0:00:00.320,0:00:01.880
Gəlin bir az Maksvell-Bolsman

0:00:01.880,0:00:04.130
paylanması haqqında danışaq.

0:00:04.130,0:00:05.360
Və bu şəkildəki şəxs

0:00:05.360,0:00:07.540
Klerk Maksveldir.

0:00:07.540,0:00:09.140
Mən bu şəkili çox sevirəm, o həyat yoldaşı

0:00:09.140,0:00:12.430
Katerina Maksvellə birlikdədir, bu isə onların itidir.

0:00:12.430,0:00:15.800
Ceyms Maksvel fizikdir və

0:00:15.800,0:00:17.550
özünün Maksvel düsturu ilə məhşurdur.

0:00:17.550,0:00:19.550
O, həmçinin fotoqrafiyada əsaslı işlər

0:00:19.550,0:00:22.030
görmüşdür və ideal

0:00:22.030,0:00:23.720
qas hissəciklərinin sürətinin

0:00:23.720,0:00:26.520
paylanması haqqındada

0:00:26.520,0:00:29.020
fikir irəli sürmüşdür.

0:00:29.020,0:00:32.420
Bu isə Lüdviq Bolsmandır.

0:00:32.420,0:00:34.960
O, statistik mexanikanın

0:00:34.960,0:00:37.880
yaradıcılarından biridir.

0:00:37.880,0:00:41.360
Və Maksvell-Bolsman adlanan paylanma

0:00:41.360,0:00:42.480
qanununu əməkdaşlıq etmədən onlar

0:00:42.480,0:00:44.530
ayrı-ayrılıqda bu nəzəriyyəni yaratmışdılar.

0:00:44.530,0:00:46.490
Onlar " havadakı hissəciklərin sürətlərinin

0:00:46.490,0:00:50.737
paylanması nədir?" sualına cavab verə bilmişdilər.

0:00:50.737,0:00:52.290
Gəlin biraz bunu əsaslandırmaq üçün

0:00:52.290,0:00:54.100
kiçik bir təcrübə edək.

0:00:54.100,0:00:56.900
Tutaq ki, burada konteyner var.

0:00:57.420,0:00:59.240
Burada konteyner var.

0:00:59.240,0:01:00.880
Onun içində də hava var.

0:01:01.290,0:01:03.720
Hava daha çox azotdan təşkil olunub.

0:01:03.720,0:01:05.350
Sadələşdirmək üçün

0:01:05.350,0:01:06.778
deyək ki, bu sadəcə azotdan ibarətdir.

0:01:06.778,0:01:10.844
Bir neçə azot molekulu çəkək.

0:01:10.844,0:01:13.558
Tutaq ki, termometr də var.

0:01:13.558,0:01:15.590
Mən termometri buraya qoyuram.

0:01:15.590,0:01:19.936
Termometrin 300 kelvin

0:01:20.320,0:01:23.810
temperatur göstərir.

0:01:24.190,0:01:27.320
300 kelvin temperatur nə deməkdir?

0:01:27.660,0:01:29.510
Bizim gündəlik həyatımızda çox

0:01:29.510,0:01:31.730
güclü temperatur hissimiz olur.

0:01:31.730,0:01:33.200
Məsələn, deyirik ki, mən bu isti şeyə toxunmaq istəmirəm.

0:01:33.200,0:01:34.630
Bu məni yandıracaq.

0:01:34.630,0:01:38.650
Yaxud bu soyuqdur, bu məni üşüdəcək.

0:01:38.650,0:01:40.080
Bu bizim beynimizin temperaturu

0:01:40.080,0:01:42.300
necə qəbul etməsidir.

0:01:42.300,0:01:45.760
Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir?

0:01:45.760,0:01:47.630
Bu temperatur

0:01:47.630,0:01:49.420
haqqında düşünmək üçün

0:01:49.420,0:01:51.530
yaxşı yoldur.

0:01:51.530,0:01:52.750
Mən bunu

0:01:52.750,0:01:54.140
yalnış tələffüz etdim.

0:01:55.270,0:01:59.480
Temperatur sistemdəki molekulların orta

0:01:59.480,0:02:02.919
kinetik enerjisindən asılıdır.

0:02:02.919,0:02:03.900
Gəlin bunu bu cür yazaq.

0:02:03.900,0:02:08.636
Temperatur orta kinetik enerjidən asılıdır.

0:02:08.636,0:02:09.850
Sistemdəki

0:02:10.430,0:02:13.110
orta

0:02:13.110,0:02:15.740
kinetik

0:02:15.740,0:02:16.720
enerji.

0:02:18.010,0:02:19.600
Mən sadəcə orta kinetik enerji yazacam.

0:02:19.600,0:02:21.952
Gəlin bunu daha konkret edək.

0:02:21.952,0:02:25.810
Tutaq ki, iki konteynerimiz var.

0:02:25.810,0:02:27.297
Bu birinci konteynerdir.

0:02:27.297,0:02:28.364
Ay.

0:02:28.364,0:02:31.480
Və iki konteyner burada sağdadır.

0:02:31.480,0:02:33.240
Tutaq ki, bizim eyni sayda

0:02:33.240,0:02:36.060
azot qazımız var.

0:02:36.060,0:02:37.440
Mən burada 10 ədəd çəkirəm.

0:02:37.440,0:02:38.830
Bu aydındır ki, real deyil,

0:02:38.830,0:02:40.350
molekulların sayı daha da çoxdur.

0:02:40.350,0:02:45.350
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

0:02:45.648,0:02:50.640
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.

0:02:51.030,0:02:52.760
Tutaq ki, temperatur

0:02:52.760,0:02:55.210
300 kelvindir.

0:02:56.440,0:02:58.940
Bu sistemin temperaturu 300 kelvindir.

0:02:58.940,0:03:01.500
Bu sistemin temperaturu isə 200 kelvindir.

0:03:02.040,0:03:05.900
Əgər təsəvvür etsək ki, molekullar nə edir,

0:03:05.900,0:03:07.450
onlar ətrafda hərəkət edir, bir-biri ilə toqquşur,

0:03:07.450,0:03:10.200
onların hamısı birlikdə hərəkət etmir.

0:03:10.540,0:03:12.810
Sistemdə molekulların orta kinetik enerjisi

0:03:12.810,0:03:15.010
daha da yüksək olacaq.

0:03:15.010,0:03:16.440
Ola bilər ki, molekul bu

0:03:16.440,0:03:18.965
istiqamətdə hərəkət edir.

0:03:18.965,0:03:20.830
Bu sürətdir.

0:03:20.830,0:03:22.610
Bunun sürəti budur.

0:03:22.610,0:03:23.770
Bu istiqamətdə gedir.

0:03:23.770,0:03:25.800
Ola bilər ki, bu hərəkət etmir.

0:03:25.800,0:03:28.100
O, bu istiqamətdə sürətlə hərəkət edir.

0:03:28.100,0:03:30.340
Bu ola bilər lap sürətlə hərəkət etsin.

0:03:30.340,0:03:32.040
Bu belə edir.

0:03:32.270,0:03:33.416
Bu da bu cür.

0:03:33.712,0:03:35.130
Bu da belə edir.

0:03:35.132,0:03:37.200
Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək,

0:03:37.200,0:03:40.750
çox sürətlə gedən

0:03:40.750,0:03:41.800
molekullar yenə olacaq.

0:03:41.800,0:03:43.060
Ola bilər ki, bu molekul

0:03:43.060,0:03:44.800
digərlərində daha sürətlə gedir.

0:03:44.800,0:03:46.840
Ama ortalama buradakı molekulların aşağı

0:03:46.840,0:03:48.730
kinetik enerjisi var.

0:03:48.730,0:03:50.780
Bu ola bilər ki bunu edir.

0:03:50.780,0:03:52.750
Gəlin bunu çəkməyə çalışaq.

0:03:52.750,0:03:56.520
Ortalama onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.

0:03:56.520,0:03:58.110
Bu o demək deyil ki, bu molekullar

0:03:58.110,0:04:00.110
bütün digər molekullardan yavaşdır,

0:04:00.110,0:04:02.160
yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır.

0:04:02.160,0:04:06.901
Amma onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.

0:04:06.901,0:04:08.930
Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik.

0:04:08.930,0:04:10.600
Və bu paylanma Maksvell-Bolsman

0:04:10.600,0:04:13.382
paylanmasıdır.

0:04:13.382,0:04:15.110
Gəlin kiçik bir

0:04:15.110,0:04:18.350
koordinat müstəvisi çəkək.

0:04:18.850,0:04:23.850
Koordinat müstəvisini çəkirik.

0:04:24.260,0:04:28.160
Aksis oxunda sürəti qoyuruq,

0:04:28.670,0:04:30.140
sürəti işarə edirik.

0:04:30.140,0:04:33.532
Bu aksisdə mən molekulların

0:04:33.532,0:04:38.340
sayını qoyacam.

0:04:38.690,0:04:39.931
Düz burada.

0:04:39.931,0:04:43.310
Bu sistem üçün dərəcə 300 kelvindir,

0:04:43.310,0:04:46.092
paylanma buna bənzəyə bilər.

0:04:46.092,0:04:47.831
Buna bənzəyə

0:04:47.831,0:04:48.910
bilər.

0:04:48.910,0:04:50.340
Bunu başqa rəngdə çəkirəm.

0:04:50.690,0:04:53.120
Bunlar

0:04:53.120,0:04:54.840
bütün molekullardır.

0:04:54.840,0:04:59.330
Paylanma buna bənzəyə bilər.

0:04:59.700,0:05:00.890
Buna bənzəyə bilər.

0:05:00.890,0:05:02.920
Bu sistem üçün Maksvell-Bolsman

0:05:02.920,0:05:05.172
paylanmasıdır.

0:05:05.172,0:05:07.928
Gəlin bunu A sistemi adlandıraq.

0:05:07.928,0:05:10.428
Sistem A düz buradadır.

0:05:10.428,0:05:14.710
Bu sistemin aşağı temperaturu var

0:05:14.710,0:05:17.238
bu o deməkdir ki, bunun həmçinin aşağı kinetik enerjisi var.

0:05:17.238,0:05:19.676
Böyük ehtimalla

0:05:19.676,0:05:22.615
ən yüksək

0:05:22.615,0:05:24.710
molekul sayı

0:05:24.710,0:05:25.900
aşağı sürətdə olacaq.

0:05:25.900,0:05:27.330
Tutaq ki, bu sürətdə

0:05:27.330,0:05:28.603
olacaq.

0:05:28.603,0:05:33.600
Bunun paylanması təxminən buna

0:05:35.000,0:05:37.010
bənzəyəcək.

0:05:37.740,0:05:38.980
Nəyə görə belə olacaq?

0:05:38.980,0:05:40.310
Bu işarə ola bilər ki,

0:05:40.310,0:05:42.020
böyük ehtimalla

0:05:42.020,0:05:45.500
mən bunu ən çox molekul olan sürətdə

0:05:45.500,0:05:48.460
əldə edirəm. Bunun sürəti A sistemində ən çox

0:05:48.460,0:05:51.310
molekul olan sürətdən az olacaq.

0:05:51.310,0:05:54.280
Çünki bunların

0:05:54.280,0:05:56.050
aşağı kinetik enerjisi var.

0:05:56.050,0:05:58.235
Onların sürəti aşağı olacaq.

0:05:58.235,0:06:00.184
Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir?

0:06:00.184,0:06:01.550
Xatırlayaq ki, biz eyni molekul sayından

0:06:01.550,0:06:03.080
danışırıq.

0:06:03.080,0:06:05.350
Əgər bizim eyni sayda molekulumuz varsa, bu o deməkdir ki,

0:06:05.350,0:06:07.910
bu əyrilərin altındakı sahələr də eyni olacaq.

0:06:07.910,0:06:10.900
Bu dar, bu isə hündür olacaq.

0:06:10.900,0:06:12.760
Əgər bu sistemin temperaturunu

0:06:12.760,0:06:15.380
artırsaq,

0:06:15.380,0:06:17.780
tutaq ki, mən üçüncü sistemi yaradıram,

0:06:17.780,0:06:20.020
yaxud bunu 400 kelvinə qaldırıram.

0:06:20.020,0:06:24.120
Onda paylanma təxminən buna

0:06:24.120,0:06:27.470
bənzəyəcək.

0:06:27.470,0:06:29.940
Bu, temperaturu qaldıranda baş verir.

0:06:30.270,0:06:32.800
Və bu

0:06:32.800,0:06:35.620
Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

0:06:35.620,0:06:39.800
Mən sizə bunun daha çətin düsturunu verməyəcəm,

0:06:39.800,0:06:42.128
amma bunun ideyası bu cürdür.

0:06:42.128,0:06:43.530
Bu olduqca aydın bir fikirdir.

0:06:43.530,0:06:46.010
Və bu molekulların bəzilərinin

0:06:46.010,0:06:49.690
həqiqi sürətinə baxdıqda, hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda

0:06:49.690,0:06:52.060
deyirik ki, bu olduqca durğun görünür.

0:06:52.060,0:06:54.700
Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur.

0:06:54.700,0:06:59.000
Bu sürət

0:06:59.000,0:07:00.410
ətrafımızda olan hər hansı azot atomunun

0:07:00.410,0:07:02.618
sürətidir.

0:07:02.618,0:07:04.340
Yəni ən çox ehtimal olunan sürətdir.

0:07:04.340,0:07:05.160
Mən bunu yazıram.

0:07:05.160,0:07:07.039
Çünki bu olduqca düşündürücüdür.

0:07:07.039,0:07:10.780
Otaq temperaturunda ehtimal olan sürətdir.

0:07:10.784,0:07:15.780
otaq temperaturunda

0:07:16.197,0:07:20.154
azot atomunun sürətidir.

0:07:20.154,0:07:23.960
Otaq temperaturu.

0:07:25.230,0:07:27.400
Gəlin deyək ki, bu otaq temperaturunda azot

0:07:27.400,0:07:30.960
atomunun Maksvell-Bolsman paylanmasıdır.

0:07:30.960,0:07:32.620
Tutaq ki,

0:07:32.620,0:07:35.450
otaq 300 Kelvindir.

0:07:35.450,0:07:37.870
Ehtimal olunan sürət

0:07:37.870,0:07:40.030
ən çox molekulun

0:07:40.030,0:07:41.400
olduğu

0:07:41.400,0:07:43.070
sürətdir.

0:07:43.630,0:07:45.990
Əslində mən bunu deməzdən əvvəl

0:07:45.990,0:07:47.635
bunu özünüz təxmin edin.

0:07:47.635,0:07:49.930
Bu nəticəyə gəlirik ki,

0:07:49.930,0:07:53.690
bu təxminən 400, 400 və 300 kelvindir.

0:07:53.690,0:07:57.846
Bu 422 m/s-dir.

0:07:57.846,0:08:00.510
422 m/s.

0:08:00.510,0:08:04.220
Təsəvvür edin ki, hər hansı bir şey 422 m/s sürətdə hərəkət edir.

0:08:04.220,0:08:06.700
Əgər mil/h kimi baxsaq

0:08:06.700,0:08:09.860
bu təxminən

0:08:09.860,0:08:12.730
944 mil/h-dir.

0:08:12.730,0:08:14.927
İndi ətrafınızda

0:08:14.927,0:08:16.850
ən yüksək sayda

0:08:16.850,0:08:20.340
azot atomları

0:08:20.340,0:08:22.300
bu sürətdə

0:08:22.300,0:08:24.900
hərəkət edir

0:08:24.900,0:08:26.280
və sizə dəyir.

0:08:26.280,0:08:27.860
Bu sizə hava təzyiqi verir.

0:08:27.860,0:08:29.480
Hətta bunlardan da sürətli

0:08:29.480,0:08:31.190
hərəkət edənlər var.

0:08:31.190,0:08:34.570
Hətta 422 m/s-dən də sürətli.

0:08:34.570,0:08:35.210
Hətta daha sürətli.

0:08:35.210,0:08:37.730
Sizin ətrafınızda saatda minlərlə mil sürətlə

0:08:37.730,0:08:39.210
hərəkət edən molekullar var

0:08:39.210,0:08:41.980
və onlar biz danışdıqda da bizə dəyirlər.

0:08:41.980,0:08:43.650
Siz soruşa bilərsiniz ki, bəs niyə bizi incitmir?

0:08:43.650,0:08:47.040
Bu onu göstərir ki, azot molekulunun kütləsi

0:08:47.040,0:08:48.870
necə kiçikdir və bu sizə minlərlə mil/s sürətdə

0:08:48.870,0:08:51.640
sizə dəyə bilər və

0:08:51.640,0:08:52.640
sizi zədələməz.

0:08:52.640,0:08:55.554
Bu sadəcə havanın təzyiqidir.

0:08:55.554,0:08:57.030
Buna ilk dəfə baxdıqda

0:08:57.030,0:08:59.300
bunun sürəti 422m/s dir?

0:08:59.300,0:09:01.510
Bu səsin sürətindən də yüksəkdir.

0:09:01.510,0:09:04.770
Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir.

0:09:04.770,0:09:06.000
Bu necə ola bilir?

0:09:06.000,0:09:06.860
Bu barədə düşünün.

0:09:06.860,0:09:09.220
Səs, molekulların toqquşması yolu ilə hava

0:09:09.220,0:09:10.970
vasitəsilə ötürülür.

0:09:10.970,0:09:13.420
Molekulların özü hərəkət etməlidir.

0:09:13.420,0:09:15.300
Yaxud da onların bəziləri səsin sürətindən

0:09:15.300,0:09:16.780
yüksək hərəkət etməlidir.

0:09:16.780,0:09:18.960
Ətrafınızda olan hər şey bu cür sürətli hərəkət

0:09:18.960,0:09:19.910
etmir və onlar hər biri

0:09:19.910,0:09:20.810
müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət edir.

0:09:20.810,0:09:23.298
Bəziləri heç hərəkət etmir.

0:09:23.298,0:09:26.520
Amma bəziləri həddindən artıq sürətlə hərəkət edir.

0:09:26.520,0:09:28.800
Məncə bu bir az ağlasığmazdır.