< Return to Video

Maksvell-Bolsman paylanması

  • 0:00 - 0:02
    Gəlin bir az Maksvell-Bolsman
  • 0:02 - 0:04
    paylanması haqqında danışaq.
  • 0:04 - 0:05
    Və bu şəkildəki şəxs
  • 0:05 - 0:08
    Klerk Maksveldir.
  • 0:08 - 0:09
    Mən bu şəkili çox sevirəm, o həyat yoldaşı
  • 0:09 - 0:12
    Katerina Maksvellə birlikdədir, bu isə onların itidir.
  • 0:12 - 0:16
    Ceyms Maksvel fizikdir və
  • 0:16 - 0:18
    özünün Maksvel düsturu ilə məhşurdur.
  • 0:18 - 0:20
    O, həmçinin fotoqrafiyada əsaslı işlər
  • 0:20 - 0:22
    görmüşdür və ideal
  • 0:22 - 0:24
    qas hissəciklərinin sürətinin
  • 0:24 - 0:27
    paylanması haqqındada
  • 0:27 - 0:29
    fikir irəli sürmüşdür.
  • 0:29 - 0:32
    Bu isə Lüdviq Bolsmandır.
  • 0:32 - 0:35
    O, statistik mexanikanın
  • 0:35 - 0:38
    yaradıcılarından biridir.
  • 0:38 - 0:41
    Və Maksvell-Bolsman adlanan paylanma
  • 0:41 - 0:42
    qanununu əməkdaşlıq etmədən onlar
  • 0:42 - 0:45
    ayrı-ayrılıqda bu nəzəriyyəni yaratmışdılar.
  • 0:45 - 0:46
    Onlar " havadakı hissəciklərin sürətlərinin
  • 0:46 - 0:51
    paylanması nədir?" sualına cavab verə bilmişdilər.
  • 0:51 - 0:52
    Gəlin biraz bunu əsaslandırmaq üçün
  • 0:52 - 0:54
    kiçik bir təcrübə edək.
  • 0:54 - 0:57
    Tutaq ki, burada konteyner var.
  • 0:57 - 0:59
    Burada konteyner var.
  • 0:59 - 1:01
    Onun içində də hava var.
  • 1:01 - 1:04
    Hava daha çox azotdan təşkil olunub.
  • 1:04 - 1:05
    Sadələşdirmək üçün
  • 1:05 - 1:07
    deyək ki, bu sadəcə azotdan ibarətdir.
  • 1:07 - 1:11
    Bir neçə azot molekulu çəkək.
  • 1:11 - 1:14
    Tutaq ki, termometr də var.
  • 1:14 - 1:16
    Mən termometri buraya qoyuram.
  • 1:16 - 1:20
    Termometrin 300 kelvin
  • 1:20 - 1:24
    temperatur göstərir.
  • 1:24 - 1:27
    300 kelvin temperatur nə deməkdir?
  • 1:28 - 1:30
    Bizim gündəlik həyatımızda çox
  • 1:30 - 1:32
    güclü temperatur hissimiz olur.
  • 1:32 - 1:33
    Məsələn, deyirik ki, mən bu isti şeyə toxunmaq istəmirəm.
  • 1:33 - 1:35
    Bu məni yandıracaq.
  • 1:35 - 1:39
    Yaxud bu soyuqdur, bu məni üşüdəcək.
  • 1:39 - 1:40
    Bu bizim beynimizin temperaturu
  • 1:40 - 1:42
    necə qəbul etməsidir.
  • 1:42 - 1:46
    Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir?
  • 1:46 - 1:48
    Bu temperatur
  • 1:48 - 1:49
    haqqında düşünmək üçün
  • 1:49 - 1:52
    yaxşı yoldur.
  • 1:52 - 1:53
    Mən bunu
  • 1:53 - 1:54
    yalnış tələffüz etdim.
  • 1:55 - 1:59
    Temperatur sistemdəki molekulların orta
  • 1:59 - 2:03
    kinetik enerjisindən asılıdır.
  • 2:03 - 2:04
    Gəlin bunu bu cür yazaq.
  • 2:04 - 2:09
    Temperatur orta kinetik enerjidən asılıdır.
  • 2:09 - 2:10
    Sistemdəki
  • 2:10 - 2:13
    orta
  • 2:13 - 2:16
    kinetik
  • 2:16 - 2:17
    enerji.
  • 2:18 - 2:20
    Mən sadəcə orta kinetik enerji yazacam.
  • 2:20 - 2:22
    Gəlin bunu daha konkret edək.
  • 2:22 - 2:26
    Tutaq ki, iki konteynerimiz var.
  • 2:26 - 2:27
    Bu birinci konteynerdir.
  • 2:27 - 2:28
    Ay.
  • 2:28 - 2:31
    Və iki konteyner burada sağdadır.
  • 2:31 - 2:33
    Tutaq ki, bizim eyni sayda
  • 2:33 - 2:36
    azot qazımız var.
  • 2:36 - 2:37
    Mən burada 10 ədəd çəkirəm.
  • 2:37 - 2:39
    Bu aydındır ki, real deyil,
  • 2:39 - 2:40
    molekulların sayı daha da çoxdur.
  • 2:40 - 2:45
    1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.
  • 2:46 - 2:51
    1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.
  • 2:51 - 2:53
    Tutaq ki, temperatur
  • 2:53 - 2:55
    300 kelvindir.
  • 2:56 - 2:59
    Bu sistemin temperaturu 300 kelvindir.
  • 2:59 - 3:02
    Bu sistemin temperaturu isə 200 kelvindir.
  • 3:02 - 3:06
    Əgər təsəvvür etsək ki, molekullar nə edir,
  • 3:06 - 3:07
    onlar ətrafda hərəkət edir, bir-biri ilə toqquşur,
  • 3:07 - 3:10
    onların hamısı birlikdə hərəkət etmir.
  • 3:11 - 3:13
    Sistemdə molekulların orta kinetik enerjisi
  • 3:13 - 3:15
    daha da yüksək olacaq.
  • 3:15 - 3:16
    Ola bilər ki, molekul bu
  • 3:16 - 3:19
    istiqamətdə hərəkət edir.
  • 3:19 - 3:21
    Bu sürətdir.
  • 3:21 - 3:23
    Bunun sürəti budur.
  • 3:23 - 3:24
    Bu istiqamətdə gedir.
  • 3:24 - 3:26
    Ola bilər ki, bu hərəkət etmir.
  • 3:26 - 3:28
    O, bu istiqamətdə sürətlə hərəkət edir.
  • 3:28 - 3:30
    Bu ola bilər lap sürətlə hərəkət etsin.
  • 3:30 - 3:32
    Bu belə edir.
  • 3:32 - 3:33
    Bu da bu cür.
  • 3:34 - 3:35
    Bu da belə edir.
  • 3:35 - 3:37
    Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək,
  • 3:37 - 3:41
    çox sürətlə gedən
  • 3:41 - 3:42
    molekullar yenə olacaq.
  • 3:42 - 3:43
    Ola bilər ki, bu molekul
  • 3:43 - 3:45
    digərlərində daha sürətlə gedir.
  • 3:45 - 3:47
    Ama ortalama buradakı molekulların aşağı
  • 3:47 - 3:49
    kinetik enerjisi var.
  • 3:49 - 3:51
    Bu ola bilər ki bunu edir.
  • 3:51 - 3:53
    Gəlin bunu çəkməyə çalışaq.
  • 3:53 - 3:57
    Ortalama onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.
  • 3:57 - 3:58
    Bu o demək deyil ki, bu molekullar
  • 3:58 - 4:00
    bütün digər molekullardan yavaşdır,
  • 4:00 - 4:02
    yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır.
  • 4:02 - 4:07
    Amma onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.
  • 4:07 - 4:09
    Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik.
  • 4:09 - 4:11
    Və bu paylanma Maksvell-Bolsman
  • 4:11 - 4:13
    paylanmasıdır.
  • 4:13 - 4:15
    Gəlin kiçik bir
  • 4:15 - 4:18
    koordinat müstəvisi çəkək.
  • 4:19 - 4:24
    Koordinat müstəvisini çəkirik.
  • 4:24 - 4:28
    Aksis oxunda sürəti qoyuruq,
  • 4:29 - 4:30
    sürəti işarə edirik.
  • 4:30 - 4:34
    Bu aksisdə mən molekulların
  • 4:34 - 4:38
    sayını qoyacam.
  • 4:39 - 4:40
    Düz burada.
  • 4:40 - 4:43
    Bu sistem üçün dərəcə 300 kelvindir,
  • 4:43 - 4:46
    paylanma buna bənzəyə bilər.
  • 4:46 - 4:48
    Buna bənzəyə
  • 4:48 - 4:49
    bilər.
  • 4:49 - 4:50
    Bunu başqa rəngdə çəkirəm.
  • 4:51 - 4:53
    Bunlar
  • 4:53 - 4:55
    bütün molekullardır.
  • 4:55 - 4:59
    Paylanma buna bənzəyə bilər.
  • 5:00 - 5:01
    Buna bənzəyə bilər.
  • 5:01 - 5:03
    Bu sistem üçün Maksvell-Bolsman
  • 5:03 - 5:05
    paylanmasıdır.
  • 5:05 - 5:08
    Gəlin bunu A sistemi adlandıraq.
  • 5:08 - 5:10
    Sistem A düz buradadır.
  • 5:10 - 5:15
    Bu sistemin aşağı temperaturu var
  • 5:15 - 5:17
    bu o deməkdir ki, bunun həmçinin aşağı kinetik enerjisi var.
  • 5:17 - 5:20
    Böyük ehtimalla
  • 5:20 - 5:23
    ən yüksək
  • 5:23 - 5:25
    molekul sayı
  • 5:25 - 5:26
    aşağı sürətdə olacaq.
  • 5:26 - 5:27
    Tutaq ki, bu sürətdə
  • 5:27 - 5:29
    olacaq.
  • 5:29 - 5:34
    Bunun paylanması təxminən buna
  • 5:35 - 5:37
    bənzəyəcək.
  • 5:38 - 5:39
    Nəyə görə belə olacaq?
  • 5:39 - 5:40
    Bu işarə ola bilər ki,
  • 5:40 - 5:42
    böyük ehtimalla
  • 5:42 - 5:46
    mən bunu ən çox molekul olan sürətdə
  • 5:46 - 5:48
    əldə edirəm. Bunun sürəti A sistemində ən çox
  • 5:48 - 5:51
    molekul olan sürətdən az olacaq.
  • 5:51 - 5:54
    Çünki bunların
  • 5:54 - 5:56
    aşağı kinetik enerjisi var.
  • 5:56 - 5:58
    Onların sürəti aşağı olacaq.
  • 5:58 - 6:00
    Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir?
  • 6:00 - 6:02
    Xatırlayaq ki, biz eyni molekul sayından
  • 6:02 - 6:03
    danışırıq.
  • 6:03 - 6:05
    Əgər bizim eyni sayda molekulumuz varsa, bu o deməkdir ki,
  • 6:05 - 6:08
    bu əyrilərin altındakı sahələr də eyni olacaq.
  • 6:08 - 6:11
    Bu dar, bu isə hündür olacaq.
  • 6:11 - 6:13
    Əgər bu sistemin temperaturunu
  • 6:13 - 6:15
    artırsaq,
  • 6:15 - 6:18
    tutaq ki, mən üçüncü sistemi yaradıram,
  • 6:18 - 6:20
    yaxud bunu 400 kelvinə qaldırıram.
  • 6:20 - 6:24
    Onda paylanma təxminən buna
  • 6:24 - 6:27
    bənzəyəcək.
  • 6:27 - 6:30
    Bu, temperaturu qaldıranda baş verir.
  • 6:30 - 6:33
    Və bu
  • 6:33 - 6:36
    Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.
  • 6:36 - 6:40
    Mən sizə bunun daha çətin düsturunu verməyəcəm,
  • 6:40 - 6:42
    amma bunun ideyası bu cürdür.
  • 6:42 - 6:44
    Bu olduqca aydın bir fikirdir.
  • 6:44 - 6:46
    Və bu molekulların bəzilərinin
  • 6:46 - 6:50
    həqiqi sürətinə baxdıqda, hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda
  • 6:50 - 6:52
    deyirik ki, bu olduqca durğun görünür.
  • 6:52 - 6:55
    Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur.
  • 6:55 - 6:59
    Bu sürət
  • 6:59 - 7:00
    ətrafımızda olan hər hansı azot atomunun
  • 7:00 - 7:03
    sürətidir.
  • 7:03 - 7:04
    Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir.
  • 7:04 - 7:05
    Mən bunu yazıram.
  • 7:05 - 7:07
    Çünki bu olduqca düşündürücüdür.
  • 7:07 - 7:11
    Otaq temperaturunda ehtimal olan sürətdir.
  • 7:11 - 7:16
    otaq temperaturunda
  • 7:16 - 7:20
    azot atomunun sürətidir.
  • 7:20 - 7:24
    Otaq temperaturu.
  • 7:25 - 7:27
    Gəlin deyək ki, bu otaq temperaturunda azot
  • 7:27 - 7:31
    atomunun Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.
  • 7:31 - 7:33
    Tutaq ki,
  • 7:33 - 7:35
    otaq 300 Kelvindir.
  • 7:35 - 7:38
    Ehtimal olunan sürət
  • 7:38 - 7:40
    ən çox molekulun
  • 7:40 - 7:41
    olduğu
  • 7:41 - 7:43
    sürətdir.
  • 7:44 - 7:46
    Əslində mən bunu deməzdən əvvəl
  • 7:46 - 7:48
    bunu özünüz təxmin edin.
  • 7:48 - 7:50
    Bu nəticəyə gəlirik ki,
  • 7:50 - 7:54
    bu təxminən 400, 400 və 300 kelvindir.
  • 7:54 - 7:58
    Bu 422 m/s-dir.
  • 7:58 - 8:01
    422 m/s.
  • 8:01 - 8:04
    Təsəvvür edin ki, hər hansı bir şey 422 m/s sürətdə hərəkət edir.
  • 8:04 - 8:07
    Əgər mil/h kimi baxsaq
  • 8:07 - 8:10
    bu təxminən
  • 8:10 - 8:13
    944 mil/h-dir.
  • 8:13 - 8:15
    İndi ətrafınızda
  • 8:15 - 8:17
    ən yüksək sayda
  • 8:17 - 8:20
    azot atomları
  • 8:20 - 8:22
    bu sürətdə
  • 8:22 - 8:25
    hərəkət edir
  • 8:25 - 8:26
    və sizə dəyir.
  • 8:26 - 8:28
    Bu sizə hava təzyiqi verir.
  • 8:28 - 8:29
    Hətta bunlardan da sürətli
  • 8:29 - 8:31
    hərəkət edənlər var.
  • 8:31 - 8:35
    Hətta 422 m/s-dən də sürətli.
  • 8:35 - 8:35
    Hətta daha sürətli.
  • 8:35 - 8:38
    Sizin ətrafınızda saatda minlərlə mil sürətlə
  • 8:38 - 8:39
    hərəkət edən molekullar var
  • 8:39 - 8:42
    və onlar biz danışdıqda da bizə dəyirlər.
  • 8:42 - 8:44
    Siz soruşa bilərsiniz ki, bəs niyə bizi incitmir?
  • 8:44 - 8:47
    Bu onu göstərir ki, azot molekulunun kütləsi
  • 8:47 - 8:49
    necə kiçikdir və bu sizə minlərlə mil/s sürətdə
  • 8:49 - 8:52
    sizə dəyə bilər və
  • 8:52 - 8:53
    sizi zədələməz.
  • 8:53 - 8:56
    Bu sadəcə havanın təzyiqidir.
  • 8:56 - 8:57
    Buna ilk dəfə baxdıqda
  • 8:57 - 8:59
    bunun sürəti 422m/s dir?
  • 8:59 - 9:02
    Bu səsin sürətindən də yüksəkdir.
  • 9:02 - 9:05
    Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir.
  • 9:05 - 9:06
    Bu necə ola bilir?
  • 9:06 - 9:07
    Bu barədə düşünün.
  • 9:07 - 9:09
    Səs, molekulların toqquşması yolu ilə hava
  • 9:09 - 9:11
    vasitəsilə ötürülür.
  • 9:11 - 9:13
    Molekulların özü hərəkət etməlidir.
  • 9:13 - 9:15
    Yaxud da onların bəziləri səsin sürətindən
  • 9:15 - 9:17
    yüksək hərəkət etməlidir.
  • 9:17 - 9:19
    Ətrafınızda olan hər şey bu cür sürətli hərəkət
  • 9:19 - 9:20
    etmir və onlar hər biri
  • 9:20 - 9:21
    müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət edir.
  • 9:21 - 9:23
    Bəziləri heç hərəkət etmir.
  • 9:23 - 9:27
    Amma bəziləri həddindən artıq sürətlə hərəkət edir.
  • 9:27 - 9:29
    Məncə bu bir az ağlasığmazdır.
Title:
Maksvell-Bolsman paylanması
Description:

Fərqli temperaturda hissəciklərin sürətinin paylanmasını təsəvvür etmək üçün Maksvell-Bolsman paylamasından istifadə.

Növbəti dərsi izləyin: https://www.khanacademy.org/science/physics/thermodynamics/Specific-heat-and-heat-transfer/v/special-heat-and-latent-leat-of-fusion-and-vaporization -2? Utm_source = YT & utm_medium = On & utm_campaign = fizika

Əvvəlki dərsi qaçırdın? https://www.khanacademy.org/science/physics/thermodynamics/temp-kinetic-theory-ideal-gas-law/v/thermodynamics-part-5?utm_source=YT&utm_medium=Desc&utm_campaign=physics

Khan Academy-də Fizika: Fizika, ətrafımızdakı fiziki dünyanı idarə edən əsas prinsiplərin öyrənilməsidir. Hərəkətin özünə baxaraq başlayacağıq. Daha sonra, müxtəlif fiziki vəziyyətlərdə qüvvələr, momentum, enerji və digər anlayışlar haqqında öyrənəcəyik. Fizikadan maksimum faydalanmaq üçün cəbr haqqında möhkəm bir anlayışa və əsas trigonometriya anlayışına ehtiyacınız olacaq.

Khan Academy haqqında: Khan Academy, şagirdlərin sinif daxilində və xaricində öz sürətləri ilə işləmələrinə imkan verən praktiki məşqlər, təlimat videoları və fərdi öyrənmə tablosu təqdim edir. Riyaziyyat, elm, kompüter proqramlaşdırması, tarix, sənət tarixi, iqtisadiyyat və daha çoxunu əhatə edirik. Riyazi missiyalarımız, güclü və öyrənmə boşluqlarını təyin edən ən müasir, adaptasiya texnologiyasından istifadə edərək şagirdləri uşaq bağçasından riyaziyyata yönəldir. Eksklüziv məzmun təqdim etmək üçün NASA, Müasir İncəsənət Muzeyi, Kaliforniya Elmlər Akademiyası və MIT kimi qurumlarla da əməkdaşlıq etdik.

Pulsuz. Hər kəs üçün. Əbədi. #Hər şeyi öyrənə bilərsən
Khan Academy-nin Fizika kanalına abunə olun: https://www.youtube.com/channel/UC0oGarQW2lE5PxhGoQAKV7Q?sub_confirmation=1
Khan Academy -yə abunə olun: https://www.youtube.com/subscription_center?add_user=khanacademy
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
09:30

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.