paylanma Maksvell-Bolsman
  • 4:11 - 4:13
    paylanmasıdır.
  • 4:13 - 4:15
    Gəlin kiçik bir
  • 4:15 - 4:18
    koordinat müstəvisi çəkək.
  • 4:19 - 4:24
    Koordinat müstəvisini çəkirik.
  • 4:24 - 4:28
    Absis oxunda sürəti qoyuruq,
  • 4:29 - 4:30
    sürəti işarə edirik.
  • 4:30 - 4:34
    Bu aksisdə mən molekulların
  • 4:34 - 4:38
    sayını qoyacam.
  • 4:39 - 4:40
    Düz burada.
  • 4:40 - 4:43
    Bu sistem üçün dərəcə 300 kelvindir,
  • 4:43 - 4:46
    paylanma buna bənzəyə bilər.
  • 4:49 - 4:50
    Bunu başqa rəngdə çəkirəm.
  • 4:51 - 4:53
    Beləliklə, bu paylanma
  • 4:53 - 4:55
    bütün molekullara aid olacaq.
  • 4:55 - 4:59
    Paylanma buna bənzəyə bilər.
  • 5:01 - 5:03
    Əslində, bu, sistem üçün
  • 5:03 - 5:05
    Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.
  • 5:05 - 5:08
    Gəlin, bunu A sistemi adlandıraq.
  • 5:08 - 5:10
    A sistemi düz buradadır.
  • 5:10 - 5:15
    Bu sistemin aşağı temperaturu var
  • 5:15 - 5:16
    bu o deməkdir ki, onun, həmçinin
  • 5:16 - 5:17
    aşağı kinetik enerjisi var.
  • 5:17 - 5:20
    Onun hissəciklərinin paylansması ...
  • 5:20 - 5:23
    Deməli, böyük ehtimalla,
  • 5:23 - 5:25
    ən çox molekul sayı
  • 5:25 - 5:26
    aşağı sürətdə olacaq.
  • 5:26 - 5:27
    Deyək ki, sizdə sürət
  • 5:27 - 5:29
    burada olacaq.
  • 5:29 - 5:34
    Onun paylanması
  • 5:35 - 5:37
    təxminən buna bənzəyəcək.
  • 5:38 - 5:39
    Nəyə görə belə olacaq?
  • 5:39 - 5:40
    Sizə elə gələ bilər ki,
  • 5:40 - 5:42
    böyük ehtimalla molekulların sayı
  • 5:42 - 5:46
    çoxaldıqca molekullarının sayı ən çox olan
  • 5:46 - 5:47
    A sistemində sürət daha aşağı olur, çünki
  • 5:50 - 5:51
    orta hesabla bunların
  • 5:54 - 5:56
    daha az kinetik enerjisi var.
  • 5:56 - 5:58
    Buna görə də, onların sürəti aşağı olacaq.
  • 5:58 - 6:00
    Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir?
  • 6:00 - 6:02
    Xatırladaq ki, biz
  • 6:02 - 6:03
    eyni molekul sayından danışırıq.
  • 6:03 - 6:04
    Əgər bizim eyni sayda molekulumuz varsa,
  • 6:04 - 6:05
    bu, o deməkdir ki,
  • 6:05 - 6:08
    bu əyrilərin altındakı sahələr də eyni olacaq.
  • 6:08 - 6:11
    Yəni əgər bu dardırsa, hündür olacaq.
  • 6:11 - 6:12
    Əgər mən olsa idim,
  • 6:12 - 6:13
    bu sistemin temperaturunu
  • 6:13 - 6:15
    hətta necəsə daha çox artırardım.
  • 6:15 - 6:18
    Deyək ki, mən üçüncü sistemi yaradıram
  • 6:18 - 6:20
    yaxud bunu 400 Kelvinə qədər qızdırıram.
  • 6:20 - 6:24
    Onda paylanma təxminən
  • 6:24 - 6:27
    buna bənzəyəcək.
  • 6:27 - 6:30
    Əgər qızdırsam bu baş verir.
  • 6:30 - 6:33
    Buraya kimi qızdırıldı.
  • 6:33 - 6:36
    Bütün bunlar Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.
  • 6:36 - 6:39
    Mən sizə bunun üçün
  • 6:39 - 6:40
    daha çətin düsturunu verməyəcəm,
  • 6:40 - 6:42
    amma bunun ideyası belədir.
  • 6:42 - 6:44
    Bu olduqca aydın bir fikirdir.
  • 6:44 - 6:46
    Bu molekulların bəzilərinin
  • 6:46 - 6:49
    həqiqi sürətinə baxdıqda,
  • 6:49 - 6:50
    hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda
  • 6:50 - 6:52
    deyirəm ki, " Bu, olduqca durğun görünür".
  • 6:52 - 6:55
    Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur.
  • 6:55 - 6:59
    Bu, böyük ehtimalla
  • 6:59 - 7:00
    ətrafımızda olan
  • 7:00 - 7:03
    hər hansı azot molekulunun sürətidir.
  • 7:03 - 7:04
    Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir.
  • 7:04 - 7:05
    Mən bunu aşağıya yazıram,
  • 7:05 - 7:07
    çünki bu, olduqca düşündürücüdür.
  • 7:07 - 7:11
    Otaq temperaturunda ehtimal olan sürət.
  • 7:11 - 7:16
    Otaq temperaturunda
  • 7:16 - 7:20
    azot molekulunun təxmin olunan sürəti.
  • 7:25 - 7:26
    Gəlin, deyək ki, bu,
  • 7:26 - 7:27
    otaq temperaturunda olan
  • 7:27 - 7:31
    azot üçün Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.
  • 7:31 - 7:33
    Tutaq ki,
  • 7:33 - 7:35
    otağın temperaturu 300 Kelvindir.
  • 7:35 - 7:38
    Ən çox ehtimal olunan sürət
  • 7:38 - 7:40
    ən çox molekulun
  • 7:40 - 7:41
    olduğu sürətdir.
  • 7:44 - 7:46
    Əslində mən bunu deməzdən əvvəl
  • 7:46 - 7:47
    özünüz təxmin edin,
  • 7:47 - 7:48
    çünki bir az çaşdırıcıdır.
  • 7:48 - 7:50
    Bu nəticəyə gəlirik ki,
  • 7:50 - 7:53
    bu, təxminən 400, 400 əslində
  • 7:53 - 7:54
    300 Kelvindir.
  • 7:54 - 7:58
    Bu 422 m/s olur.
  • 7:58 - 8:01
    422 m/s.
  • 8:01 - 8:02
    Təsəvvür edin ki,
  • 8:02 - 8:03
    hər hansı bir şey
  • 8:03 - 8:04
    422 m/s sürətlə hərəkət edir.
  • 8:04 - 8:07
    Əgər mil/saat kimi baxsaq,
  • 8:07 - 8:10
    bu, təxminən
  • 8:10 - 8:13
    944 mil/saat olur.
  • 8:13 - 8:15
    İndi böyük ehtimalla ətrafınızda olan
  • 8:15 - 8:17
    ən yüksək sayda
  • 8:17 - 8:20
    azot molekulları təxminən
  • 8:20 - 8:22
    bu sürətlə hərəkət edir
  • 8:25 - 8:26
    və sizə toxunurlar.
  • 8:26 - 8:28
    Əslində sizə hava təzyiqi verəndə elə budur.
  • 8:28 - 8:29
    Təkcə bu sürət yox, hətta bunlardan
  • 8:29 - 8:31
    daha da sürətlə hərəkət edənlər var.
  • 8:31 - 8:35
    Hətta 422 m/s -dən də sürətli.
  • 8:35 - 8:38
    Sizin ətrafınızda saatda 1000 mildən
  • 8:38 - 8:38
    daha sürətlə hərəkət edən molekullar var
  • 8:39 - 8:42
    və biz danışdıqda da onlar bizə dəyirlər.
  • 8:42 - 8:43
    Siz soruşa bilərsiniz ki,
  • 8:43 - 8:44
    " Yaxşı, bu, niyə bəs bizi incitmir?"
  • 8:44 - 8:46
    Bu, onu göstərir ki,
  • 8:46 - 8:47
    azot molekulunun kütləsi necə kiçikdir
  • 8:47 - 8:49
    və o, saatda 1000 mil sürətlə
  • 8:49 - 8:52
    sizə dəyir və siz bunu hiss etmirsiniz.
  • 8:53 - 8:56
    Bu sadəcə hava təzyiqidir.
  • 8:56 - 8:57
    Buna ilk dəfə baxdıqda siz
  • 8:57 - 8:59
    " Gözlə, 422m/s ?" deyə bilərsiniz.
  • 8:59 - 9:02
    Bu səsin sürətindən daha yüksəkdir.
  • 9:02 - 9:05
    Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir.
  • 9:05 - 9:06
    Bu, necə ola bilər?
  • 9:06 - 9:07
    Sadəcə bu barədə düşünün.
  • 9:07 - 9:09
    Səs, hissəciklərin toqquşması vasitəsilə
  • 9:09 - 9:11
    hava yolu ilə ötürülür.
  • 9:11 - 9:13
    Belə ki, hissəciklərin özü yaxud
  • 9:13 - 9:15
    ən azından bəziləri səsin sürətindən
  • 9:15 - 9:17
    daha tez hərəkət etməlidir.
  • 9:17 - 9:19
    Ətrafınızda olan hər şey bu sürətdə
  • 9:19 - 9:20
    hərəkət etmir və onların hər biri
  • 9:20 - 9:21
    müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət edir.
  • 9:21 - 9:22
    Onlardan bəziləri, ümumiyyətlə,
  • 9:22 - 9:23
    çox hərəkət etməyə bilər.
  • 9:23 - 9:26
    Lakin bəziləri həddindən artıq
  • 9:26 - 9:27
    sürətlə hərəkət edir.
  • 9:27 - 9:29
    Məncə, bu, bir az ağlasığmazdır.
Title:
Maksvell-Bolsman paylanması
Description:

Fərqli temperaturda hissəciklərin sürətinin paylanmasını təsəvvür etmək üçün Maksvel-Bolsman paylamasından istifadə.

Növbəti dərsi izləyin: https://www.khanacademy.org/science/physics/thermodynamics/Specific-heat-and-heat-transfer/v/special-heat-and-latent-leat-of-fusion-and-vaporization -2? Utm_source = YT & utm_medium = On & utm_campaign = fizika

Əvvəlki dərsi qaçırdın? https://www.khanacademy.org/science/physics/thermodynamics/temp-kinetic-theory-ideal-gas-law/v/thermodynamics-part-5?utm_source=YT&utm_medium=Desc&utm_campaign=physics

Khan Academy-də Fizika: Fizika, ətrafımızdakı fiziki dünyanı idarə edən əsas prinsiplərin öyrənilməsidir. Hərəkətin özünə baxaraq başlayacağıq. Daha sonra, müxtəlif fiziki vəziyyətlərdə qüvvələr, momentum, enerji və digər anlayışlar haqqında öyrənəcəyik. Fizikadan maksimum faydalanmaq üçün cəbr haqqında möhkəm bir anlayışa və əsas trigonometriya anlayışına ehtiyacınız olacaq.

Khan Academy haqqında: Khan Academy, şagirdlərin sinif daxilində və xaricində öz sürətləri ilə işləmələrinə imkan verən praktiki məşqlər, təlimat videoları və fərdi öyrənmə tablosu təqdim edir. Riyaziyyat, elm, kompüter proqramlaşdırması, tarix, sənət tarixi, iqtisadiyyat və daha çoxunu əhatə edirik. Riyazi missiyalarımız, güclü və öyrənmə boşluqlarını təyin edən ən müasir, adaptasiya texnologiyasından istifadə edərək şagirdləri uşaq bağçasından riyaziyyata yönəldir. Eksklüziv məzmun təqdim etmək üçün NASA, Müasir İncəsənət Muzeyi, Kaliforniya Elmlər Akademiyası və MIT kimi qurumlarla da əməkdaşlıq etdik.

Pulsuz. Hər kəs üçün. Əbədi. #Hər şeyi öyrənə bilərsən
Khan Academy-nin Fizika kanalına abunə olun: https://www.youtube.com/channel/UC0oGarQW2lE5PxhGoQAKV7Q?sub_confirmation=1
Khan Academy -yə abunə olun: https://www.youtube.com/subscription_center?add_user=khanacademy
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
09:30

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.