Tod Machover en Dan Ellsey spelen nieuwe muziek

Tod Machover van het Media Lab van MIT zet zich in voor de uitbreiding van muzikale expressie naar iedereen, van virtuozen tot amateurs, in al zijn meest diverse vormen, van opera tot videospellen. Componist Dan Ellsey en hij laten hun licht schijnen op de volgende stappen.

Mijn eerste suggestie is dat we allemaal

veel van muziek houden. Het betekent veel voor ons.

Maar muziek is nog krachtiger als je ze niet alleen beluistert, maar ook zelf maakt.

Dat is mijn eerste idee. We kennen allemaal het Mozart-effect --

een idee die de jongste 5 à 10 jaar opgeld maakt --

dat als je gewoon naar muziek luistert, of als je muziek speelt voor je baby in de baarmoeder,

je IQ met 10, 20, 30 punten stijgt.

Fantastisch idee, maar het werkt helemaal niet.

Het volstaat niet om naar muziek te luisteren, je moet ze maken.

Ik voeg eraan toe dat het niet gewoon maken is.

Iedereen, elk van ons, iedereen op de wereld

heeft het in zich om op een heel dynamische manier muziek te creëren en erin te delen.

Dat is één van de hoofdonderdelen van mijn werk.

In het MIT Media Lab zijn we nu al een tijdje bezig

in een domein dat actieve muziek heet.

Wat zijn de manieren die we kunnen bedenken

om iedereen bij een muzikale ervaring te betrekken,

en ze niet alleen laten luisteren, maar muziek laten maken?

We begonnen met instrumenten te maken voor een aantal topvertolkers --

die noemen we "hyperinstrumenten" -- voor Yo-Yo Ma, Peter Gabriel, Prince,

orkesten, rockgroepen, instrumenten met allerlei sensoren

in het instrument ingebouwd, zodat het instrument weet hoe het wordt bespeeld.

Door enkel de interpretatie en het gevoel aan te passen,

kan ik van mijn cello een stem maken, of een heel orkest,

of iets dat niemand ooit gehoord heeft.

Toen we die begonnen te maken, dacht ik: waarom kunnen we geen

heerlijke instrumenten als deze maken voor iedereen,

voor mensen die geen geweldige Yo-Yo Ma's of Princen zijn?

Dus maakten we een hele reeks instrumenten.

Eén van de grootste verzamelingen heet de Breinopera.

Het is een compleet orkest van ongeveer 100 instrumenten,

allemaal ontworpen om te worden bespeeld op basis van natuurlijk talent.

Dus kan je een videospel spelen, door een stuk muziek rijden,

lichaamsbewegingen gebruiken om grote geluidsmassa's aan te sturen,

een speciale oppervlakte gebruiken om melodieën te maken, je stem gebruiken om een aura te produceren.

Als we de Breinopera uitvoeren, nodigen we het publiek uit

om deze instrumenten te proberen en samen met ons

elke uitvoering van de Breinopera vorm te geven.

We zijn er lang mee op tournee geweest. Het staat nu permanent in Wenen,

waar we er een museum rond gebouwd hebben.

Dat leidde tot iets dat je wellicht kent.

Guitar Hero was een product van ons laboratorium.

Mijn twee tienerdochters en de meeste studenten van MIT Media Lab

zijn het bewijs dat mensen, als je de juiste interface maakt,

echt in een stuk muziek willen opgaan,

en het altijd opnieuw willen spelen.

Het model werkt dus, maar het is maar de top van de ijsberg.

Mijn tweede idee is dat het niet volstaat

om muziek te willen maken in iets als Guitar Hero.

Muziek is echt leuk, maar het maakt je ook tot een ander mens.

Het is heel erg belangrijk.

Meer dan wat ook kan muziek je leven veranderen.

Het kan je manier van communiceren met anderen veranderen.

Het kan je lichaam veranderen, en je geest. We proberen dus

een volgende stap te zetten, voortbouwend op iets als Guitar Hero.

We zijn erg begaan met onderwijs. We hebben een langetermijnproject,

Toy Symphony, waarin we allerlei instrumenten maken die verslavend zijn,

voor kleine kinderen, zodat de kinderen dol worden op muziek maken,

er hun tijd aan willen besteden en gaan vragen hoe het werkt,

hoe je er nog meer maakt, hoe je ze schept. We maken allerlei knijpinstrumenten,

zoals deze Music Shapers, die de elektriciteit in je vingers meten,

Beat Bugs die je ritmes laten kloppen -- ze vangen je ritme op,

en jij stuurt het, als een hete aardappel, naar je vrienden door,

die je moeten imiteren of moeten reageren op wat je doet --

en een softwarepakket genaamd Hyperscore, waarmee iedereen lijnen en kleuren

kan gebruiken om gesofisticeerde muziek te maken. Extreem gebruiksvriendelijk, en eens je het gebruikt,

kan je erg ver mee gaan -- muziek in elke stijl. Met een druk op de knop

wordt het bladmuziek zodat muzikanten je stukken live kunnen spelen.

We hebben goede, echt krachtige resultaten gehad met kinderen

over de hele wereld. Mensen van alle leeftijden gebruiken nu Hyperscore.

We kregen dus steeds meer belangstelling in het gebruik van deze creatieve activiteiten

in een veel bredere context, voor allerlei soorten mensen

die meestal niet de kans krijgen om muziek te maken.

Eén van de groeidomeinen waarin we vandaag werken

in het Media Lab is muziek, geest en gezondheid.

Waarschijnlijk hebben jullie het geweldige nieuwe boek van Oliver Sacks gezien,

"Musicofilia". Het is te koop in de boekhandel. Het is een fantastisch boek.

Als je het niet kent, het is de moeite waard. Hij is zelf pianist

en hij schrijft in detail over zijn carrière, waarin hij de ongelooflijk krachtige effecten observeerde

die muziek heeft op het leven van mensen in ongewone omstandigheden.

We weten bijvoorbeeld dat muziek bijna steeds het laatste is

waarop mensen met vergevorderde Alzheimer nog steeds reageren.

Velen van jullie hebben dit misschien gemerkt bij hun geliefden:

er zijn mensen die hun gezicht niet herkennen in de spiegel

en niemand van hun familie herkennen, maar je vindt wel nog steeds een stuk muziek

dat die persoon uit zijn stoel doet opspringen en doet zingen.

Daarmee kan je delen van de herinneringen en de persoonlijkheid van mensen terugbrengen.

Muziek is de beste manier om het spraakvermogen te herstellen van mensen die het door een beroerte zijn kwijtgeraakt,

of het motorisch vermogen van Parkinsonpatiënten.

Het is erg krachtig voor depressie, schizofrenie, heel erg veel dingen.

Wij werken er dus aan om die onderliggende principes te begrijpen,

en dan activiteiten op te bouwen waardoor muziek de gezondheid van de mensen echt verbetert.

We doen dit op vele manieren. We werken met vele verschillende ziekenhuizen.

Eén ervan ligt naast Boston, het Tewksbury Hospital.

Het is een rusthuis van de overheid waar we jaren geleden

begonnen te werken met Hyperscore, voor fysiek en mentaal beperkte patiënten.

Dit is een centraal onderdeel geworden van de behandeling in het Tewksbury Hospital.

Iedereen roept daar om te kunnen werken met muzikale activiteiten.

Het lijkt de activiteit met de meeste impact op de snelheid van de behandeling.

Ze brengt ook het hele ziekenhuis samen, als een soort muzikale gemeenschap.

Ik wilde jullie een klein filmpje tonen van dit werk vooraleer ik verder ga.

Video: Ze manipuleren elkaars ritmes.

Het is een echte ervaring: je leert niet alleen spelen en naar ritmes luisteren,

maar je traint ook je muzikale geheugen en je speelt muziek in groep.

Je manipuleert muziek om ze zelf vorm te geven, te veranderen,

ermee te experimenteren, je eigen muziek te maken.

Met Hyperscore kan je snel van nul beginnen.

Iedereen kan muziek ervaren op een heel diep niveau,

we moeten gewoon verschillende hulpmiddelen maken.

Het derde idee dat ik met jullie wil delen, is dat muziek, paradoxaal genoeg,

nog meer dan woorden, één van de beste manieren is die we hebben

om te tonen wie we echt zijn. Ik hou ervan om voor publiek te spreken,

hoewel ik vreemd genoeg nerveuzer ben bij het spreken dan bij het musiceren.

Als ik hier cello zou spelen, of synthesizer, of mijn muziek met jullie zou delen,

dan zou ik dingen over mezelf kunnen tonen die ik niet in woorden kan vertellen,

persoonlijker dingen, misschien diepere dingen.

Ik denk dat dat voor velen van ons geldt. Ik geef jullie graag twee voorbeelden

van hoe muziek een van de krachtigste interfaces is die we hebben

tussen onszelf en de buitenwereld.

Het eerste is een echt maf project dat we aan het opzetten zijn.

Het heet Dood en de Machten. Het is een grote opera,

een van de grotere operaprojecten die vandaag op de wereld plaatshebben.

Het gaat over een man, rijk, succesvol, machtig, die het eeuwige leven wil.

Hij ontdekt hoe hij zichzelf in zijn omgeving kan downloaden,

in een reeks boeken.

Deze kerel wil eeuwig leven. Hij downloadt zichzelf in zijn omgeving.

De vertolker van de hoofdrol verdwijnt bij het begin van de opera

en het hele podium wordt het hoofdpersonage. Het wordt zijn nalatenschap.

De opera gaat over wat we kunnen delen, wat we kunnen doorgeven aan anderen,

aan de mensen van wie we houden, en wat we niet kunnen doorgeven.

Elk voorwerp in de opera komt tot leven en is een gigantisch muziekinstrument,

zoals deze kandelaar. Die neemt het hele podium in. Het lijkt op een kandelaar,

maar eigenlijk is het een muziekrobot.

Zoals je in dit prototype ziet: reusachtige pianosnaren,

elke snaar bestuurd met een klein robot-element --

ofwel kleine bogen die over de snaren strijken, propellers die op de snaren tokkelen,

akoestische signalen die de snaren doen trillen. We hebben ook een leger van robots op het podium.

Deze robotten zijn een soort tussenpersonen tussen de hoofdpersoon, Simon Powers,

en zijn familie. Ze zijn met een hele reeks, als een soort Grieks koor.

Ze observeren de actie. We hebben vierkante robots ontworpen die we aan het testen zijn

op MIT. Deze OperaBots volgen mijn muziek.

Ze volgen de personages. We hopen dat ze slim genoeg zijn

om niet tegen elkaar te botsen. Ze gaan zelfstandig op stap.

En als je met je vingers knipt, kunnen ze ook precies op de lijn gaan staan die jij wil.

Hoewel het kubussen zijn, hebben ze veel persoonlijkheid.

Het grootste decorstuk in de opera heet "Het Systeem". Het is een reeks boeken.

Elk boek is een robot. Ze bewegen allemaal, ze maken geluid,

en als je ze verzamelt, vormen ze zich om tot muren

die de gebaren en persoonlijkheid van Simon Powers hebben. Hij is verdwenen,

maar de hele fysieke omgeving wordt zijn personage.

Hij heeft ervoor gekozen zich zo voor te stellen.

De boeken zijn ook volgestouwd me LEDs op hun ruggen. Het is dus één scherm.

Dit is de grote bariton James Maddalena, bij zijn entree in het systeem.

Dit is een voorsmaakje.

De première hiervan is in Monaco, in september 2009. Als je daar niet bij kunt zijn,

dan is hier nog een idee met dit project. Deze kerel bouwt zijn nalatenschap op

in deze zeer ongebruikelijke vorm, met muziek en met de omgeving.

We publiceren dit ook online en op openbare plekken,

als een manier waarop elk van ons muziek en beelden over zijn leven kan gebruiken

om zijn eigen nalatenschap of een nalatenschap van een geliefde te creëren.

Eerder dan een Grote Opera zal deze opera een

persoonlijke opera worden.

Als je een persoonlijke opera maakt, dan ook een persoonlijk instrument?

Al wat ik je tot hiertoe heb getoond -- de hypercello voor Yo-Yo Ma,

of de knijpinstrumenten voor een kind -- de instrumenten bleven gelijk en hadden waarde

voor een bepaald soort persoon, of een virtuoos, of een kind.

Wat als ik een instrument kon maken dat ik kon aanpassen

aan de manier waarop ik mezelf gedraag, hoe mijn handen werken,

wat ik technisch heel vlot doe, of misschien net niet?

Volgens mij is dat de toekomst van de interface, van de muziek, van instrumenten.

Ik zou graag twee erg bijzondere mensen op het podium roepen,

zodat ik jullie een voorbeeld kan even van hoe persoonlijke instrumenten er zouden kunnen uitzien.

Graag applaus voor Adam Boulanger, doctoraatsstudent aan

het MIT Media Lab, en Dan Ellsey.

Dankzij TED en Bombardier Flexjet is Dan hier vandaag bij ons,

helemaal uit het verre Tewksbury. Hij verblijft in het Tewksbury Hospital.

Dit is verreweg het verste dat hij vanuit Tewksbury Hospital vandaan geweest is, dat zeg ik je.

Hij wil jullie graag ontmoeten en jullie zijn eigen muziek tonen.

Om te beginnen, Dan, wil je iedereen begroeten en zeggen wie je bent?

Dan Ellsey: Hallo. Mijn naam is Dan Ellsey. Ik ben 34 jaar oud en ik heb een hersenverlamming.

Ik heb altijd van muziek gehouden en vind het erg spannend dat ik mijn eigen muziek

kan dirigeren met deze nieuwe software.

Tod Machover: En wij vinden het heel spannend dat je hier bent, echt, Dan. (Applaus)

We ontmoetten Dan ongeveer 3 à 3,5 jaar geleden,

toen we op Tewksbury begonnen te werken. Iedereen die we daar ontmoetten was geweldig,

en maakte geweldige muziek. Dan had nooit eerder muziek gemaakt, en het bleek

dat hij er een kei in was. Hij is een geboren componist.

Hij is ook erg verlegen.

Het bleek dus dat hij een geweldige componist is. De jongste jaren heeft hij

constant met ons samengewerkt. Hij heeft vele, vele stukken gemaakt.

Hij maakt zijn eigen cd's. Hij is eigenlijk een beroemdheid in de streek van Boston,

is mentor van mensen in het ziekenhuis en van kinderen uit de buurt bij het maken van hun eigen muziek.

Ik laat Adam aan het woord. Adam is doctoraatsstudent aan het MIT, een expert in muziek,

technologie en geneeskunde. Adam en Dan zijn nauw gaan samenwerken.

Adam heeft de jongste tijd gewerkt rond de manier waarop Dan

het gemakkelijkst zijn eigen stukken kan maken,

en daarnaast ook hoe hij zijn stuk kan uitvoeren met een persoonlijk instrument.

Wil je wat vertellen over hoe jullie samenwerken?

Adam Boulanger: Ja. Tod en ik hadden een discussie

over het werk in Tewksbury. Die draaide om het feit dat Dan een expressieve,

intelligente en creatieve persoonlijkheid is. Dat zie je aan zijn gezicht,

zijn ademhaling, zijn ogen. Hoe komt het dat hij geen van zijn

muziekstukken kan uitvoeren? Dat is onze verantwoordelijkheid, en het klopt niet.

Dus begonnen we met het ontwerp van een technologie waardoor hij genuanceerd,

precies, gecontroleerd en niet gehinderd door zijn fysieke handicap

in staat is om zijn muziekstuk uit te voeren.

Wat het proces en de technologie betreft:

eerst hadden we een oplossing nodig voor het ingenieursvraagstuk.

We hebben een FireWire-camera die naar een infrarood-aanwijzer kijkt.

We gebruikten het soort gebarenmetafoor dat hij al gewend is te gebruiken

met zijn spraakcontrole.

Dat was eigenlijk het minst interessante deel van het werk,

het ontwerpen. We hadden input nodig, continue opvolging.

In de software bekeken we de soorten vormen die hij maakt.

Maar het echt interessante deel van het werk, na het ingenieursgedeelte,

was toen we over Dan's schouder code schreven in het ziekenhuis,

om uitgebreid te achterhalen hoe Dan beweegt.

Wat is zinvol voor hem, als expressieve beweging?

Wat is zijn metafoor voor uitvoering?

Wat voor dingen vindt hij belangrijk om

te controleren en over te brengen in een muziekstuk?

Het afstellen van de parameters en van de technologie,

dat werd allemaal aangepast om precies bij Dan te passen.

Weet je, dit is een verandering van perspectief. Niet dat onze technologie --

die geeft ons wel toegang en laat ons creatief werk produceren.

Maar wat met de expressie? Wat met het moment waarop een kunstenaar

het stuk aflevert? Laat onze technologie ons toe om onszelf uit te drukken?

Geeft ze ons daar de structuur voor? Dat is een persoonlijke relatie

met expressie die ontbreekt in technologische kringen.

Met dan hadden we nood aan een nieuw designproces, een nieuw engineering-proces,

om zijn beweging te ontdekken en zijn pad naar expressie die hem toelaat om iets uit te voeren.

Dat zullen we vandaag doen.

TM: Daar gaan we. Dan, wil je iedereen vertellen

wat je nu gaat spelen?

DE: Dit is "Mijn arendslied".

TM: Dan gaat zijn stuk spelen, dat "Mijn arendslied" heet.

Dit is de partituur van het stuk van Dan,

helemaal gecomponeerd door Dan, in Hyperscore.

Hij kan zijn infraroodtracker gebruiken om rechtstreeks naar Hyperscore te gaan.

Hij is er ook zeer snel in, sneller dan ik, eigenlijk.

(Gelach)

TM: Hij is ook erg bescheiden.

Hij kan dus naar Hyperscore gaan. Je begint met het maken van melodieën en ritmes.

Hij kan ze plaatsen exact waar hij ze wil hebben.

Ze krijgen allemaal een kleur, gaat terug naar het compositiescherm,

trekt de lijnen, plaatst alles waar hij wil. Als je de Hyperscore bekijkt,

zie je het ook: je ziet waar de onderverdelingen zijn,

iets kan even duren, veranderen, helemaal uit de bol gaan en dan

afsluiten met een grote knal op het einde.

Zo heeft hij zijn stuk gemaakt. Zoals Adam zei,

visten we toen uit wat de beste manier was voor hem om zijn stuk te vertolken.

Het wordt bekeken door zijn camera, we analyseren zijn bewegingen,

en laten Dan alle verschillende aspecten van zijn muziek uitdrukken, zoals hij het wil.

Je hebt ook een visueel beeld op het scherm.

We vroegen één van onze studenten te bekijken wat de camera meet.

Maar in plaats van dat erg letterlijk te doen en exact te tonen

wat de camera volgt, maakten we er een grafiek van die je

de basisbeweging toont, en de manier waarop ze wordt geanalyseerd.

Ik denk dat dit een ruw idee geeft van hoe we beweging halen uit

wat Dan doet. Het toont je ook, als je naar die beweging kijkt,

dat Dan muziek maakt met heel doelgerichte bewegingen, heel precies,

heel gedisciplineerd en ook heel mooi.

Bij het beluisteren van zijn stuk is, zoals gezegd, het belangrijkste

dat de muziek fantastisch is, en dat ze je zal tonen wie Dan is.

Zijn we er klaar voor, Adam?

AB: Ja.

TM: Dan zal nu zijn stuk "Mijn arendslied" voor jullie spelen.

(Applaus)

TM: Bravo.

(Applaus)