< Return to Video

Jak wynalazki zmieniły historię (na lepsze i na gorsze) - Kenneth C. Davis

  • 0:15 - 0:19
    Oto opowieść o wynalazku,
    który zmienił świat.
  • 0:19 - 0:23
    Wyobraź sobie maszynę, która skraca pracę
    z 10 godzin do jednej.
  • 0:23 - 0:28
    Maszynę tak skuteczną, że pozwalałaby
    ludziom robić inne rzeczy,
  • 0:28 - 0:30
    coś w stylu komputera osobistego.
  • 0:30 - 0:33
    Ale maszyna, o której mówię,
    wcale tak nie zrobiła,
  • 0:33 - 0:37
    a wręcz przeciwnie.
  • 0:38 - 0:44
    W końcu XVIII wieku,
    kiedy Ameryka stawała się republiką,
  • 0:44 - 0:48
    niewolnictwo było częścią smutnej,
    amerykańskiej rzeczywistości.
  • 0:48 - 0:53
    Prezydenci George Washington
    i Thomas Jefferson mieli niewolników,
  • 0:53 - 1:01
    choć wiedzieli, że niewolnictwo
    zaprzecza ideałom, o które walczyli.
  • 1:01 - 1:07
    Jednak obaj myśleli, że niewolnictwo
    skończy się wraz z nastaniem XIX wieku.
  • 1:07 - 1:10
    Niestety, byli w ogromnym błędzie.
  • 1:10 - 1:12
    Powodem był pewien wynalazek,
  • 1:12 - 1:16
    który pewnie znasz z podstawówki.
  • 1:16 - 1:19
    To odziarniarka pana Eliego Whitneya.
  • 1:19 - 1:26
    28-letni absolwent Yale od roku 1793
    był korepetytorem w Karolinie Południowej.
  • 1:26 - 1:31
    Miejscowy plantator powiedział mu
    o problemach z czystością bawełny.
  • 1:31 - 1:36
    Oddzielanie nasion od włókien
    było żmudne i czasochłonne.
  • 1:36 - 1:40
    Ręcznie niewolnik mógł oczyścić
    około 500 gramów bawełny dziennie.
  • 1:40 - 1:43
    Ale nadchodziła rewolucja przemysłowa
  • 1:43 - 1:44
    i rosło zapotrzebowanie.
  • 1:44 - 1:51
    Fabryki w Wielkiej Brytanii i Nowej Anglii
    czekały na bawełnę do produkcji materiału.
  • 1:51 - 1:57
    Podobno Whitneya olśniło
    i wymyślił "odziarniarkę", od ziaren.
  • 1:57 - 2:04
    W zasadzie odziarniarki znano od wieków,
    ale były małe i nieskuteczne.
  • 2:04 - 2:12
    W 1794 roku Whitney po prostu ją ulepszył
    i opatentował swój "wynalazek":
  • 2:12 - 2:17
    małą maszynę ze stożkami
    do oddzielania nasion od włókien
  • 2:17 - 2:19
    wraz z obrotem korby.
  • 2:19 - 2:27
    Teraz pracownik mógł oczyścić
    od 136 do 450 kg bawełny dziennie.
  • 2:27 - 2:33
    W 1790 roku w Ameryce wytwarzano
    3000 bel bawełny rocznie.
  • 2:33 - 2:36
    Bela to prawie 230 kg.
  • 2:36 - 2:40
    Dzięki odziarniarce do 1801 roku
  • 2:40 - 2:44
    produkcja wzrosła
    do 100 tysięcy bel rocznie.
  • 2:44 - 2:47
    Po zniszczeniach wojny 1812 roku
  • 2:47 - 2:51
    produkcja sięgnęła 400 tysięcy bel rocznie
  • 2:51 - 2:57
    W związku z zakupem Luizjany w 1803 roku
    Ameryka powiększyła terytorium,
  • 2:57 - 3:03
    a roczna produkcja sięgnęła
    4 milionów bel. Bawełna królowała.
  • 3:03 - 3:07
    Przekraczała łączną wartość
    pozostałych amerykańskich produktów,
  • 3:07 - 3:11
    stanowiła około 3/5 produkcji.
  • 3:11 - 3:15
    Ale zamiast zmniejszyć
    zapotrzebowanie na siłę roboczą,
  • 3:15 - 3:17
    odziarniarka tylko je zwiększyła,
  • 3:17 - 3:21
    bo coraz więcej niewolników musiało
    sadzić i zbierać królową bawełnę.
  • 3:21 - 3:28
    Odziarniarka i potrzeby fabryk na Północy
    i w Europie wytyczały losy niewolników.
  • 3:28 - 3:35
    W 1790 roku pierwszy spis ludności
    wykazał prawie 700 tysięcy niewolników.
  • 3:35 - 3:39
    W 1810 roku, w 2 lata
    po zakazaniu handlu niewolnikami,
  • 3:39 - 3:43
    ta liczba skoczyła do ponad miliona.
  • 3:43 - 3:50
    Przez następne 50 lat ich liczba
    wzrosła do 4 milionów w 1860 roku,
  • 3:50 - 3:53
    w przededniu wojny secesyjnej.
  • 3:56 - 4:00
    Whitney podzielił los wielu wynalazców.
  • 4:00 - 4:06
    Mimo patentu, plantatorzy łatwo kopiowali
    lub ulepszali jego maszynę.
  • 4:06 - 4:09
    Teraz powiedzielibyśmy, że "piratowali".
  • 4:09 - 4:14
    Whitney mało zarobił na wynalazku,
    który zmienił oblicze Ameryki.
  • 4:14 - 4:17
    Ale spójrzmy szerzej:
  • 4:17 - 4:20
    czego nas uczy odziarniarka?
  • 4:20 - 4:24
    Historia udowadnia, że wynalazki
    to często broń obosieczna.
  • 4:24 - 4:27
    Niosą ze sobą niezamierzone konsekwencje.
  • 4:27 - 4:34
    W czasie rewolucji przemysłowej fabryki
    przyśpieszyły innowację i bum gospodarczy.
  • 4:34 - 4:37
    Jednakże opierały się
    na wyzysku i pracy dzieci,
  • 4:37 - 4:40
    powodowały tragedie jak pożar
    w fabryce Triangle w 1911 roku,
  • 4:40 - 4:43
    gdzie zginęło ponad 100 kobiet.
  • 4:45 - 4:50
    Pampersy ułatwiły życie rodzicom,
    ale zabiły usługi dostarczania pieluch.
  • 4:50 - 4:54
    No i czy chcemy wysypisk
    pełnych brudnych pieluch?
  • 4:54 - 5:01
    Niesamowite równanie Einsteina
    otworzyło świat na nowe możliwości.
  • 5:01 - 5:04
    Ale co, jeśli jedną z nich była Hiroszima?
Title:
Jak wynalazki zmieniły historię (na lepsze i na gorsze) - Kenneth C. Davis
Description:

Zobacz pełną lekcję: http://ed.ted.com/lessons/how-inventions-change-history-for-better-and-for-worse-kenneth-c-davis

Wynaleziona w 1793 roku odziarniarka zmieniła historię na dobre i na złe. Z jednej strony pracowała za dziesięciu i napędzała nowy przemysł, który przyniósł bogactwo i władzę amerykańskiemu Południu, ale niestety zwiększyła też i przedłużyła zatrudnianie niewolników. Kenneth C. Davis chwali innowację, jednocześnie ostrzegając nas przed jej niezamierzonymi konsekwencjami.

Lekcja: Kenneth C. Davis, Animacja: Sunni Brown
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:15

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.