Waarom we markten ons burgerleven niet moeten toevertrouwen

Volgens Michael Sandel is de VS de afgelopen drie decennia afgedreven van een markteconomie naar een marktsamenleving; het is redelijk om te zeggen dat de manier waarop een Amerikaan het burgerleven ervaart, afhangt van hoeveel geld hij of zij heeft. (Drie belangrijke voorbeelden: toegang tot onderwijs, toegang tot justitie, politieke invloed.) In een toespraak en een discussie met het publiek vraagt Sandel ons om oprecht na te denken over de volgende vraag: zijn te veel dingen te koop in onze huidige democratie?

Dit is een vraagstuk waar we gezamenlijk
opnieuw over moeten nadenken:

welke rol zouden geld

en markten moeten spelen in onze maatschappijen?

Tegenwoordig zijn er nog maar heel weinig dingen

die niet te koop zijn.

Als je veroordeeld bent tot een gevangenisstraf

in Santa Barbara, Californië,

moet je weten

dat als de standaard
accomodatie je niet bevalt,

je een betere gevangeniscel kunt kopen.

Echt waar.
Voor hoeveel geld, denk je?

Wat zou je zeggen?

Vijfhonderd dollar?

Het is niet het Ritz-Carlton,
het is een gevangenis!

82 dollar per nacht.

Als je naar een pretpark gaat

en niet in lange wachtrijen wilt staan

voor de populaire attracties,

is er nu een oplossing.

In veel pretparken kun je extra geld betalen

om vooraan de wachtrij te komen.

Dat noemen ze 'Fast Track' of VIP-tickets.

Dit gebeurt niet alleen in pretparken.

In Washington, D.C.

vormen zich soms lange wachtrijen

voor belangrijke hoorzittingen van het congres.

Sommige mensen willen niet
in lange wachtrijen staan;

wellicht is het nacht of regent het.

Dus voor lobbyisten en anderen

die deze hoorzittingen graag bijwonen,

maar niet willen wachten, zijn er nu bedrijven,

'line-standing'-bedrijven,

waar je heen kunt gaan.

Je kunt ze een bepaald bedrag betalen

en dan huren ze daklozen of werkzoekenden in

om voor jou in de rij te staan,
zo lang als nodig is,

waarna de lobbyist
vlak voor aanvang van de hoorzitting

zijn of haar plaats kan innemen,

en vooraan kan zitten in de zaal.

Tegen betaling in de rij staan.

Deze toevlucht tot marktmechanismen,

marktdenken en marktoplossingen

vindt ook in ruimere zin plaats.

Neem bijvoorbeeld onze oorlogsvoering.

Wist u dat er in Irak en Afghanistan

meer militaire aannemers aanwezig waren

dan Amerikaanse militairen?

Dit komt niet doordat we
ons gezamenlijk afvroegen

of we de oorlog wilden uitbesteden

aan bedrijven,

maar toch gebeurde dat.

Gedurende de laatste drie decennia

hebben we een stille revolutie meegemaakt.

We zijn afgedreven,
haast zonder het door te hebben,

van het hebben van
een markteconomie,

naar het zijn van
een marktsamenleving.

Het verschil is: een markteconomie is een middel,

een waardevol en effectief middel,

om productieactiviteiten te regelen.

Een marktsamenleving is een plaats waarin

nagenoeg alles te koop is.

Het is een manier van leven,
waarin marktdenken

en marktwaarden centraal gaan staan

in elk aspect van het leven:

persoonlijke relaties, gezinsleven,
gezondheidszorg, onderwijs,

de politiek, justitie, het burgerleven.

Maar waarom zou je je erover zorgen maken

dat we in marktsamenlevingen veranderen?

Om twee redenen, denk ik.

Eén daarvan gaat over ongelijkheid.

Hoe meer je met geld kunt kopen,

hoe belangrijker rijkdom,
of het gebrek daaraan, wordt.

Als geld alleen zou bepalen

of je toegang hebt tot jachten,
luxe vakanties of BMW's,

dan maakt ongelijkheid niet zoveel uit.

Maar zodra geld
steeds belangrijker wordt

voor toegang tot zaken die essentieel zijn
voor een goed leven --

fatsoenlijke gezondheidszorg,
toegang tot het beste onderwijs,

een politieke stem en invloed in campagnes --

zodra geld belangrijk wordt
voor toegang tot al die dingen,

dan wordt ongelijkheid plotseling heel belangrijk.

De vermarkting van alles

verscherpt dus de angel van ongelijkheid

en zijn sociale en maatschappelijke gevolgen.

Dat is één reden om je zorgen te maken.

Er is een tweede reden,

los van de zorgen over ongelijkheid,

en dat is wel deze.

Bij sommige publieke goederen
en handelingen is het zo dat,

zodra marktdenken en marktwaarde
er een rol in gaan spelen,

ze de betekenis van deze handelingen
kunnen veranderen,

en waardevolle houdingen
en normen kunnen verdringen.

Ik geef een voorbeeld

van controversieel gebruik
van een marktmechanisme,

een geldprikkel, en ik hoor graag
wat jullie ervan vinden.

Veel scholen hebben moeite om

kinderen te motiveren -- vooral kinderen

uit kansarme milieus -- om hard te leren,

om het goed te doen op school,
om hun best te doen.

Sommige economen hebben
een marktoplossing voorgesteld:

bied kinderen een geldprikkel aan
om ze te stimuleren hoge cijfers

of hoge testscores te halen,

of om boeken te lezen.

Hiermee hebben ze trouwens
echt experimenten gedaan

in een aantal grote Amerikaanse steden.

In New York, Chicago en Washington D.C.

bood men 50 dollar voor een hoog cijfer

en 35 dollar voor een bovengemiddeld cijfer.

In Dallas, Texas hebben ze een programma dat

achtjarigen twee dollar biedt
voor elk boek dat ze lezen.

Dus laten we even kijken --
sommige mensen zijn voor,

sommige mensen zijn tegen deze geldprikkel

om prestaties te bevorderen.

Laten we eens kijken hoe jullie erover denken.

Stel, je staat aan het hoofd
van een grote schoolgemeenschap,

en iemand doet je dit voorstel.

Laten we zeggen dat het een stichting is.
Zij betalen de rekening.

Het komt dus niet uit je eigen budget.

Hoeveel mensen zouden er vóór zijn,

en hoeveel mensen er tegen,
om een poging te wagen?

Laten we handen tellen.

Wie vindt het op z'n minst de moeite waard

om te kijken of het zou werken? Steek je hand op.

En wie zou tegen zijn?

Dus de meerderheid is tegen,

maar een aanzienlijke minderheid is voor.

Laten we een discussie voeren.

We beginnen met diegenen die tegen zijn,

die het al zouden uitsluiten
zonder het te proberen.

Wat zou je reden daarvoor zijn?

Wie brengt onze discussie op gang? Ja?

Heike Moses: Hallo iedereen, ik ben Heike.

Ik denk dat het gewoon de intrinsieke motivatie
zou verstoren.

In het geval dat kinderen
echt zouden willen lezen,

neem je die prikkel weg

door ze er gewoon voor te betalen,
dus het verandert het gedrag.

Michael Sandel: Het neemt de intrinsieke prikkel weg.

Wat is, of wat zou de intrinsieke motivatie
moeten zijn?

De intrinsieke motivatie

zou moeten zijn dat je iets wilt leren.

MS: Iets leren.
HM: De wereld leren kennen.

En wat zou er gebeuren als je stopt met betalen?

Stoppen ze dan ook met lezen?

MS: Laten we nu eens kijken of er iemand voor is,

iemand die denkt dat dit de moeite waard is.

Elizabeth Loftus: Ik ben Elizabeth Loftus,

en u zei "een poging wagen", dus
waarom zouden we het niet proberen,

en een experiment doen en dingen meten?

MS: Meten. En wat zou u meten?

Zou u meten hoeveel --

EL: Hoeveel boeken ze hebben gelezen,

en hoeveel boeken ze zouden lezen

nadat je stopt met betalen.

MS: Oh, nadat je stopt met betalen.

Ok, hoe klinkt dat?

HM: Eerlijk gezegd denk ik gewoon

dat dit, zonder iemand te willen beledigen,
een nogal Amerikaanse aanpak is.

(Gelach) (Applaus)

MS: Ok. Uit deze discussie

is de volgende vraag naar boven gekomen.

Zal de geldprikkel leiden tot verdrijving, bederving

of verdringing van de echte motivatie,

de intrinsieke les die we hopen
over te kunnen brengen,

namelijk dat men leert te houden
van leren en lezen

voor hun eigen plezier?

Mensen zijn het oneens over de mogelijke effecten,

maar dat lijkt de vraag te zijn,

dat, op de een of andere manier,
een marktmechanisme

of een geldprikkel de verkeerde les leert,

en wat er in dat geval
terechtkomt van deze kinderen.

Ik vertel even hoe het afliep
met deze experimenten.

Betalen voor hoge cijfers
heeft zeer uiteenlopende resultaten gehad,

maar over het algemeen
heeft het niet geleid tot hogere cijfers.

Twee dollar voor elk gelezen boek

leidde er wel toe dat die kinderen
meer boeken gingen lezen.

Het leidde er ook toe dat ze
dunnere boeken gingen lezen.

(Gelach)

Maar de echte vraag is:

wat komt er van deze kinderen terecht?

Hebben ze geleerd dat lezen een vervelende klus is

die men enkel doet voor stukloon?
Dat is de zorg.

Of gaan ze in eerste instantie
misschien om de verkeerde reden lezen,

maar worden ze vervolgens
verliefd op het lezen zelf?

Wat zelfs dit kleine debat
hier al naar boven brengt,

is iets dat veel economen over het hoofd zien.

Economen nemen vaak aan

dat markten inert zijn,

dat ze de goederen die ze uitwisselen
niet aanraken of besmetten.

Handel, zo veronderstellen ze,

verandert niets aan de betekenis of de waarde

van de verhandelde goederen.

Dat is misschien wel zo

als we het hebben over materiële goederen.

Of je me nou een flatscreen televisie verkoopt,

of me er eentje cadeau doet;

het is nog steeds hetzelfde goed.

Het komt op hetzelfde neer.

Maar dit hoeft niet waar te zijn

als we het hebben over immateriële goederen

en sociale handelingen, zoals onderwijzen en leren,

of met elkaar omgaan in het dagelijks leven.

In die gebieden zouden marktmechanismen

en geldprikkels kunnen zorgen voor ondermijning

of verdringing van waarden en houdingen

die de moeite waard zijn.

Zodra we inzien

dat markten en handel,

als ze eenmaal verder reiken
dan het materiële domein,

het karakter van de goederen zelf
kunnen veranderen,

en de betekenis van sociale handelingen
kunnen veranderen,

zoals in het voorbeeld van onderwijzen en leren,

dan moeten we ons afvragen
waar markten thuishoren,

en waar niet;

waar ze kunnen leiden tot ondermijning van

waarden en houdingen die de moeite waard zijn.

Maar om dit debat te kunnen voeren

moeten we iets doen
waar we niet erg goed in zijn.

We moeten gezamenlijk nadenken

over de waarde en de betekenis

van de sociale handelingen die we zo op prijs stellen.

Van onze lichamen tot ons gezinsleven,

van persoonlijke relaties tot gezondheid,

van onderwijzen en leren tot het burgerleven.

Dit zijn omstreden vragen,

en dus gaan we ze liever uit de weg.

Het is zelfs zo dat gedurende
de laatste drie decennia,

waarin marktredenering en marktdenken

aan kracht en prestige hebben gewonnen,

ons publieke debat gedurende deze tijd

uitgehold is,

ontdaan van grotere morele betekenis.

Uit angst voor onenigheid
gaan we deze vragen uit de weg.

Maar zodra we inzien dat markten

het karakter van goederen veranderen,

moeten we onderling het debat aangaan

omtrent deze grotere vragen,

over hoe we goederen naar waarde schatten.

Eén van de meest bijtende effecten

van overal een prijskaartje aan hangen,

gaat over gemeenschappelijkheid,

het idee dat we allemaal
in hetzelfde schuitje zitten.

In het licht van toenemende ongelijkheid

leidt het vermarkten
van elk aspect van het leven

tot een toestand waarin de rijken

en de minder bedeelden

in toenemende mate afgezonderd van elkaar leven.

We leven, werken, winkelen en spelen

dan op verschillende plekken.

Onze kinderen gaan dan naar verschillende scholen.

Dat is niet goed voor de democratie,

noch is het een bevredigende manier om te leven,

zelfs voor diegenen
die het zich kunnen veroorloven

om tegen betaling vooraan te mogen staan.

En wel hierom.

Democratie vereist geen perfecte gelijkheid.

Wat ze wel vereist,

is dat burgers gemeenschappelijk leven.

Het is belangrijk dat mensen

van verschillende achtergronden

en verschillende geledingen

elkaar ontmoeten,

elkaar tegen het lijf lopen,

in de dagelijkse gang van zaken.

Dit leert ons namelijk om

te onderhandelen en onze verschillen te accepteren.

Op die manier gaan we geven
om het algemene welzijn.

Dus uiteindelijk is de vraag over markten

niet zozeer een economisch vraagstuk.

Het is de vraag hoe we
met elkaar willen omgaan.

Willen we een maatschappij
waarin alles te koop is,

of zijn er bepaalde
morele en burgerlijke goederen

die markten geen eer aandoen

en niet te koop zijn?

Hartelijk bedankt.

(Applaus)