1
00:00:15,458 --> 00:00:18,819
Oto opowieść o wynalazku,
który zmienił świat.

2
00:00:18,828 --> 00:00:22,958
Wyobraź sobie maszynę, która skraca pracę
z 10 godzin do jednej.

3
00:00:22,958 --> 00:00:27,760
Maszynę tak skuteczną, że pozwalałaby
ludziom robić inne rzeczy,

4
00:00:27,760 --> 00:00:29,968
coś w stylu komputera osobistego.

5
00:00:29,968 --> 00:00:33,085
Ale maszyna, o której mówię, 
wcale tak nie zrobiła,

6
00:00:33,085 --> 00:00:36,753
a wręcz przeciwnie.

7
00:00:37,713 --> 00:00:44,167
W końcu XVIII wieku,
kiedy Ameryka stawała się republiką,

8
00:00:44,167 --> 00:00:48,125
niewolnictwo było częścią smutnej,
amerykańskiej rzeczywistości.

9
00:00:48,125 --> 00:00:53,471
Prezydenci George Washington 
i Thomas Jefferson mieli niewolników,

10
00:00:53,471 --> 00:01:00,545
choć wiedzieli, że niewolnictwo 
zaprzecza ideałom, o które walczyli.

11
00:01:00,545 --> 00:01:06,708
Jednak obaj myśleli, że niewolnictwo
skończy się wraz z nastaniem XIX wieku.

12
00:01:06,708 --> 00:01:10,258
Niestety, byli w ogromnym błędzie.

13
00:01:10,268 --> 00:01:12,429
Powodem był pewien wynalazek,

14
00:01:12,429 --> 00:01:16,191
który pewnie znasz z podstawówki.

15
00:01:16,191 --> 00:01:19,013
To odziarniarka pana Eliego Whitneya.

16
00:01:19,013 --> 00:01:25,819
28-letni absolwent Yale od roku 1793
był korepetytorem w Karolinie Południowej.

17
00:01:25,819 --> 00:01:31,201
Miejscowy plantator powiedział mu 
o problemach z czystością bawełny.

18
00:01:31,201 --> 00:01:35,783
Oddzielanie nasion od włókien 
było żmudne i czasochłonne.

19
00:01:35,783 --> 00:01:40,164
Ręcznie niewolnik mógł oczyścić
około 500 gramów bawełny dziennie.

20
00:01:40,164 --> 00:01:42,701
Ale nadchodziła rewolucja przemysłowa

21
00:01:42,701 --> 00:01:44,471
i rosło zapotrzebowanie.

22
00:01:44,471 --> 00:01:50,818
Fabryki w Wielkiej Brytanii i Nowej Anglii
czekały na bawełnę do produkcji materiału.

23
00:01:50,818 --> 00:01:57,228
Podobno Whitneya olśniło
i wymyślił "odziarniarkę", od ziaren.

24
00:01:57,228 --> 00:02:03,721
W zasadzie odziarniarki znano od wieków, 
ale były małe i nieskuteczne.

25
00:02:03,721 --> 00:02:11,500
W 1794 roku Whitney po prostu ją ulepszył
i opatentował swój "wynalazek":

26
00:02:11,500 --> 00:02:17,397
małą maszynę ze stożkami 
do oddzielania nasion od włókien

27
00:02:17,397 --> 00:02:19,218
wraz z obrotem korby.

28
00:02:19,218 --> 00:02:26,783
Teraz pracownik mógł oczyścić 
od 136 do 450 kg bawełny dziennie.

29
00:02:26,783 --> 00:02:33,160
W 1790 roku w Ameryce wytwarzano 
3000 bel bawełny rocznie.

30
00:02:33,160 --> 00:02:36,380
Bela to prawie 230 kg.

31
00:02:36,380 --> 00:02:39,803
Dzięki odziarniarce do 1801 roku

32
00:02:39,803 --> 00:02:44,153
produkcja wzrosła 
do 100 tysięcy bel rocznie.

33
00:02:44,153 --> 00:02:47,009
Po zniszczeniach wojny 1812 roku

34
00:02:47,009 --> 00:02:51,220
produkcja sięgnęła 400 tysięcy bel rocznie

35
00:02:51,220 --> 00:02:57,050
W związku z zakupem Luizjany w 1803 roku
Ameryka powiększyła terytorium,

36
00:02:57,050 --> 00:03:03,070
a roczna produkcja sięgnęła 
4 milionów bel. Bawełna królowała.

37
00:03:03,070 --> 00:03:07,337
Przekraczała łączną wartość
pozostałych amerykańskich produktów,

38
00:03:07,337 --> 00:03:11,493
stanowiła około 3/5 produkcji.

39
00:03:11,493 --> 00:03:14,584
Ale zamiast zmniejszyć 
zapotrzebowanie na siłę roboczą,

40
00:03:14,584 --> 00:03:16,684
odziarniarka tylko je zwiększyła,

41
00:03:16,684 --> 00:03:20,690
bo coraz więcej niewolników musiało
sadzić i zbierać królową bawełnę.

42
00:03:20,690 --> 00:03:27,751
Odziarniarka i potrzeby fabryk na Północy 
i w Europie wytyczały losy niewolników.

43
00:03:27,751 --> 00:03:34,734
W 1790 roku pierwszy spis ludności
wykazał prawie 700 tysięcy niewolników.

44
00:03:34,734 --> 00:03:39,493
W 1810 roku, w 2 lata
po zakazaniu handlu niewolnikami,

45
00:03:39,493 --> 00:03:42,997
ta liczba skoczyła do ponad miliona.

46
00:03:42,997 --> 00:03:49,684
Przez następne 50 lat ich liczba
wzrosła do 4 milionów w 1860 roku,

47
00:03:49,684 --> 00:03:53,195
w przededniu wojny secesyjnej.

48
00:03:55,764 --> 00:03:59,800
Whitney podzielił los wielu wynalazców.

49
00:03:59,800 --> 00:04:06,168
Mimo patentu, plantatorzy łatwo kopiowali
lub ulepszali jego maszynę.

50
00:04:06,168 --> 00:04:08,731
Teraz powiedzielibyśmy, że "piratowali".

51
00:04:08,731 --> 00:04:13,884
Whitney mało zarobił na wynalazku,
który zmienił oblicze Ameryki.

52
00:04:13,884 --> 00:04:16,668
Ale spójrzmy szerzej:

53
00:04:16,668 --> 00:04:19,936
czego nas uczy odziarniarka?

54
00:04:19,936 --> 00:04:24,201
Historia udowadnia, że wynalazki 
to często broń obosieczna.

55
00:04:24,201 --> 00:04:27,255
Niosą ze sobą niezamierzone konsekwencje.

56
00:04:27,255 --> 00:04:34,420
W czasie rewolucji przemysłowej fabryki
przyśpieszyły innowację i bum gospodarczy.

57
00:04:34,420 --> 00:04:36,784
Jednakże opierały się 
na wyzysku i pracy dzieci,

58
00:04:36,784 --> 00:04:40,063
powodowały tragedie jak pożar
w fabryce Triangle w 1911 roku,

59
00:04:40,063 --> 00:04:42,563
gdzie zginęło ponad 100 kobiet.

60
00:04:44,713 --> 00:04:50,353
Pampersy ułatwiły życie rodzicom,
ale zabiły usługi dostarczania pieluch.

61
00:04:50,353 --> 00:04:54,493
No i czy chcemy wysypisk
pełnych brudnych pieluch?

62
00:04:54,493 --> 00:05:00,801
Niesamowite równanie Einsteina 
otworzyło świat na nowe możliwości.

63
00:05:00,801 --> 00:05:04,197
Ale co, jeśli jedną z nich była Hiroszima?