0:00:15.458,0:00:18.819
Oto opowieść o wynalazku,[br]który zmienił świat.

0:00:18.828,0:00:22.958
Wyobraź sobie maszynę, która skraca pracę[br]z 10 godzin do jednej.

0:00:22.958,0:00:27.760
Maszynę tak skuteczną, że pozwalałaby[br]ludziom robić inne rzeczy,

0:00:27.760,0:00:29.968
coś w stylu komputera osobistego.

0:00:29.968,0:00:33.085
Ale maszyna, o której mówię, [br]wcale tak nie zrobiła,

0:00:33.085,0:00:36.753
a wręcz przeciwnie.

0:00:37.713,0:00:44.167
W końcu XVIII wieku,[br]kiedy Ameryka stawała się republiką,

0:00:44.167,0:00:48.125
niewolnictwo było częścią smutnej,[br]amerykańskiej rzeczywistości.

0:00:48.125,0:00:53.471
Prezydenci George Washington [br]i Thomas Jefferson mieli niewolników,

0:00:53.471,0:01:00.545
choć wiedzieli, że niewolnictwo [br]zaprzecza ideałom, o które walczyli.

0:01:00.545,0:01:06.708
Jednak obaj myśleli, że niewolnictwo[br]skończy się wraz z nastaniem XIX wieku.

0:01:06.708,0:01:10.258
Niestety, byli w ogromnym błędzie.

0:01:10.268,0:01:12.429
Powodem był pewien wynalazek,

0:01:12.429,0:01:16.191
który pewnie znasz z podstawówki.

0:01:16.191,0:01:19.013
To odziarniarka pana Eliego Whitneya.

0:01:19.013,0:01:25.819
28-letni absolwent Yale od roku 1793[br]był korepetytorem w Karolinie Południowej.

0:01:25.819,0:01:31.201
Miejscowy plantator powiedział mu [br]o problemach z czystością bawełny.

0:01:31.201,0:01:35.783
Oddzielanie nasion od włókien [br]było żmudne i czasochłonne.

0:01:35.783,0:01:40.164
Ręcznie niewolnik mógł oczyścić[br]około 500 gramów bawełny dziennie.

0:01:40.164,0:01:42.701
Ale nadchodziła rewolucja przemysłowa

0:01:42.701,0:01:44.471
i rosło zapotrzebowanie.

0:01:44.471,0:01:50.818
Fabryki w Wielkiej Brytanii i Nowej Anglii[br]czekały na bawełnę do produkcji materiału.

0:01:50.818,0:01:57.228
Podobno Whitneya olśniło[br]i wymyślił "odziarniarkę", od ziaren.

0:01:57.228,0:02:03.721
W zasadzie odziarniarki znano od wieków, [br]ale były małe i nieskuteczne.

0:02:03.721,0:02:11.500
W 1794 roku Whitney po prostu ją ulepszył[br]i opatentował swój "wynalazek":

0:02:11.500,0:02:17.397
małą maszynę ze stożkami [br]do oddzielania nasion od włókien

0:02:17.397,0:02:19.218
wraz z obrotem korby.

0:02:19.218,0:02:26.783
Teraz pracownik mógł oczyścić [br]od 136 do 450 kg bawełny dziennie.

0:02:26.783,0:02:33.160
W 1790 roku w Ameryce wytwarzano [br]3000 bel bawełny rocznie.

0:02:33.160,0:02:36.380
Bela to prawie 230 kg.

0:02:36.380,0:02:39.803
Dzięki odziarniarce do 1801 roku

0:02:39.803,0:02:44.153
produkcja wzrosła [br]do 100 tysięcy bel rocznie.

0:02:44.153,0:02:47.009
Po zniszczeniach wojny 1812 roku

0:02:47.009,0:02:51.220
produkcja sięgnęła 400 tysięcy bel rocznie

0:02:51.220,0:02:57.050
W związku z zakupem Luizjany w 1803 roku[br]Ameryka powiększyła terytorium,

0:02:57.050,0:03:03.070
a roczna produkcja sięgnęła [br]4 milionów bel. Bawełna królowała.

0:03:03.070,0:03:07.337
Przekraczała łączną wartość[br]pozostałych amerykańskich produktów,

0:03:07.337,0:03:11.493
stanowiła około 3/5 produkcji.

0:03:11.493,0:03:14.584
Ale zamiast zmniejszyć [br]zapotrzebowanie na siłę roboczą,

0:03:14.584,0:03:16.684
odziarniarka tylko je zwiększyła,

0:03:16.684,0:03:20.690
bo coraz więcej niewolników musiało[br]sadzić i zbierać królową bawełnę.

0:03:20.690,0:03:27.751
Odziarniarka i potrzeby fabryk na Północy [br]i w Europie wytyczały losy niewolników.

0:03:27.751,0:03:34.734
W 1790 roku pierwszy spis ludności[br]wykazał prawie 700 tysięcy niewolników.

0:03:34.734,0:03:39.493
W 1810 roku, w 2 lata[br]po zakazaniu handlu niewolnikami,

0:03:39.493,0:03:42.997
ta liczba skoczyła do ponad miliona.

0:03:42.997,0:03:49.684
Przez następne 50 lat ich liczba[br]wzrosła do 4 milionów w 1860 roku,

0:03:49.684,0:03:53.195
w przededniu wojny secesyjnej.

0:03:55.764,0:03:59.800
Whitney podzielił los wielu wynalazców.

0:03:59.800,0:04:06.168
Mimo patentu, plantatorzy łatwo kopiowali[br]lub ulepszali jego maszynę.

0:04:06.168,0:04:08.731
Teraz powiedzielibyśmy, że "piratowali".

0:04:08.731,0:04:13.884
Whitney mało zarobił na wynalazku,[br]który zmienił oblicze Ameryki.

0:04:13.884,0:04:16.668
Ale spójrzmy szerzej:

0:04:16.668,0:04:19.936
czego nas uczy odziarniarka?

0:04:19.936,0:04:24.201
Historia udowadnia, że wynalazki [br]to często broń obosieczna.

0:04:24.201,0:04:27.255
Niosą ze sobą niezamierzone konsekwencje.

0:04:27.255,0:04:34.420
W czasie rewolucji przemysłowej fabryki[br]przyśpieszyły innowację i bum gospodarczy.

0:04:34.420,0:04:36.784
Jednakże opierały się [br]na wyzysku i pracy dzieci,

0:04:36.784,0:04:40.063
powodowały tragedie jak pożar[br]w fabryce Triangle w 1911 roku,

0:04:40.063,0:04:42.563
gdzie zginęło ponad 100 kobiet.

0:04:44.713,0:04:50.353
Pampersy ułatwiły życie rodzicom,[br]ale zabiły usługi dostarczania pieluch.

0:04:50.353,0:04:54.493
No i czy chcemy wysypisk[br]pełnych brudnych pieluch?

0:04:54.493,0:05:00.801
Niesamowite równanie Einsteina [br]otworzyło świat na nowe możliwości.

0:05:00.801,0:05:04.197
Ale co, jeśli jedną z nich była Hiroszima?