ئاڵتون لە کوێیەوە هاتووە؟
-
0:08 - 0:09لە سەدەکانی ناوەڕاست،
-
0:09 - 0:13کیمیاگەران هەوڵیاندەدا کارێکی محاڵ بکەن.
-
0:13 - 0:17دەیانویست قوڕقوشمێکی نزم
بۆ ئاڵتونێکی درەوشاوە بگۆڕن. -
0:17 - 0:21لە دەقە مێژوییەکان ئەو کەسانە
وەکو سەدی وەلانێدراوبوون -
0:21 - 0:25بەڵام ئەگەر تەنها بیانزانیاییە کەوا
خەونەکانیان دێتە دی. -
0:25 - 0:29لەڕاستیدا، ئەمڕۆ دەتوانین ئاڵتون
لەسەر زەوی دروست بکەین -
0:29 - 0:30سوپاس بۆ داهێنانە نوێیەکان
-
0:30 - 0:35کەوا ئەو کیمیاگەرانەی سەدەی ناوەڕاست
نەیانتوانی ئاڵتون دروست بکەن. -
0:35 - 0:37بەڵام با تێبگەین کە چۆن ئەو مادە
بەنرخە -
0:37 - 0:40لە سەرەتاوە لە هەسارەکەمان چەسپیووە،
-
0:40 - 0:43پێویستە سەیری ئەستێرەکان بکەین.
-
0:43 - 0:45ئاڵتوان لە دەرەوەی زەوییە
واتا لە بەرگە هەواییە. -
0:45 - 0:48لەجیاتی ئەوەی ئاڵتوان لە هەسارەیەکی
توێکلی بەرداین بەدیبێت، -
0:48 - 0:51لە ڕاستیەکەی لە ئاسمان ئاڵتوان بەدی دێت
-
0:51 - 0:56و ئێستاش لە زەوی ئاڵتوان بەدی دێت
چونکە بەهۆی تەقینەوەی ئەستێرەی بنەڕەتی -
0:56 - 0:58پێدەڵێن سوپەرنۆڤای.
-
0:58 - 1:02ئەستێرەکان زیاتر لە هایدرۆجین دروستکراون،
سادەترین و ڕوناکترین مادەن. -
1:02 - 1:05پەستان زەختێکی مەزن لە
زۆر مادەی -
1:05 - 1:10پەستان و کاردانەوەی ناوەکەی دەکات
لە ناوەڕۆکی ئەستێرە. -
1:10 - 1:13ئەم پرۆسەیەش وزە لە هایدرۆجین
بەرەڵادەکات، -
1:13 - 1:15وادەکات ئەستێرە بدرەوشێتەوە.
-
1:15 - 1:16زیاتر لە ملیۆنەها ساڵە،
-
1:16 - 1:20کاردانەوەی ناوەکی هایدرۆجین
بۆ مادە قورسەکانی تر دەگۆڕێت وەک: -
1:20 - 1:23هیلیۆم، کاربۆن، و ئۆکسجین
-
1:23 - 1:29مادە پاشکۆکان خێراتر و خێراتر
دەسوتێن تا بە ئاسن و نیکل بگەن. -
1:29 - 1:33هەرچۆنێک بێت، لەو کاتەدا کاردانەوە
ناوەکیەکە چیتر وزە بەرەڵاناکات، -
1:33 - 1:36و پەستانیش لەسەر ناوەڕۆکی ئەستێرەکە نامێنێت.
-
1:36 - 1:39توێژەکانی دەرەوە بۆ ناوەوە دەڕوخێن،
-
1:39 - 1:42و زوو چاکبوونەوە لەو
درزە خێرایانەی وزە، -
1:42 - 1:46ئەستێرەکە دەتەقێتەوە
سوپەرنۆڤا دروست دەبێت. -
1:46 - 1:50پەستانی لە ڕادەبەدەری
ئەستێرە تێکشکاوەکە شێتانەییە، -
1:50 - 1:55کەوا ئەلیکترۆنەکان و پڕۆتۆنەکانی ئەتۆمی
ناوەکی بەیەکەوە زەخت لە ناوەڕۆکەکە دەکەن -
1:55 - 1:57نیترۆنەکان پێک دەهێنن.
-
1:57 - 2:00نیتڕۆنەکان بەرپەرچی
وزە کارەبایەکە نادەنەوە -
2:00 - 2:04هەربۆیە بە ئاسانی لەلایەن
مادەکانی گروپی ئاسان کۆنترۆڵ دەکرێن. -
2:04 - 2:08چەند نیتڕۆن دەتوانن بەژداری
پێکهێنانی مادە قورسەکانی تر بکەن -
2:08 - 2:12کەوا ئەستێرە لە ژێر بارودۆخێکی وادا
ناتوانێت پێکهێنان بکات، -
2:12 - 2:13لە زیوەوە بۆ ئاڵتون،
-
2:13 - 2:16قوڕقوشمی ڕابردوو و یۆڕانیۆمی تازە.
-
2:16 - 2:21جیاوازیەکی لە ڕادەبەدەر دروست دەکات بۆ
میلۆن ساڵ گۆڕانی هایدرۆجین بۆ هیلیۆم -
2:21 - 2:24دروستکردنی قورسترین مادەکان
لە سوپەرنۆڤا -
2:24 - 2:28تەنها لە یەک چرکە شوێنی خۆی دەگرێت.
-
2:28 - 2:31بەڵام داوای تەقینەوەکە چی دەبێتە ئاڵتون؟
-
2:31 - 2:36سوپەرنۆڤا فراوانەکە مادە پاشماوەیەکان
دەخولێنێتەوە -
2:36 - 2:38لە نێوان ئەستێرە مامناوەندەییەکان،
-
2:38 - 2:41بەخێرای سەما بە گاز و تۆز دەکات
-
2:41 - 2:44کەوا بۆ ئەستێرە و
هەسارە نوێیەکان خەستی دەکاتەوە. -
2:44 - 2:47ئاڵتونی زەوی بەوشێوەیە بەدی دێت
-
2:47 - 2:52پێش ئەوەی لەلایەن پێش ئەوەی بچێتە ناو دەمارە خانە
بە هاوکاری چالاکی گەرمی زەوی جێگربێت. -
2:52 - 2:57چەند بلیۆن ساڵێک دواتر، واتا ئێستا
ئەو مادە بەنرخە بە کانزاکاری بەرهەم دێت. -
2:57 - 3:01پرۆسەیەکە تێچووی زۆرە کەوا
بە دەگمەنی ئاڵتوان پێکهێنراوە. -
3:01 - 3:04لەڕاستییدا ئەو هەموو ئاڵتونەی کەوا
لە مێژوو کانزاکاری بۆکراوە -
3:04 - 3:08دەتوانیت لە سێ حەوزی مەلەوانی
ئۆلۆمپیات جێبکەیتەوە، -
3:08 - 3:10لەگەڵ ئەوەشدا ئاڵتون نوێنەرایەتی
چەند مادەی بەنرخ دەکات -
3:10 - 3:15چونکە ئاڵتون نزیکەی ٢٠ جار
لە ئاو چڕ ترە. -
3:15 - 3:19هەربۆیە، ئایە دەتوانین زیاتر
لەو مادە بەنرخ دڵخوازە دروست بکەین؟ -
3:19 - 3:21لەڕستییدا، بەڵێ.
-
3:21 - 3:26بە بەکارهێنانی گەردیلە چالاکەکان، دەتوانین
لاسای کاردانەوە ناوەکییە ئاڵۆزەکە بکەین -
3:26 - 3:28کەوا ئەڵتون لە ئەستێرەکان دروست دەکات.
-
3:28 - 3:32بەڵام ئەو ئامێرانە تەنها دەتوانن
ئەتۆم بە ئەتۆم ئاڵتون دروست بکەن. -
3:32 - 3:37کەواتە ئەوە نزیکەی سەدەیەکی دەوێت تا
گەردوون یەک گرام بەرهەم دەهێنێت -
3:37 - 3:40نرخی بنەڕەتی ئێستای ئاڵتون زۆر بەرزە.
-
3:40 - 3:42کەواتە ئەو چارەسەرێکی زۆر باش نییە،
-
3:42 - 3:45بەڵام ئەگەر بە خاڵی گریمانە بگەین
-
3:45 - 3:48دەمانەوێت لە کوێ ئەو هەموو ئاڵتونەی
زەوی کانزاگاری بۆ بکەین، -
3:48 - 3:50شوێنی دیکە هەیە دەتوانین سەیری بکەین.
-
3:50 - 3:55زەریا ٢٠ ملیۆن ئاڵتونی تواوەی
خەمڵێندراوی لە خۆ گرتووە -
3:55 - 4:01بەڵام لە ئێستا دا کۆکردنەوەی چاک کردنی ئەو
ئاڵتونانە زۆری تێدەچێت. -
4:01 - 4:05لەوانەیە ڕۆژێک، ڤیدیۆیەکی تۆمارکراوی
ئاڵتوانی سامانی کانزای -
4:05 - 4:08لە هەسارەیەکی دیکەی سیستەمی خۆر ببینین.
-
4:08 - 4:09و کێ دەزانێت؟
-
4:09 - 4:12لەوانەیە لە داهاتوودا
سوپەرنۆڤایەک ڕووبدات -
4:12 - 4:14بە گەنجینە ببارێت
-
4:14 - 4:17و گەشبینبین بە هۆی ئەم پڕۆسەیە
ژیان لەسەر زەوی کۆتای نایەت.
- Title:
- ئاڵتون لە کوێیەوە هاتووە؟
- Speaker:
- داڤید لونی
- Description:
-
more » « less
ئایا دەزانیت کەو ئاڵتوان لە دەرەوەی زەوییە؟ واتا لە چینانەی ئەوەی لە توێکلە بەردێکی هەسارە بەدی بێت. لەڕاستییدا ئاڵتون لە ئاسمان بەدی هاتووە و ئێستاش لە سەر زەوییە بەهۆی تەقینەوەی ئەستێرەی بنەڕەتی کە پێ دەگوترێت سوپەر نۆڤا. زانا داڤید لونی بە پوختی باسی ئەو گەشتە نایابەی ئاڵتون دەکا لە بۆشای ئاسمانەوە بۆ زەوەی
- Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 04:35
|
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for Where does gold come from? | |
|
|
Daban Q Jaff approved Kurdish subtitles for Where does gold come from? | |
|
|
Daban Q Jaff accepted Kurdish subtitles for Where does gold come from? | |
|
|
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for Where does gold come from? | |
|
|
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for Where does gold come from? | |
|
|
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for Where does gold come from? | |
|
|
Daban Q Jaff edited Kurdish subtitles for Where does gold come from? | |
|
mabbast chato edited Kurdish subtitles for Where does gold come from? |