[Script Info]
Title: 
[Events]
Format: Layer, Start, End, Style, Name, MarginL, MarginR, MarginV, Effect, Text
Dialogue: 0,0:00:15.46,0:00:18.82,Default,,0000,0000,0000,,Oto opowieść o wynalazku,\Nktóry zmienił świat.
Dialogue: 0,0:00:18.83,0:00:22.96,Default,,0000,0000,0000,,Wyobraź sobie maszynę, która skraca pracę\Nz 10 godzin do jednej.
Dialogue: 0,0:00:22.96,0:00:27.76,Default,,0000,0000,0000,,Maszynę tak skuteczną, że pozwalałaby\Nludziom robić inne rzeczy,
Dialogue: 0,0:00:27.76,0:00:29.97,Default,,0000,0000,0000,,coś w stylu komputera osobistego.
Dialogue: 0,0:00:29.97,0:00:33.08,Default,,0000,0000,0000,,Ale maszyna, o której mówię, \Nwcale tak nie zrobiła,
Dialogue: 0,0:00:33.08,0:00:36.75,Default,,0000,0000,0000,,a wręcz przeciwnie.
Dialogue: 0,0:00:37.71,0:00:44.17,Default,,0000,0000,0000,,W końcu XVIII wieku,\Nkiedy Ameryka stawała się republiką,
Dialogue: 0,0:00:44.17,0:00:48.12,Default,,0000,0000,0000,,niewolnictwo było częścią smutnej,\Namerykańskiej rzeczywistości.
Dialogue: 0,0:00:48.12,0:00:53.47,Default,,0000,0000,0000,,Prezydenci George Washington \Ni Thomas Jefferson mieli niewolników,
Dialogue: 0,0:00:53.47,0:01:00.54,Default,,0000,0000,0000,,choć wiedzieli, że niewolnictwo \Nzaprzecza ideałom, o które walczyli.
Dialogue: 0,0:01:00.54,0:01:06.71,Default,,0000,0000,0000,,Jednak obaj myśleli, że niewolnictwo\Nskończy się wraz z nastaniem XIX wieku.
Dialogue: 0,0:01:06.71,0:01:10.26,Default,,0000,0000,0000,,Niestety, byli w ogromnym błędzie.
Dialogue: 0,0:01:10.27,0:01:12.43,Default,,0000,0000,0000,,Powodem był pewien wynalazek,
Dialogue: 0,0:01:12.43,0:01:16.19,Default,,0000,0000,0000,,który pewnie znasz z podstawówki.
Dialogue: 0,0:01:16.19,0:01:19.01,Default,,0000,0000,0000,,To odziarniarka pana Eliego Whitneya.
Dialogue: 0,0:01:19.01,0:01:25.82,Default,,0000,0000,0000,,28-letni absolwent Yale od roku 1793\Nbył korepetytorem w Karolinie Południowej.
Dialogue: 0,0:01:25.82,0:01:31.20,Default,,0000,0000,0000,,Miejscowy plantator powiedział mu \No problemach z czystością bawełny.
Dialogue: 0,0:01:31.20,0:01:35.78,Default,,0000,0000,0000,,Oddzielanie nasion od włókien \Nbyło żmudne i czasochłonne.
Dialogue: 0,0:01:35.78,0:01:40.16,Default,,0000,0000,0000,,Ręcznie niewolnik mógł oczyścić\Nokoło 500 gramów bawełny dziennie.
Dialogue: 0,0:01:40.16,0:01:42.70,Default,,0000,0000,0000,,Ale nadchodziła rewolucja przemysłowa
Dialogue: 0,0:01:42.70,0:01:44.47,Default,,0000,0000,0000,,i rosło zapotrzebowanie.
Dialogue: 0,0:01:44.47,0:01:50.82,Default,,0000,0000,0000,,Fabryki w Wielkiej Brytanii i Nowej Anglii\Nczekały na bawełnę do produkcji materiału.
Dialogue: 0,0:01:50.82,0:01:57.23,Default,,0000,0000,0000,,Podobno Whitneya olśniło\Ni wymyślił "odziarniarkę", od ziaren.
Dialogue: 0,0:01:57.23,0:02:03.72,Default,,0000,0000,0000,,W zasadzie odziarniarki znano od wieków, \Nale były małe i nieskuteczne.
Dialogue: 0,0:02:03.72,0:02:11.50,Default,,0000,0000,0000,,W 1794 roku Whitney po prostu ją ulepszył\Ni opatentował swój "wynalazek":
Dialogue: 0,0:02:11.50,0:02:17.40,Default,,0000,0000,0000,,małą maszynę ze stożkami \Ndo oddzielania nasion od włókien
Dialogue: 0,0:02:17.40,0:02:19.22,Default,,0000,0000,0000,,wraz z obrotem korby.
Dialogue: 0,0:02:19.22,0:02:26.78,Default,,0000,0000,0000,,Teraz pracownik mógł oczyścić \Nod 136 do 450 kg bawełny dziennie.
Dialogue: 0,0:02:26.78,0:02:33.16,Default,,0000,0000,0000,,W 1790 roku w Ameryce wytwarzano \N3000 bel bawełny rocznie.
Dialogue: 0,0:02:33.16,0:02:36.38,Default,,0000,0000,0000,,Bela to prawie 230 kg.
Dialogue: 0,0:02:36.38,0:02:39.80,Default,,0000,0000,0000,,Dzięki odziarniarce do 1801 roku
Dialogue: 0,0:02:39.80,0:02:44.15,Default,,0000,0000,0000,,produkcja wzrosła \Ndo 100 tysięcy bel rocznie.
Dialogue: 0,0:02:44.15,0:02:47.01,Default,,0000,0000,0000,,Po zniszczeniach wojny 1812 roku
Dialogue: 0,0:02:47.01,0:02:51.22,Default,,0000,0000,0000,,produkcja sięgnęła 400 tysięcy bel rocznie
Dialogue: 0,0:02:51.22,0:02:57.05,Default,,0000,0000,0000,,W związku z zakupem Luizjany w 1803 roku\NAmeryka powiększyła terytorium,
Dialogue: 0,0:02:57.05,0:03:03.07,Default,,0000,0000,0000,,a roczna produkcja sięgnęła \N4 milionów bel. Bawełna królowała.
Dialogue: 0,0:03:03.07,0:03:07.34,Default,,0000,0000,0000,,Przekraczała łączną wartość\Npozostałych amerykańskich produktów,
Dialogue: 0,0:03:07.34,0:03:11.49,Default,,0000,0000,0000,,stanowiła około 3/5 produkcji.
Dialogue: 0,0:03:11.49,0:03:14.58,Default,,0000,0000,0000,,Ale zamiast zmniejszyć \Nzapotrzebowanie na siłę roboczą,
Dialogue: 0,0:03:14.58,0:03:16.68,Default,,0000,0000,0000,,odziarniarka tylko je zwiększyła,
Dialogue: 0,0:03:16.68,0:03:20.69,Default,,0000,0000,0000,,bo coraz więcej niewolników musiało\Nsadzić i zbierać królową bawełnę.
Dialogue: 0,0:03:20.69,0:03:27.75,Default,,0000,0000,0000,,Odziarniarka i potrzeby fabryk na Północy \Ni w Europie wytyczały losy niewolników.
Dialogue: 0,0:03:27.75,0:03:34.73,Default,,0000,0000,0000,,W 1790 roku pierwszy spis ludności\Nwykazał prawie 700 tysięcy niewolników.
Dialogue: 0,0:03:34.73,0:03:39.49,Default,,0000,0000,0000,,W 1810 roku, w 2 lata\Npo zakazaniu handlu niewolnikami,
Dialogue: 0,0:03:39.49,0:03:42.100,Default,,0000,0000,0000,,ta liczba skoczyła do ponad miliona.
Dialogue: 0,0:03:42.100,0:03:49.68,Default,,0000,0000,0000,,Przez następne 50 lat ich liczba\Nwzrosła do 4 milionów w 1860 roku,
Dialogue: 0,0:03:49.68,0:03:53.20,Default,,0000,0000,0000,,w przededniu wojny secesyjnej.
Dialogue: 0,0:03:55.76,0:03:59.80,Default,,0000,0000,0000,,Whitney podzielił los wielu wynalazców.
Dialogue: 0,0:03:59.80,0:04:06.17,Default,,0000,0000,0000,,Mimo patentu, plantatorzy łatwo kopiowali\Nlub ulepszali jego maszynę.
Dialogue: 0,0:04:06.17,0:04:08.73,Default,,0000,0000,0000,,Teraz powiedzielibyśmy, że "piratowali".
Dialogue: 0,0:04:08.73,0:04:13.88,Default,,0000,0000,0000,,Whitney mało zarobił na wynalazku,\Nktóry zmienił oblicze Ameryki.
Dialogue: 0,0:04:13.88,0:04:16.67,Default,,0000,0000,0000,,Ale spójrzmy szerzej:
Dialogue: 0,0:04:16.67,0:04:19.94,Default,,0000,0000,0000,,czego nas uczy odziarniarka?
Dialogue: 0,0:04:19.94,0:04:24.20,Default,,0000,0000,0000,,Historia udowadnia, że wynalazki \Nto często broń obosieczna.
Dialogue: 0,0:04:24.20,0:04:27.26,Default,,0000,0000,0000,,Niosą ze sobą niezamierzone konsekwencje.
Dialogue: 0,0:04:27.26,0:04:34.42,Default,,0000,0000,0000,,W czasie rewolucji przemysłowej fabryki\Nprzyśpieszyły innowację i bum gospodarczy.
Dialogue: 0,0:04:34.42,0:04:36.78,Default,,0000,0000,0000,,Jednakże opierały się \Nna wyzysku i pracy dzieci,
Dialogue: 0,0:04:36.78,0:04:40.06,Default,,0000,0000,0000,,powodowały tragedie jak pożar\Nw fabryce Triangle w 1911 roku,
Dialogue: 0,0:04:40.06,0:04:42.56,Default,,0000,0000,0000,,gdzie zginęło ponad 100 kobiet.
Dialogue: 0,0:04:44.71,0:04:50.35,Default,,0000,0000,0000,,Pampersy ułatwiły życie rodzicom,\Nale zabiły usługi dostarczania pieluch.
Dialogue: 0,0:04:50.35,0:04:54.49,Default,,0000,0000,0000,,No i czy chcemy wysypisk\Npełnych brudnych pieluch?
Dialogue: 0,0:04:54.49,0:05:00.80,Default,,0000,0000,0000,,Niesamowite równanie Einsteina \Notworzyło świat na nowe możliwości.
Dialogue: 0,0:05:00.80,0:05:04.20,Default,,0000,0000,0000,,Ale co, jeśli jedną z nich była Hiroszima?