Guztiaren gainetik, maitasuna

Nolakoa da zurekin alderatuta desberdina den (haur supergaitu bat, edo gaitasun ezberdinak dituen haur bat, edo delitugile bat) haur bat heztea? Hitzaldi lasai honetan, Andrew Solomon idazleak dozenaka gurasoekin hitz egitetik ikasitakoa partekatzen du. Hauei egindako galdera: Non dago mugarik gabeko maitasunaren eta mugarik gabeko onarpenaren arteko muga?

"Erlijioz kanpoko ikuspuntutik ere,

homosexualitatea sexu-gaitasunaren
erabilera okerra da.

Errealitatearen bigarren mailako
ordezko penagarria da --

bizitzatik ihesa negargarria.

Beraz, ez du merezi inolako errukirik, ,

ez du merezi tratatzea

gutxiengo martirizatu gisa,

eta gaixotasun kaltegarritzat
jotzea baino ez du merezi."

Hau Time Magazinen agertu zen
1966an, nik 3 urte nituenean.

Eta iaz, AEBtako presidenteak

gayen arteko ezkontzen alde azaldu zen.

(Txaloak)

Nire galdera da, nola joan
gara handik hona?

Nola bihurtu da gaixotasun bat identitate?

Sei urte inguru nituenean,

Zapata denda batera joan nintzen
ama eta anaiarekin.

Zapatak erosten amaitu genuenean,

saltzaileak esan zigun puxika bat
aukeratzeko etxera eramateko.

Anaiak puxika gorria nahi zuen,
eta nik puxika arrosa.

Amak esan zuen nik puxika urdina
nahiago izango nuela.

Baina nik esan nion puxika arrosa
nahi nuela benetan.

Berak gogorarazi zidan nire kolore
gustukoena urdina zela.

Gauza da orain nire kolore gustukoena
urdina dela, baina gay naiz oraindik --

(Barreak) --

eta horrek erakusten ditu
amaren eragina eta bere mugak.

(Barreak)

(Txaloak)

Txikia nintzenean, amak esaten zuen,

"Umeenganako maitasunak ez du
pareko sentimendurik munduan.

Eta umeak dituzunera arte,
ez dakizu nolakoa den."

Eta txikia nintzenean,
munduko laudorio hoberena zen

amak hori esatea ni
eta anaiaren guraso izateari buruz.

Eta nerabe nintzenean, uste nuen

gay nintzela, beraz,
ezin izango nuela familiarik izan.

Eta berak hau zionean,
kezkatu egiten nintzen.

Eta armairutik irten nintzenean,

berak hori esaten jarraitzeak
haserrarazten ninduen.

Esan nuen: "Gay naiz.
Hori ez da nire jarraibidea.

Eta hori esateari uztea nahi dut."

Direla 20 bat urte, The New York Times
Magazineko editoreek eskatu zidaten

gorren kulturari buruzko
artikulua idazteko.

Guztiz txundituta geratu nintzen.

Gortasuna niretzako gaixotasun bat zen.

Gizajo horiek ezin zuten entzun.

Ezin zuten entzun,
eta zer egin genezaken euren alde?

Eta gorren munduan murgildu nintzen.

Gorren klubetara joan nintzen.

Gorren antzerki eta poesia saioak
ikusi nituen.

Baita Nashvillen, Tennesseen, izan zen
miss Amerika gorra lehiaketara ere

non jendea hegoaldeko kutsudun
zeinu-hizkuntzari buruz kexatzen zen.

(Barreak)

Eta gor-munduan sakon
murgiltzen nintzen bitartean,

gortasuna kultura bat zela
konbentzitu nintzen

eta gorren munduko kideek,
hau esaten zutena:

"Ez zaigu entzutea falta,
kultura baten kideak gara",

gauza bideragarria adierazten zutela.

Ez zen nire kultura,

eta ez nuen gogo handirik
bertan izena emateko,

baina kultura bat zelaz ohartu nintzen

eta bertako kideentzat,

kultura latino, gay
edo judua bezain baliotsua.

Amerikar kultura bezain baliotsua
behar bada ere.

Orduan, lagun baten lagunak
alaba bat izan zuen, nanoa zena.

Bere alaba jaio zenean,

bere burua zenbait arazoen aurre
ikusten zuen

nigan oihartzuna izaten hasi zena.

Arazoa zen ume honekin
zer egin behar zuen.

Esan beharko luke: "Beste edonor
bezalakoa zara, baina txikiagoa?

Edo nano identitate bat
sortzen saiatuko beharko litzateke,

Ameriketako Jende Txikiak
elkartean sartu,

nanoei gertatzen zaienaz ikasi?

Bat-batean bururatu zitzaidan,

ume gor gehienak entzuten duten
gurasoengandik jaiotzen direla.

Entzuten duten gurasoek
umea sendatzen saiatzen dira.

Lagun gor horiek nerabezaroan
aurkitzen dute komunitateren bat.

Lagun gay gehienak guraso heterosexualengandik jaiotzen dira.

Guraso horiek askotan nahi izaten dute

umea funtzionatzea korronte nagusia dena
uste dutenaren arabera,

eta lagun gay horiek identitatea
beranduago deskubritu behar dute.

Eta hona hemen nire lagun hura

identitateari inguruko arazoei so
bere alaba nanoarekin.

Eta pentsatu nuen: hemen dago berriz.

Bere burua normaltzat
jotzen duen familia bat

ezohizkoa dirudien ume batekin.

Eta ideia hau errun nuen,
identitate bi daudela egiaz.

Badira identitate bertikalak,

gurasoengandik umeengana doazenak.

Hor dira etnia, nazionalitatea askotan,
hizkuntza, erlijioa maiz.

Horiek dira guraso eta seme-alabengan
bat datozen gauzak.

Eta batzuk zailak badira ere,

inor ez da haiek osatzen saiatzen.

Esan dezakezu AEBtan zailagoa dela --

gure oraingo presidentea gorabehera --

pertsona beltza izatea.

Eta jada, inor ez da saiatzen ari

Ameriketan jatorri afrikar edo asiarreko
jaioko den hurrengo belaunaldia

ile horia eta azal argia izateko.

Badira beste zenbait identitate taldeko
kideengandik ikasi behar dituzunak.

Nik identitate horizontalak deritzet,

kideen taldea esperientzia
horizontala delako.

Identitate hauek arrotzak dira
gurasoentzako

eta kideengan ikustean
deskubritu behar dira.

Identitate horizontal horiek,

jendea beti saiatu da horiek sendatzen.

Prozesu hori aztertu nahi nuen,

identitate hori dutenek

berarekin harreman onak izatera
nola heltzen diren.

Iruditu zitzaidan
hiru onarpen maila zeudela

gertatu behar zirenak.

Badago norberaren onarpena,
familiarena eta gizartearena.

Eta ez dira beti aldi berean gertatzen.

Askotan, ezaugarri hauek dutenek
oso haserre daude

gurasoek ez dituztela maite
sentitzen dutelako,

egiaz gertatzen dena gurasoek
ez dituztela onartzen izan arren.

Amodioa, inolako baldintzarik gabekoa
izan beharko litzateke

guraso eta seme-alaben harremanetan.

Baina onarpenak denbora behar du.

Beti behar du denbora.

Ezagutu nuen nanoetako bat
Clinton Brown zeritzon.

Jaiotzean nanismo diastrofikoa
diagnostikatu zioten,

gaixotasun oso larria,

Eta gurasoei esan zieten
ezin izango zuela inoiz ibili, hitz egin,

adimen gutxi izango zuela,

gurasoak ere ez zituela ezagutuko.

Iradoki zieten umea ospitalean uzteko

bertan lasai hil zedin.

Amak esan zuen
ez zuela horrelakorik egingo.

Eta umea etxera eraman zuen.

Eta hezkuntza edo diruzko baliabide asko
ez bazuen ere,

estatuko doktorerik hoberena aurkitu zuen

nanismo diastrofikoa tratatzeko,

eta medikuak Clinton zaintzea lortu zuen.

Eta haurtzaroan zehar,

30 ebakuntza garrantzitsu egin zioten.

Denbora hura ospitalean sartuta eman zuen

ebakuntzak egiten zizkiotenean,

eta ondorioz gaur ibiltzeko gai da.

Bertan zegoela, irakasleak bidali
zizkioten eskola-lanarekin laguntzeko.

Gogor egin zuen lan
ez baitzegoen beste zereginik.

Eta lortu zuen maila bat,

beste seniderik inoiz lortu izan ez zuena.

Bera izan zen bere familian
unibertsitatera joan zen lehena,

kanpusean bizi zen
eta egokitutako kotxea gidatzen zuen,

bere ezohizko gorputzari moldatutakoa.

Amak kontatu zidanez,
behin etxera zetorrela --

auzoan zegoen unibertsitatea --

amak esan zidan: "Kotxe hura ikusi nuen,
erraz ezagutzen dena,

taberna baten aparkalekuan". (Barreak)

"Nire buruari esan nion:
haiek 1,80 m dute, berak 0.90m.

Haientzako 2 garagardo
berarentzako 4 dira."

Esan zidan:"Banekien ezin nintzela sartu
eta bera moztu,

baina etxera joan eta sakelakoan
zortzi mezu utzi nizkion".

Esan zuen: "Orduan pentsatu nuen

jaio zenean inork esan izan balit

etorkizunean kezkatuko nintzela lagunekin
edaten eta gidatzen ibiliko zela -- "

(Txaloak)

Esan nion: "Zer uste duzu egin zenuela

halako pertsona xarmant,
oso, zoragarria izan dadin?

Eta berak: "Zer egin dudan?
Bera maitatu, hori baino ez.

Clintonek beti izan du
bere baitan argi hura.

Aita eta biok zoriontsuak gara
hura ikusten lehenak garelako."

60 hamarkadako beste aldizkari bat
aipatuko dut.

Hau 1968koa da, The Atlantic Monthly,
Amerika liberalaren ahotsa,

bioetikan aditu batek idatzia.

Hau zioen: "Ez daukagu
zertan errudun sentitu

haur trisomiko bat baztertzeagatik,

bai erietxe baten ezkutatzen dugulako

edo bai beste modu baten,
arduratsuago eta hilgarriagoan.

Penagarria da, bai, izugarria.
Baina ez dakar errurik.

Benetako errua
pertsona bati egindako kaltetik dator,

eta haur trisomikoa ez da pertsona bat".

Tinta asko gastatu da
egin dugun aurrerapenari buruz

gay direnak tratatzen ditugun eran.

Gure jarrera aldatu dela
egunero ikusten dugu egunkarietan.

Baina beste motako ezberdintasundunak
nola tratatzen genituen ahazten dugu,

ezinduak nola ikusten genituen,

ez genituela gizakitzat jotzen.

Eta hemen izan den aldaketa,

ia hain erradikala dena,

eta kontuan hartzen ez duguna.

Elkarrizketatu nuen familia bat,
Tom and Karen Robards,

txundituta gelditu ziren, newyorktar
gazte eta arrakastatsu zirelarik,

euren lehen umea Down sindromea zuela
aurkitu zutenean.

Iruditzen zitzaien heziketa aukerak
ez zirela izan beharrekoak,

eta beraz ikastetxe txiki bat sortzea
erabaki zuten,

gela bi, beste guraso gutxiekin
martxan jarri zutena

haur trisomikoak hezteko.

Urteekin ikastetxea hazi
eta Cook Center izena hartu du,

eta bertan orain milaka ume daude

adimen-ezgaitasunak izan
eta hezkuntza jasotzen dutenak.

Atlantic Monthlyko artikulua
irten zen egunetik,

haur trisomikoen bizi-itxaropena
hirukoiztu egin da.

Down sindromedunen esperientzian
badaude aktoreak direnak,

idazleak direnak, helduak direnean
guztiz independente bizi daitekeenak.

Robards bikoteak horretan badu zerikusia.

Esan nien: Damutzen al zarete?

Gustatuko litzaizueke zuen umea
trisomikoa ez izatea?

Horren berririk inoiz izan ez izatea?"

Aitaren erantzun bitxia hau izan zen:

"Bai, David, semearengandik,
pena ematen dit,

Davidek munduan duen bizimodua
zaila baita,

eta Daviden bizitza erraztu nahiko nuke.

Baina Down sindromedunak desagertuz gero,
galera katastrofikoa litzateke.

Eta Karen Robardsek esan zidan:
Bat nator Tomekin.

Davidi dagokionez, bai sendatuko nuke
bizitza hobeagoa emateko.

Baina nitaz ari banaiz --, direla 23 urte,
bera jaio zenean ez nuen inoiz sinistuko

puntu honetara helduko nintzenik --

niri dagokidanez, hobea,
gozoagoa egin nau

eta nire bizitza esanguratsuago
bihurtu du,

nik neuk ez nioke inoiz uko egingo."

Garai honetan gaixotasun honen
eta beste zenbaiten gizartearen onarpena

gora doa.

Baina bizi garen une honetan

gaixotasun hauek ezabatzeko gure ahalmena

inoiz uste izandako mailara heldu da.

Gaur AEBn gor jaiotzen diren ume gehienek

koklea inplanteak jasoko dituzte,

burmuinean jartzen direnak
hargailu bati konektatuta,

eta entzumen antzeko zerbait
ematen diena eta hitza erabiltzeko gaitu.

Arratoiengan probatu den
konposatu batek,BMN-111ak,

akondroplasia-genearen eragina
prebenitzeko balio du.

Akondroplasia da nanismoaren
forma arruntena,

eta konposatu hura jaso duten
akondroplasiadun arratoiek

normal hazten dira.

Laster egingo dituzte probak gizakiengan.

Odol-proba batzuk
aurrerapena ekartzen ari dira,

haurdunaldian inoiz baino goizago
Down sindromea detektatuko lukete

haurdunaldi horiek
errazago ekiditea erraztuz,

edo haurdunaldia amaitzea.

Beraz gizarte eta medikuntza arlo bietan
daude aurrerapenak.

Nik bietan sinesten dut.

Uste dut gizarte-aurrerapena bikaina,
esanguratsua, zoragarria dela,

eta berdin deritzot
medikuntzaren aurrerapenari.

Baina uste dut tragedia dela
batak ez duenean bestea ikusten.

Eta nola gurutzatzen diren
ikusten dudanean

aipatu ditudan
hiru gaixotasunetan bezala,

batzuetan iruditzen zait
operako une horiek bezalakoa dela,

gizon heroia ohartzen denean
emakume heroia maite duela

emakumea dibanean etzanda
hiltzen dagoen une berean.

(Barreak)

Hausnartu beharko genuke
sendaketez sentitzen dugunari buruz.

Askotan, guraso izatearen arazoa hau da:

zer da umeengan ontzat ematen duguna,

eta zer da sendatzen duguna?

Jim Sinclairek, autismoaren
aktibista famatuak, esan zuen:

"Gurasoek diotenean: Gustatuko litzaidake
nire haurrak autismorik ez izatea,

benetan diotena da:Gustatuko litzaidake
umea existituko ez balitz

eta beste ume bat,
autista ez zena, izango banu.

Berriz irakurri. Hau da entzuten duguna
gure existentziaz kexatzen zarenean.

Hau da entzuten duguna
sendaketa eskatzen duzunean --

guretzako gehien nahi duzuena dela

inoiz gehiago ez existitzea

eta gure aurpegien atzean
arrotz maitagarriak mugi daitezela."

Muturreko ikuspuntua da,

baina erakusten du
jendeak jada duen bizitza bizi duela

eta ez dutela nahi inork sendatu,
aldatu edo ezabatzea.

Existitu nahi dute, direnak direla.

Proiektu honetarako
elkarrizketatutako familia bat

Dylan Kleboldena izan zen,
Columbineko sarraskiaren egileetako bat.

Kostatu zitzaidan
nirekin hitz egiteko konbentzitzea,

eta onartu zutenean,
hain zuten istorioaz burua beteta

ezin ziotela kontatzeari utzi.

Eurekin pasa nuen lehen asteburuan
-- askoetatik lehena--

20 ordu baino gehiagoko
elkarrizketa grabatu nuen.

Igande gauean, jota geunden denak.

Sukaldean geunden jezarrita.
Sue Klebold afaria prestatzen ari zen.

Eta esan nuen: "Dylan hemen balego orain,

ba al dakizue zer galdetuko zenioketen?"

Eta aitak: Noski baietz.

Galdetuko nioke
zer uste zuen ari zela egiten."

Suek lurrera begiratu zuen,
eta minutu batez pentsatzen egon zen.

Orduan, begirada altxatu eta esan zuen:

"Bere ama izateagatik
barkatzeko eskatuko nioke

inoiz ez bainuen asmatu buruan zeukana."

Urte pare bat geroago
berarekin afaldu nuenean --

maiz izan genuen afarietako baten --

esan zidan: "Ba al dakizu,
hura gertatu zenean,

nahi izaten nuen inoiz ez ezkondu izana,
umeak izan ez izana.

Ohiora joan eta Tom aurkitu izan ez banu,

ume hau ez zen existituko eta gauza
ikaragarri hura ez zen gertatuko.

Baina sentitzen dut izan ditudan umeak
hainbeste maitatzen ditudala

ez dudala nahi eurak gabeko bizitzan
pentsatu ere.

Ikusten dut besteei egin zieten mina,
eta ez dago hori barkatzerik,

baina niri eragindako minak,
badu barkamena" esan zuen.

"Beraz, nahiz eta ikusi
munduarentzako hobea izango zela

Dylan jaio ez izana,

erabaki dut niretzako
hori ez zela hobea izango."

Harrigarria zen familia hauek,arazo
hauek dituzten ume hauek dituztenak,

arazoa ez izateko gehienek edozer
egingo luketen arazoak,

eta zer nolako esangura aurkitu dioten
guraso izateari ikustea.

Orduan pentsatu nuen,
umeak ditugunok

gure umeak maite ditugu,
euren akatsekin.

Aingeru zoragarri bat tupustean
salako sabaitik bera baletor

eta eskainiko balit
ditudan umeak eramatea

beste hobeago batzuk emateko, finagoak,
dibertigarriagoak, goxoagoak, azkarragoak,

umeak gogor heldu eta otoi egingo nuke
ikuskizun anker hura desagertzeko.

Eta azkenean uste dut

suaren kontrako pijamak su-ontzian
probatzen ditugun modu berean

gure umea labera hurbiltzean
ez dela erreko ziurtatzeko,

desberdintasun itzel hauetara
moldatzen diren familien istorio hauek

gurasotasunaren esperientzia
unibertsala islatzen dutela.

Batzuetan zure umeari begiratu
eta bururatzen zaizu:

Nondik etorri ote haiz hi?

(Barreak)

Kontua da banakako desberdintasunak
zatituta gordetzen diren bitartean --

familia kopuru mugatu batean
dago eskizofrenia,

familia kopuru mugatu batean
daude ume-transgeneroak,

familia kopuru mugatu batean
haur prodijioak --

pareko erronkak dituzten familiak --

familia kopuru mugatu bat dago
kategoria bakoitzean --

baina pentsatzen hasiz gero

familian desberdintasunei
moldatzeko esperientzia

dela jendeak egin beharrekoa,

orduan ikusten duzu
arazo ia unibertsala dela.

Ironikoki, gure desberdintasunak
eta berak moldatzen dugun modua direla

bat egiten gaituena.

Proiektu honetan ari nintzela
erabaki nuen umeak izatea.

Askok harrituta zioten:

"Nola erabaki dezakezu umeak izatea

oker joan daitekeen guztia
ikertzen duzun bitartean?"

Esan nien:"Ez dut ikertzen
oker joan daitekeena.

Ikertzen ari naizena da
zenbat maitasun egon daitekeen,

dena oker doala dirudienean ere."

Asko akordatzen nintzen
haur ezindu baten amarekin,

haur larri ezindu bat
zaindarien utzikeriarengatik hil zena.

Errautsak lurperatu zituztenean,
amak esan zuen:

"Bi gauza lapurtu dizkidatelako
barkamena eskatzeko egiten dut otoi,

lehena, desiratzen nuen haurra
eta bigarrena, maite nuen semea."

Ulertu nuen edonor
edozein haur maitatzeko gai zela

horretarako borondatea izanez gero.

Nire senarra
ume biren aita biologikoa da

Minneapoliseko bi lagun
lesbianekin izandakoak.

Eskolako nire lagun min bat dibortziatuta
zegoen eta ume bat izan nahi zuen.

Beraz, gu biok
alaba bat izan genuen,

eta ama eta alaba Texasen bizi dira.

Senarra eta biok seme bat dugu
gurekin bizi dena.

Ni naiz aita biologikoa,

eta Laura izan zen
haurdunaldia bizi zuena,

Minneapolisen bizi diren
Lucy eta Oliverren ama lesbiana.

(Txaloak)

Hau da, 5 guraso
3 estatuetan 4 umeentzako.

Bada jendea uste duena
nire familia existitzeak

bere familia ahuldu
edo kaltetzen duela nolabait.

Bada jendea uste duena
nirea bezalako familiak

ez liratekeela baimenduta egon beharko.

Eta ez dut maitasun eredu kentzailerik
onartzen, gehitzaileak bakarrik.

Uste dut espezieen aniztasuna
behar dugun eran

planeta aurrera joango dela ziurtatzeko,

familia eta maitasun aniztasuna ere
behar dugula

ontasunaren ekosfera indartzeko.

Gure umea jaio eta hurrengo egunean,

pediatra ospitaleko gelan sartu
eta kezkatuta zegoela esan zigun.

Umeak ez zituen hankak ondo luzatzen.

Hori burmuineko kaltearen
adierazgarri izan litzateke.

Luzatzen zituenean,
asimetrikoki egiten zuen,

eta bere ustez
tumore baten eraginagatik izan litzateke.

Eta buru oso handia zuen,
hidrozefalia adieraz zezakeena.

Hau dena esan zidanean,

neure burua lurrean urtzen sentitu nuen.

Pentsatu nuen; Hara, urtetan ibili naiz

liburu bat idazten,
jendeak zer gauza aurkitu dituen

ume ezinduen guraso izatean,

eta nik ez nuen euretako bat izan nahi.

Aurkitzen nuena
gaixotasunaren ideia bat zelako.

Eta betidanik guraso guztiek
nahi izan duten bezala,

nire umea gaixotasunetik
babestu nahi nuen.

Neure burua ere
gaixotasunetik babestu nahi nuen.

Haatik, nire lanarengatik banekien

umeak izango balu frogen bidez bilatuko genituen gauzaren bat,

hura izango zela bere identitatea,

eta bere identitatea bazen,
nire identitatea ere izango zela,

gaixotasuna forma desberdinak
hartuko zituela hedatzean.

Erresonantzia makinara,
OTA tomografiara eraman genuen,

egun bateko umea hartu eta odol arteriala
har ziezaioten eman genuen.

Babesgabe sentitzen ginen.

Bost orduren buruan,

esan zuten burmuina guztiz normala zuela

eta hankak ondo luzatzen zituela.

Eta pediatrari galdetu genionean
zer gertatu zen,

esan zigun goizekoa
karranpak izango zirela.

(Barreak)

Baina nik pentsatu nuen
ene amak arrazoia zuela.

Pentsatu nuen, umeenganako maitasuna

ez du parekorik
beste edozein sentimenduekin,

eta umeak dituzunera arte
ez dakizu zer den.

Uste dut umeek harrapatu nindutela

guraso izatea galerarekin lotu nuenean.

Baina ez dakit
hortaz konturatuko nintzatekeenik

nire ikerketa proiektuan
sakon sartu izan ez banintz.

Hain maitasun arraro aurkitu dut,

eredu liluragarri horietan
amildu nintzela.

Ikusi dut edertasunak zaurgarritasun
gordinena argiztatu dezakeela.

10 urte hauetan, ikusi eta ikasi egin dut

ardura jasanezinaren poz izugarria,

eta ikusi dut horrek
beste dena garaitzen duela.

Batzuetan elkarrizketatzen nituen gurasoak
memeloak zirela pentsatu izan arren,

bizitza osorako
esker gutxiko umeen esklabo bihurtuz

zoritxarra identitate bihurtzen saiatzen,

ohartu nintzen ikerketak
euskarri bat eman zidala

eta euren ontzian
sartzeko prest nengoela.

Eskerrik asko.

(Txaloak)