< Return to Video

'x' neden hep bilinmeyendir?

  • 0:01 - 0:04
    Hepimizin sorduğu bir sorunun cevabını biliyorum.
  • 0:04 - 0:05
    Soru şu:
  • 0:05 - 0:08
    X harfi neden bilinmeyeni
  • 0:08 - 0:10
    temsil ediyor?
  • 0:10 - 0:13
    Şimdi, bunu matematik dersinde öğrendiğimizi biliyorum
  • 0:13 - 0:14
    ama bu artık kültürümüzün de içinde:
  • 0:14 - 0:17
    x fiyatı, x dosyaları
  • 0:17 - 0:21
    x projesi, TEDx.
  • 0:21 - 0:23
    Bu nereden geldi?
  • 0:23 - 0:24
    Altı sene önce
  • 0:24 - 0:27
    Arapça öğrenmeye karar verdim,
  • 0:27 - 0:31
    ve bu dilin oldukça mantıklı olduğuna kanaat getirdim.
  • 0:31 - 0:33
    Arapça'da bir cümle, kelime
  • 0:33 - 0:35
    ya da bir tabir yazmak
  • 0:35 - 0:37
    bir denklem oluşturmak gibi,
  • 0:37 - 0:40
    çünkü her parça son derece net
  • 0:40 - 0:42
    ve çokça bilgi taşıyor.
  • 0:42 - 0:44
    Bu da sebeplerden birisidir ki,
  • 0:44 - 0:45
    bugünkü Batı bilimi, matematiği
  • 0:45 - 0:49
    ve mühendisliği olarak bildiğimiz,
  • 0:49 - 0:52
    aslında miladın ilk bir kaç yüzyılında Persliler, Araplar
  • 0:52 - 0:56
    ve Türkler tarafından oluşturulmuştu.
  • 0:56 - 0:58
    Bu Arapça'da "al-jebra" denen ufak bir
  • 0:58 - 1:00
    sistemi kapsıyor.
  • 1:00 - 1:03
    Ve al-jebr kabaca "birbirinden bağımsız
  • 1:03 - 1:07
    parçaları bir araya getirme sistemi" anlamına gelir.
  • 1:07 - 1:11
    Al-jebr dilimize en sonunda cebir olarak geldi.
  • 1:11 - 1:13
    Bir çok örnekten sadece biri.
  • 1:13 - 1:17
    Matematiksel ilme sahip bu kaynaklar
  • 1:17 - 1:19
    sonunda 11. ve 12. yüzyıllarda
  • 1:19 - 1:20
    Avrupa'ya, yani İspanya'ya
  • 1:20 - 1:22
    ulaştılar.
  • 1:22 - 1:23
    Ve ulaştıklarında
  • 1:23 - 1:25
    bu matematiksel ilmi
  • 1:25 - 1:27
    Avrupa dillerinden birine tercüme etmeye
  • 1:27 - 1:29
    muazzam bir ilgi vardı.
  • 1:29 - 1:31
    Ama bazı sorunlar vardı.
  • 1:31 - 1:32
    Sorunlardan biri:
  • 1:32 - 1:35
    Arapça'da Avrupalı bir gırtlağın
  • 1:35 - 1:38
    çok fazla pratik yapmadan çıkaramayacağı
  • 1:38 - 1:40
    bazı sesler var.
  • 1:40 - 1:42
    Bana bu konuda güvenebilirsiniz.
  • 1:42 - 1:44
    Ayrıca bu sesler
  • 1:44 - 1:46
    Avrupa dillerinde mevcut olan karakterlerle
  • 1:46 - 1:50
    ifade edilemiyorlar da.
  • 1:50 - 1:52
    İşte suçlulardan biri.
  • 1:52 - 1:54
    Bu şīn harfi
  • 1:54 - 1:57
    ve bizim dilimizde ş harfinin çıkardığı sese karşılık geliyor -- "ş"
  • 1:57 - 2:00
    Aynı zamanda "bir şey" anlamına
  • 2:00 - 2:02
    gelen "şeylan" kelimesinin
  • 2:02 - 2:04
    baş harfi.
  • 2:04 - 2:06
    Tıpkı İngilizce'deki tanımlanmamış, bilinmeyen şey
  • 2:06 - 2:09
    anlamındaki "something" kelimesi gibi.
  • 2:09 - 2:10
    Arapça'da bu kelimeyi
  • 2:10 - 2:11
    belirli tanımlık edatı -"al"-
  • 2:11 - 2:14
    ekleyerek belirleyebiliriz.
  • 2:14 - 2:16
    Şimdi al-şeylan oldu;
  • 2:16 - 2:18
    "bilinmeyen şey"
  • 2:18 - 2:21
    Ve bu kelime matematiğin ilk zamanlarından beri mevcut,
  • 2:21 - 2:28
    tıpkı bu 10. yüzyıldan kalan kök almada olduğu gibi.
  • 2:28 - 2:31
    Ortaçağın bu kaynakları tercüme etmekle görevli
  • 2:31 - 2:33
    bilginlerinin sorunu, şīn harfinin
  • 2:33 - 2:38
    ve şeylan kelimesinin
  • 2:38 - 2:40
    İspanyolca'ya çevirilememesiydi.
  • 2:40 - 2:42
    Çünkü İspanyolca'da bu ş harfi
  • 2:42 - 2:44
    ya da "ş" sesi mevcut değildi.
  • 2:44 - 2:45
    Böylece kurul tarafından,
  • 2:45 - 2:47
    CK sesinin; "k" sesinin
  • 2:47 - 2:51
    alınıp, Antik Yunanca'nın
  • 2:51 - 2:53
    Kai harfine dönüştürüldüğü
  • 2:53 - 2:56
    bir kural ortaya attılar.
  • 2:56 - 2:58
    Sonradan bu kaynaklar herhangi bir
  • 2:58 - 3:01
    ortak Avrupa diline,
  • 3:01 - 3:03
    yani Latince'ye çevirilirken
  • 3:03 - 3:05
    Yunan Kai harfinin yerine
  • 3:05 - 3:07
    Latin X harfini koydular.
  • 3:07 - 3:08
    Ve bu olduğunda,
  • 3:08 - 3:11
    söz konusu materyal Latince'ye çevrildiğinde,
  • 3:11 - 3:14
    matematik kitaplarının neredeyse 600 yıllık
  • 3:14 - 3:17
    temeli oluşmuş oldu.
  • 3:17 - 3:19
    Şu anda sorumuzun cevabını biliyoruz.
  • 3:19 - 3:21
    Bilinmeyen neden X?
  • 3:21 - 3:23
    X bilinmeyen,
  • 3:23 - 3:27
    çünkü İspanyolca'da "ş" diyemiyorsunuz.
  • 3:27 - 3:29
    (Gülüşmeler)
  • 3:29 - 3:32
    Bunun paylaşmaya değer olduğunu düşündüm.
  • 3:32 - 3:35
    (Alkış)
Title:
'x' neden hep bilinmeyendir?
Speaker:
Terry Moore
Description:

'x' neden hep bilinmeyendir? Bu kısa ve eglenceli konuşmada Terry Moore bu sorunun ilginç cevabını veriyor.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
03:57
Eren Gokce edited Turkish subtitles for Why is 'x' the unknown?
Meric Aydonat approved Turkish subtitles for Why is 'x' the unknown?
Meric Aydonat commented on Turkish subtitles for Why is 'x' the unknown?
Meric Aydonat edited Turkish subtitles for Why is 'x' the unknown?
osman oguz ahsen accepted Turkish subtitles for Why is 'x' the unknown?
osman oguz ahsen edited Turkish subtitles for Why is 'x' the unknown?
Elifnaz Tuna edited Turkish subtitles for Why is 'x' the unknown?
Elifnaz Tuna edited Turkish subtitles for Why is 'x' the unknown?
Show all

Turkish subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.