-
Burada sağa doğru müəyyən sürətlə
hərəkət edən
-
bir dalğa mənbəsi var.
-
Deyək ki, mənbənin sürəti
-
v indeksdə m-dir. Əvvəlki videoda etdiyimiz
-
əməliyyatı, amma daha mücərrəd formada
-
edəcəyik ki, müşahidə olunan tezlik üçün
-
daha ümumi düstur çıxara bilək.
-
Bu sağa nə qədər sürətlə hərəkət
etdiyini göstərir və
-
dalğa yayır. Deyək ki,
onun yaydığı dalğanın
-
sürəti radial olaraq kənara doğru
-
v indeksdə d-dir.
-
Biz onun qiymətini və istiqamətini
tapmalıyıq.
-
(Təbi ki radial olaraq).
-
Bu, periodu və tezliyi
-
olan dalğanın tezliyidir.
-
Bu tezlik və period isə mənbəyin
görünüşündən
-
asılıdır.
-
Hər şeyi edəcəyik.
-
Hamısı sadə mexanikadır.
-
Nisbi sürət haqqında danışmayacağıq.
-
Ona görə də cismlər işıq sürətinə
-
yaxınlaşanda baş verən şeylərə
fikir verməli deyilik.
-
Deyək ki, bir periodu var, gəlin
-
onu yazım.
-
Mənbənin görünüşündən dalğaya qədər olan
-
period mənbə periodudur.
-
Mənbə periodunu t indeksdə m adlandıraq.
-
Mənbə tezliyi isə bunun tərsi olacaq,
-
bunu əzbər bilirik.
-
Mənbə tezliyinə f indeksdə m deyək.
-
Bu ikisi bir birinin tərsidir.
-
Dalğanın periodunun tərsi tezlikdir,
-
və ya əksinə.
-
Nə baş verəcəyini təsəvvür edək.
-
Deyək ki, 0-cı anda o, birinci
qabarıqlığı və ya
-
birinci siqnalı buraxır.
-
O indicə buraxıldığı üçün görə bilmirsiniz.
-
İndi t saniyə sonrasına baxaq.
-
Deyək ki, bu saniyə ilədir və
hər t saniyədə
-
yeni bir siqnal buraxılır.
-
Əvvəla, t indeksdə m saniyədən sonra
-
bu birinci siqnal haradadır?
-
Birinci siqnalın sürətini
-
zamana vurursunuz.
-
Sürət vurulsun zaman sizə məsafəni
verəcək.
-
İnanmırsınızsa sizə
nümumə göstərim.
-
Deyək ki, sürət 5 m/s və
-
period da 2 saniyədir. Bu sizə 10
-
metr verəcək.
-
Saniyələr ixtisar olunur.
-
t saniyədən sonra dalğanın nə qədər
uzağa getdiyini tapmaq üçün
-
sadəcə t indeksə m-i dalğanın
-
sürətinə vurursunuz.
-
Deyək ki, o buradan qeyd olunur.
-
Çöldən çevrə kimidir.
-
Yəni çöldə bir çevrə çəkəcəyəm.
-
Çevrəni ən yaxşı belə çəkə bilirəm.
-
Bu məsafə, buradakı radius
-
sürətlə zamanın hasilinə bərabərdir.
-
Bu birinci siqnalın sürəti, v d, əslində
-
sadəcə, sürətdir.
-
Ona v d çöl deyəcəyəm.
-
O vektorial kəmiyyət deyil.
-
O təsəvvür edə biləcəyiniz
bir ədəddir.
-
v d vurulsun period, t m.
-
Bilirəm bu mücərrəddir, amma bunu
-
hər saniyədəki məsafə kimi
təsəvvür edin.
-
Əgər bu 10 m/s ilə hərəkət edirsə və
-
period 2 saniyədirsə, bu nə qədər uzaqda
olduğudur.
-
O 2 saniyədən sonra 10 metr gedəcək.
-
Videonun əvvəlində dedik ki, bu
-
şey hərəkətdədir.
-
Baxmayaraq ki, bu nöqtədən buraxıldığı
-
istiqamətdə çölə doğru gedir, bu şey
eləcə dayanmır.
-
Bunu gələn videoda görəcəyik.
-
Bu şey də hərəkət edir.
-
Nə qədər?
-
Eyni şeyi edirik.
-
Sürətini eyni zaman miqdarına vururuq.
-
t m saniyədən və ya t s periodundan sonra
-
bunun nəyə oxşadığını demişdik?
-
Bu şey sağa doğru hərəkət edir.
-
Deyək ki, o buradadır
-
və buraya hərəkət edib.
-
Bu videoda mənbənin sürətinin dalğanın
-
sürətindən az olduğunu fərz edirik.
-
Onlar bir-birinə bərabər olanda və
-
əks tərəfə gedəndə maraqlı şeylər olur.
-
Amma bunun az olduğunu fərz edirik.
-
Mənbə dalğadan yavaş sürətlə
hərəkət edir.
-
Bəs bu məsafə nədir?
-
Yadınıza salın ki,
-
Gəlin, onu narıncı edim.
-
Bu narıncı t m saniyədən
-
sonra baş verəndir.
-
Buradakı məsafə
-
Bunu da başqa rənglə edəcəyəm.
-
mənbənin sürəti olacaq.
-
Bu, v m vurulsun getdiyi
-
zaman olacaq.
-
Videonun başında dedim ki, zaman
-
dalğanın periodudur. Bu sualdakı zamandır.
-
Dalğanın periodu, T m.
-
Dalğanın bir periodundan sonra,
əgər bu 5 snaiyədirsə,
-
deyəcəyik ki, 5 saniyədən sonra
mənbə
-
v m vur t m qədər uzağa getmiş olacaq.
-
Dalğanın birinci qabarığı isə v d vur t m
qədər hərəkət edəcək.
-
Haqqında danışdığımız zaman buraxılan
-
dalğanın periodudur.
-
Tam bu qədər zamandan sonra bu şey
-
növbəti qabarıqlığı buraxacaq.
O tam bir dövrə
-
vurmuş olacaq.
-
Yəni o, indi nəsə buraxacaq.
-
O, bu nöqtədə buraxılmış olur.
-
Bəs t m saniyə, saat və ya mikrosaniyə,
bunu bilmirik,
-
əvvəl buraxdığı qabarıqlıq ilə arasındakı
-
məsafə nədir?
-
Bu qabarıqlıq və indi buraxılanla aradakı
-
məsafə nədir?
-
Biri burada, digəri mənbənin mövqesindən
-
təzəlikcə buraxıldıqlarına baxmayaraq
onlar eyni
-
sürətlə hərəkət edirlər.
-
Yəni onlar arasındakı məsafə elə bu
-
qabarıqlıqla mənbə arasında olan məsafədir.
-
Belə də baxa bilərsiniz.
-
Bəs buradakı
-
məsafə nədir?
-
Bütün bu radius məsafəsi,
-
dediyimiz kimi v d, dalğa sürəti, vurulsun
-
dalğanın mənbəyə nəzərən olan periodudur.
-
Sonra isə mənbənin nə qədər hərəkət
-
etdiyini ondan çıxırıq.
-
Bu halda, əgər bu baxış bucağından baxsaq
-
mənbə, bu dalğanın istiqamətində
-
hərəkət edib.
-
Yəni bu, sadəcə, mənfi v m olacaq, mənbənin
-
sürəti vurulsun mənbədən olan dalğanın
-
periodu.
-
Sizə bir sual verim.
-
Əgər buradasınızsa və müşahidəçisinizsə,
-
buradakı adamsınız, burada oturursunuz və
-
müəyyən bir anda
-
birinci qabarıqlıq sizi ötüb keçir. Növbəti
-
qabarıqlığı nə qədər vaxt gözləməlisiniz?
-
İndi buraxılan qabarıqlıq nə qədər vaxta
-
yanınızdan keçəcək?
-
O, bu məsafəni qət edəcək.
-
Yəni qət etməlidir.
-
Gəlin, onu yazım.
-
Soruşduğum sual odur ki, mənbənin
hərəkətinin
-
istiqamətində olan müşahidəçiyə
-
görə period nə qədərdir?
-
Müşahidəçiyə görə period
-
növbəti qabarıqlığın getdiy məsafə,
-
hansı ki, buraya qədərdir.
-
Kopyalayım və köçürüm.
-
O belə olacaq.
-
Bunu təmizləyim.
-
Bu bərabərdir işarəsinə oxşamamalıdır
-
ona görə də onu silim.
-
Və ya mənfi işarə.
-
Bu, bu anda buraxılan növbəti siqnalın
-
getdiyi məsafə bölünsün
-
siqnalın sürəti
-
və ya bildiyimiz dalğanın
-
sürəti olacaq.
-
Bu v d-dir.
-
Bu bizə müşahidə periodunu verir.
-
İndi.
-
Əgər biz tezliyi istəyiriksə bunu
dəyişə bilərik.
-
-
-
Gəlin edək.
-
Belə də yaza bilərik.
-
Mənbənin periodunu əmsallaşdıra bilərik.
-
t m-i əmsallaşdırırıq.
-
Bu, t m vurulsun dalğanın sürəti çıxılsın
-
mənbənin sürəti bölünsün dalğanın
-
sürəti olur. Bu hərəkət edən cismin
-
yolunda oturan müşahidəçiyə görə
-
period düsturunu dalğa mənbəsinin əsl
-
periodu, dalğa sürəti və mənbənin sürəti
-
ilə ifadə edərək tapdıq.
-
Əgər tezliyi tapmaq istəsək, sadəcə,
-
əksini yazırıq.
-
Gəlin bunu edək.
-
Müşahidəçinin tezliyi, bu növbəti dövrü
-
görməyi üçün nə qədər saniyə keçdiyini
göstərir.
-
Saniyədəki dövrlərin sayı üçün
bunun tərsini yazın.
-
Müşahidə tezliyi, sadəcə, bunun
-
tərsi olacaq.
-
Əgər biz bu bütün ifadənin tərsini yazsaq,
-
1 bölünsün t m vurulsun v d, dalğanın
-
sürəti çıxılsın mənbənin sürəti alırıq.
-
Mənbənin baxış bucağından 1 bölünsün
-
period eyni şeydir.
-
Buradakı şey mənbənin tezliyi ilə
-
eyni şeydir.
-
Bunu alırıq.
-
İki ifadəmiz var.
-
Əgər mənbənin sürəti sizin
-
istiqamətinizdədirsə, bu cür
-
düsturları alırıq.
-
Yenidən yazıram ki, müşahidəçiyə
-
görə period mənbənin baxış bucağından olan
-
period vurulsun dalğa sürəti
-
çıxılsın mənbə sürəti, bu, mənbənin
-
sürətidir, bölünsün dalğa sürətinin özü
olur.
-
Bu müşahidəçiyə görə tezlik isə,
-
sadəcə, bunun əksidir.
-
Periodun tərsi mənbəyə görə olan tezlik
-
vurulsun dalğa sürəti bölünsün
-
dalğa sürəti çıx mənbə sürətinə
-
bərabərdir.
-
Gələn videoda eyni məsələləri
-
müşahidəçi burda oturarkən
-
edəcəyəm.
Khan Academy
