0:00:00.320,0:00:01.880 Gəlin bir az Maksvell-Bolsman 0:00:01.880,0:00:04.130 paylanması haqqında danışaq. 0:00:04.130,0:00:05.360 Və bu şəkildəki şəxs 0:00:05.360,0:00:07.540 Klerk Maksveldir. 0:00:07.540,0:00:09.140 Mən bu şəkili çox sevirəm, o həyat yoldaşı 0:00:09.140,0:00:12.430 Katerina Maksvellə birlikdədir, bu isə onların itidir. 0:00:12.430,0:00:15.800 Ceyms Maksvel fizikdir və 0:00:15.800,0:00:17.550 özünün Maksvel düsturu ilə məhşurdur. 0:00:17.550,0:00:19.550 O, həmçinin fotoqrafiyada əsaslı işlər 0:00:19.550,0:00:22.030 görmüşdür və ideal 0:00:22.030,0:00:23.720 qas hissəciklərinin sürətinin 0:00:23.720,0:00:26.520 paylanması haqqındada 0:00:26.520,0:00:29.020 fikir irəli sürmüşdür. 0:00:29.020,0:00:32.420 Bu isə Lüdviq Bolsmandır. 0:00:32.420,0:00:34.960 O, statistik mexanikanın 0:00:34.960,0:00:37.880 yaradıcılarından biridir. 0:00:37.880,0:00:41.360 Və Maksvell-Bolsman adlanan paylanma 0:00:41.360,0:00:42.480 qanununu əməkdaşlıq etmədən onlar 0:00:42.480,0:00:44.530 ayrı-ayrılıqda bu nəzəriyyəni yaratmışdılar. 0:00:44.530,0:00:46.490 Onlar " havadakı hissəciklərin sürətlərinin 0:00:46.490,0:00:50.737 paylanması nədir?" sualına cavab verə bilmişdilər. 0:00:50.737,0:00:52.290 Gəlin biraz bunu əsaslandırmaq üçün 0:00:52.290,0:00:54.100 kiçik bir təcrübə edək. 0:00:54.100,0:00:56.900 Tutaq ki, burada konteyner var. 0:00:57.420,0:00:59.240 Burada konteyner var. 0:00:59.240,0:01:00.880 Onun içində də hava var. 0:01:01.290,0:01:03.720 Hava daha çox azotdan təşkil olunub. 0:01:03.720,0:01:05.350 Sadələşdirmək üçün 0:01:05.350,0:01:06.778 deyək ki, bu sadəcə azotdan ibarətdir. 0:01:06.778,0:01:10.844 Bir neçə azot molekulu çəkək. 0:01:10.844,0:01:13.558 Tutaq ki, termometr də var. 0:01:13.558,0:01:15.590 Mən termometri buraya qoyuram. 0:01:15.590,0:01:19.936 Termometrin 300 kelvin 0:01:20.320,0:01:23.810 temperatur göstərir. 0:01:24.190,0:01:27.320 300 kelvin temperatur nə deməkdir? 0:01:27.660,0:01:29.510 Bizim gündəlik həyatımızda çox 0:01:29.510,0:01:31.730 güclü temperatur hissimiz olur. 0:01:31.730,0:01:33.200 Məsələn, deyirik ki, mən bu isti şeyə toxunmaq istəmirəm. 0:01:33.200,0:01:34.630 Bu məni yandıracaq. 0:01:34.630,0:01:38.650 Yaxud bu soyuqdur, bu məni üşüdəcək. 0:01:38.650,0:01:40.080 Bu bizim beynimizin temperaturu 0:01:40.080,0:01:42.300 necə qəbul etməsidir. 0:01:42.300,0:01:45.760 Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir? 0:01:45.760,0:01:47.630 Bu temperatur 0:01:47.630,0:01:49.420 haqqında düşünmək üçün 0:01:49.420,0:01:51.530 yaxşı yoldur. 0:01:51.530,0:01:52.750 Mən bunu 0:01:52.750,0:01:54.140 yalnış tələffüz etdim. 0:01:55.270,0:01:59.480 Temperatur sistemdəki molekulların orta 0:01:59.480,0:02:02.919 kinetik enerjisindən asılıdır. 0:02:02.919,0:02:03.900 Gəlin bunu bu cür yazaq. 0:02:03.900,0:02:08.636 Temperatur orta kinetik enerjidən asılıdır. 0:02:08.636,0:02:09.850 Sistemdəki 0:02:10.430,0:02:13.110 orta 0:02:13.110,0:02:15.740 kinetik 0:02:15.740,0:02:16.720 enerji. 0:02:18.010,0:02:19.600 Mən sadəcə orta kinetik enerji yazacam. 0:02:19.600,0:02:21.952 Gəlin bunu daha konkret edək. 0:02:21.952,0:02:25.810 Tutaq ki, iki konteynerimiz var. 0:02:25.810,0:02:27.297 Bu birinci konteynerdir. 0:02:27.297,0:02:28.364 Ay. 0:02:28.364,0:02:31.480 Və iki konteyner burada sağdadır. 0:02:31.480,0:02:33.240 Tutaq ki, bizim eyni sayda 0:02:33.240,0:02:36.060 azot qazımız var. 0:02:36.060,0:02:37.440 Mən burada 10 ədəd çəkirəm. 0:02:37.440,0:02:38.830 Bu aydındır ki, real deyil, 0:02:38.830,0:02:40.350 molekulların sayı daha da çoxdur. 0:02:40.350,0:02:45.350 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. 0:02:45.648,0:02:50.640 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10. 0:02:51.030,0:02:52.760 Tutaq ki, temperatur 0:02:52.760,0:02:55.210 300 kelvindir. 0:02:56.440,0:02:58.940 Bu sistemin temperaturu 300 kelvindir. 0:02:58.940,0:03:01.500 Bu sistemin temperaturu isə 200 kelvindir. 0:03:02.040,0:03:05.900 Əgər təsəvvür etsək ki, molekullar nə edir, 0:03:05.900,0:03:07.450 onlar ətrafda hərəkət edir, bir-biri ilə toqquşur, 0:03:07.450,0:03:10.200 onların hamısı birlikdə hərəkət etmir. 0:03:10.540,0:03:12.810 Sistemdə molekulların orta kinetik enerjisi 0:03:12.810,0:03:15.010 daha da yüksək olacaq. 0:03:15.010,0:03:16.440 Ola bilər ki, molekul bu 0:03:16.440,0:03:18.965 istiqamətdə hərəkət edir. 0:03:18.965,0:03:20.830 Bu sürətdir. 0:03:20.830,0:03:22.610 Bunun sürəti budur. 0:03:22.610,0:03:23.770 Bu istiqamətdə gedir. 0:03:23.770,0:03:25.800 Ola bilər ki, bu hərəkət etmir. 0:03:25.800,0:03:28.100 O, bu istiqamətdə sürətlə hərəkət edir. 0:03:28.100,0:03:30.340 Bu ola bilər lap sürətlə hərəkət etsin. 0:03:30.340,0:03:32.040 Bu belə edir. 0:03:32.270,0:03:33.416 Bu da bu cür. 0:03:33.712,0:03:35.130 Bu da belə edir. 0:03:35.132,0:03:37.200 Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək, 0:03:37.200,0:03:40.750 çox sürətlə gedən 0:03:40.750,0:03:41.800 molekullar yenə olacaq. 0:03:41.800,0:03:43.060 Ola bilər ki, bu molekul 0:03:43.060,0:03:44.800 digərlərində daha sürətlə gedir. 0:03:44.800,0:03:46.840 Ama ortalama buradakı molekulların aşağı 0:03:46.840,0:03:48.730 kinetik enerjisi var. 0:03:48.730,0:03:50.780 Bu ola bilər ki bunu edir. 0:03:50.780,0:03:52.750 Gəlin bunu çəkməyə çalışaq. 0:03:52.750,0:03:56.520 Ortalama onların aşağı kinetik enerjisi olacaq. 0:03:56.520,0:03:58.110 Bu o demək deyil ki, bu molekullar 0:03:58.110,0:04:00.110 bütün digər molekullardan yavaşdır, 0:04:00.110,0:04:02.160 yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır. 0:04:02.160,0:04:06.901 Amma onların aşağı kinetik enerjisi olacaq. 0:04:06.901,0:04:08.930 Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik. 0:04:08.930,0:04:10.600 Və bu paylanma Maksvell-Bolsman 0:04:10.600,0:04:13.382 paylanmasıdır. 0:04:13.382,0:04:15.110 Gəlin kiçik bir 0:04:15.110,0:04:18.350 koordinat müstəvisi çəkək. 0:04:18.850,0:04:23.850 Koordinat müstəvisini çəkirik. 0:04:24.260,0:04:28.160 Aksis oxunda sürəti qoyuruq, 0:04:28.670,0:04:30.140 sürəti işarə edirik. 0:04:30.140,0:04:33.532 Bu aksisdə mən molekulların 0:04:33.532,0:04:38.340 sayını qoyacam. 0:04:38.690,0:04:39.931 Düz burada. 0:04:39.931,0:04:43.310 Bu sistem üçün dərəcə 300 kelvindir, 0:04:43.310,0:04:46.092 paylanma buna bənzəyə bilər. 0:04:46.092,0:04:47.831 Buna bənzəyə 0:04:47.831,0:04:48.910 bilər. 0:04:48.910,0:04:50.340 Bunu başqa rəngdə çəkirəm. 0:04:50.690,0:04:53.120 Bunlar 0:04:53.120,0:04:54.840 bütün molekullardır. 0:04:54.840,0:04:59.330 Paylanma buna bənzəyə bilər. 0:04:59.700,0:05:00.890 Buna bənzəyə bilər. 0:05:00.890,0:05:02.920 Bu sistem üçün Maksvell-Bolsman 0:05:02.920,0:05:05.172 paylanmasıdır. 0:05:05.172,0:05:07.928 Gəlin bunu A sistemi adlandıraq. 0:05:07.928,0:05:10.428 Sistem A düz buradadır. 0:05:10.428,0:05:14.710 Bu sistemin aşağı temperaturu var 0:05:14.710,0:05:17.238 bu o deməkdir ki, bunun həmçinin aşağı kinetik enerjisi var. 0:05:17.238,0:05:19.676 Böyük ehtimalla 0:05:19.676,0:05:22.615 ən yüksək 0:05:22.615,0:05:24.710 molekul sayı 0:05:24.710,0:05:25.900 aşağı sürətdə olacaq. 0:05:25.900,0:05:27.330 Tutaq ki, bu sürətdə 0:05:27.330,0:05:28.603 olacaq. 0:05:28.603,0:05:33.600 Bunun paylanması təxminən buna 0:05:35.000,0:05:37.010 bənzəyəcək. 0:05:37.740,0:05:38.980 Nəyə görə belə olacaq? 0:05:38.980,0:05:40.310 Bu işarə ola bilər ki, 0:05:40.310,0:05:42.020 böyük ehtimalla 0:05:42.020,0:05:45.500 mən bunu ən çox molekul olan sürətdə 0:05:45.500,0:05:48.460 əldə edirəm. Bunun sürəti A sistemində ən çox 0:05:48.460,0:05:51.310 molekul olan sürətdən az olacaq. 0:05:51.310,0:05:54.280 Çünki bunların 0:05:54.280,0:05:56.050 aşağı kinetik enerjisi var. 0:05:56.050,0:05:58.235 Onların sürəti aşağı olacaq. 0:05:58.235,0:06:00.184 Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir? 0:06:00.184,0:06:01.550 Xatırlayaq ki, biz eyni molekul sayından 0:06:01.550,0:06:03.080 danışırıq. 0:06:03.080,0:06:05.350 Əgər bizim eyni sayda molekulumuz varsa, bu o deməkdir ki, 0:06:05.350,0:06:07.910 bu əyrilərin altındakı sahələr də eyni olacaq. 0:06:07.910,0:06:10.900 Bu dar, bu isə hündür olacaq. 0:06:10.900,0:06:12.760 Əgər bu sistemin temperaturunu 0:06:12.760,0:06:15.380 artırsaq, 0:06:15.380,0:06:17.780 tutaq ki, mən üçüncü sistemi yaradıram, 0:06:17.780,0:06:20.020 yaxud bunu 400 kelvinə qaldırıram. 0:06:20.020,0:06:24.120 Onda paylanma təxminən buna 0:06:24.120,0:06:27.470 bənzəyəcək. 0:06:27.470,0:06:29.940 Bu, temperaturu qaldıranda baş verir. 0:06:30.270,0:06:32.800 Və bu 0:06:32.800,0:06:35.620 Maksvell-Bolsman paylanmasıdır. 0:06:35.620,0:06:39.800 Mən sizə bunun daha çətin düsturunu verməyəcəm, 0:06:39.800,0:06:42.128 amma bunun ideyası bu cürdür. 0:06:42.128,0:06:43.530 Bu olduqca aydın bir fikirdir. 0:06:43.530,0:06:46.010 Və bu molekulların bəzilərinin 0:06:46.010,0:06:49.690 həqiqi sürətinə baxdıqda, hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda 0:06:49.690,0:06:52.060 deyirik ki, bu olduqca durğun görünür. 0:06:52.060,0:06:54.700 Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur. 0:06:54.700,0:06:59.000 Bu sürət 0:06:59.000,0:07:00.410 ətrafımızda olan hər hansı azot atomunun 0:07:00.410,0:07:02.618 sürətidir. 0:07:02.618,0:07:04.340 Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir. 0:07:04.340,0:07:05.160 Mən bunu yazıram. 0:07:05.160,0:07:07.039 Çünki bu olduqca düşündürücüdür. 0:07:07.039,0:07:10.780 Otaq temperaturunda ehtimal olan sürətdir. 0:07:10.784,0:07:15.780 otaq temperaturunda 0:07:16.197,0:07:20.154 azot atomunun sürətidir. 0:07:20.154,0:07:23.960 Otaq temperaturu. 0:07:25.230,0:07:27.400 Gəlin deyək ki, bu otaq temperaturunda azot 0:07:27.400,0:07:30.960 atomunun Maksvell-Bolsman paylanmasıdır. 0:07:30.960,0:07:32.620 Tutaq ki, 0:07:32.620,0:07:35.450 otaq 300 Kelvindir. 0:07:35.450,0:07:37.870 Ehtimal olunan sürət 0:07:37.870,0:07:40.030 ən çox molekulun 0:07:40.030,0:07:41.400 olduğu 0:07:41.400,0:07:43.070 sürətdir. 0:07:43.630,0:07:45.990 Əslində mən bunu deməzdən əvvəl 0:07:45.990,0:07:47.635 bunu özünüz təxmin edin. 0:07:47.635,0:07:49.930 Bu nəticəyə gəlirik ki, 0:07:49.930,0:07:53.690 bu təxminən 400, 400 və 300 kelvindir. 0:07:53.690,0:07:57.846 Bu 422 m/s-dir. 0:07:57.846,0:08:00.510 422 m/s. 0:08:00.510,0:08:04.220 Təsəvvür edin ki, hər hansı bir şey 422 m/s sürətdə hərəkət edir. 0:08:04.220,0:08:06.700 Əgər mil/h kimi baxsaq 0:08:06.700,0:08:09.860 bu təxminən 0:08:09.860,0:08:12.730 944 mil/h-dir. 0:08:12.730,0:08:14.927 İndi ətrafınızda 0:08:14.927,0:08:16.850 ən yüksək sayda 0:08:16.850,0:08:20.340 azot atomları 0:08:20.340,0:08:22.300 bu sürətdə 0:08:22.300,0:08:24.900 hərəkət edir 0:08:24.900,0:08:26.280 və sizə dəyir. 0:08:26.280,0:08:27.860 Bu sizə hava təzyiqi verir. 0:08:27.860,0:08:29.480 Hətta bunlardan da sürətli 0:08:29.480,0:08:31.190 hərəkət edənlər var. 0:08:31.190,0:08:34.570 Hətta 422 m/s-dən də sürətli. 0:08:34.570,0:08:35.210 Hətta daha sürətli. 0:08:35.210,0:08:37.730 Sizin ətrafınızda saatda minlərlə mil sürətlə 0:08:37.730,0:08:39.210 hərəkət edən molekullar var 0:08:39.210,0:08:41.980 və onlar biz danışdıqda da bizə dəyirlər. 0:08:41.980,0:08:43.650 Siz soruşa bilərsiniz ki, bəs niyə bizi incitmir? 0:08:43.650,0:08:47.040 Bu onu göstərir ki, azot molekulunun kütləsi 0:08:47.040,0:08:48.870 necə kiçikdir və bu sizə minlərlə mil/s sürətdə 0:08:48.870,0:08:51.640 sizə dəyə bilər və 0:08:51.640,0:08:52.640 sizi zədələməz. 0:08:52.640,0:08:55.554 Bu sadəcə havanın təzyiqidir. 0:08:55.554,0:08:57.030 Buna ilk dəfə baxdıqda 0:08:57.030,0:08:59.300 bunun sürəti 422m/s dir? 0:08:59.300,0:09:01.510 Bu səsin sürətindən də yüksəkdir. 0:09:01.510,0:09:04.770 Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir. 0:09:04.770,0:09:06.000 Bu necə ola bilir? 0:09:06.000,0:09:06.860 Bu barədə düşünün. 0:09:06.860,0:09:09.220 Səs, molekulların toqquşması yolu ilə hava 0:09:09.220,0:09:10.970 vasitəsilə ötürülür. 0:09:10.970,0:09:13.420 Molekulların özü hərəkət etməlidir. 0:09:13.420,0:09:15.300 Yaxud da onların bəziləri səsin sürətindən 0:09:15.300,0:09:16.780 yüksək hərəkət etməlidir. 0:09:16.780,0:09:18.960 Ətrafınızda olan hər şey bu cür sürətli hərəkət 0:09:18.960,0:09:19.910 etmir və onlar hər biri 0:09:19.910,0:09:20.810 müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət edir. 0:09:20.810,0:09:23.298 Bəziləri heç hərəkət etmir. 0:09:23.298,0:09:26.520 Amma bəziləri həddindən artıq sürətlə hərəkət edir. 0:09:26.520,0:09:28.800 Məncə bu bir az ağlasığmazdır.