Hepimizin sorduğu bir sorunun cevabını biliyorum.
Soru şu:
X harfi neden bilinmeyeni
temsil ediyor?
Şimdi, bunu matematik dersinde öğrendiğimizi biliyorum
ama bu artık kültürümüzün de içinde:
x fiyatı, x dosyaları
x projesi, TEDx.
Bu nereden geldi?
Altı sene önce
Arapça öğrenmeye karar verdim,
ve bu dilin oldukça mantıklı olduğuna kanaat getirdim.
Arapça'da bir cümle, kelime
ya da bir tabir yazmak
bir denklem oluşturmak gibi,
çünkü her parça son derece net
ve çokça bilgi taşıyor.
Bu da sebeplerden birisidir ki,
bugünkü Batı bilimi, matematiği
ve mühendisliği olarak bildiğimiz,
aslında miladın ilk bir kaç yüzyılında Persliler, Araplar
ve Türkler tarafından oluşturulmuştu.
Bu Arapça'da "al-jebra" denen ufak bir
sistemi kapsıyor.
Ve al-jebr kabaca "birbirinden bağımsız
parçaları bir araya getirme sistemi" anlamına gelir.
Al-jebr dilimize en sonunda cebir olarak geldi.
Bir çok örnekten sadece biri.
Matematiksel ilme sahip bu kaynaklar
sonunda 11. ve 12. yüzyıllarda
Avrupa'ya, yani İspanya'ya
ulaştılar.
Ve ulaştıklarında
bu matematiksel ilmi
Avrupa dillerinden birine tercüme etmeye
muazzam bir ilgi vardı.
Ama bazı sorunlar vardı.
Sorunlardan biri:
Arapça'da Avrupalı bir gırtlağın
çok fazla pratik yapmadan çıkaramayacağı
bazı sesler var.
Bana bu konuda güvenebilirsiniz.
Ayrıca bu sesler
Avrupa dillerinde mevcut olan karakterlerle
ifade edilemiyorlar da.
İşte suçlulardan biri.
Bu şīn harfi
ve bizim dilimizde ş harfinin çıkardığı sese karşılık geliyor -- "ş"
Aynı zamanda "bir şey" anlamına
gelen "şeylan" kelimesinin
baş harfi.
Tıpkı İngilizce'deki tanımlanmamış, bilinmeyen şey
anlamındaki "something" kelimesi gibi.
Arapça'da bu kelimeyi
belirli tanımlık edatı -"al"-
ekleyerek belirleyebiliriz.
Şimdi al-şeylan oldu;
"bilinmeyen şey"
Ve bu kelime matematiğin ilk zamanlarından beri mevcut,
tıpkı bu 10. yüzyıldan kalan kök almada olduğu gibi.
Ortaçağın bu kaynakları tercüme etmekle görevli
bilginlerinin sorunu, şīn harfinin
ve şeylan kelimesinin
İspanyolca'ya çevirilememesiydi.
Çünkü İspanyolca'da bu ş harfi
ya da "ş" sesi mevcut değildi.
Böylece kurul tarafından,
CK sesinin; "k" sesinin
alınıp, Antik Yunanca'nın
Kai harfine dönüştürüldüğü
bir kural ortaya attılar.
Sonradan bu kaynaklar herhangi bir
ortak Avrupa diline,
yani Latince'ye çevirilirken
Yunan Kai harfinin yerine
Latin X harfini koydular.
Ve bu olduğunda,
söz konusu materyal Latince'ye çevrildiğinde,
matematik kitaplarının neredeyse 600 yıllık
temeli oluşmuş oldu.
Şu anda sorumuzun cevabını biliyoruz.
Bilinmeyen neden X?
X bilinmeyen,
çünkü İspanyolca'da "ş" diyemiyorsunuz.
(Gülüşmeler)
Bunun paylaşmaya değer olduğunu düşündüm.
(Alkış)