WEBVTT

00:00:00.611 --> 00:00:04.212
Hepimizin sorduğu bir sorunun cevabını biliyorum.

00:00:04.212 --> 00:00:05.329
Soru şu:

00:00:05.329 --> 00:00:07.613
X harfi neden bilinmeyeni

00:00:07.613 --> 00:00:09.611
temsil ediyor?

00:00:09.611 --> 00:00:12.578
Şimdi, bunu matematik dersinde öğrendiğimizi biliyorum

00:00:12.578 --> 00:00:14.329
ama bu artık kültürümüzün de içinde:

00:00:14.329 --> 00:00:17.130
x fiyatı, x dosyaları

00:00:17.130 --> 00:00:21.053
x projesi, TEDx.

00:00:21.053 --> 00:00:23.048
Bu nereden geldi?

NOTE Paragraph

00:00:23.048 --> 00:00:24.266
Altı sene önce

00:00:24.266 --> 00:00:26.982
Arapça öğrenmeye karar verdim,

00:00:26.982 --> 00:00:30.934
ve bu dilin oldukça mantıklı olduğuna kanaat getirdim.

00:00:30.934 --> 00:00:33.251
Arapça'da bir cümle, kelime

00:00:33.251 --> 00:00:34.932
ya da bir tabir yazmak

00:00:34.932 --> 00:00:37.165
bir denklem oluşturmak gibi,

00:00:37.165 --> 00:00:39.531
çünkü her parça son derece net

00:00:39.531 --> 00:00:42.383
ve çokça bilgi taşıyor.

00:00:42.383 --> 00:00:43.733
Bu da sebeplerden birisidir ki,

00:00:43.733 --> 00:00:45.248
bugünkü Batı bilimi, matematiği

00:00:45.248 --> 00:00:49.067
ve mühendisliği olarak bildiğimiz,

00:00:49.067 --> 00:00:52.389
aslında miladın ilk bir kaç yüzyılında Persliler, Araplar

00:00:52.389 --> 00:00:55.705
ve Türkler tarafından oluşturulmuştu.

NOTE Paragraph

00:00:55.705 --> 00:00:58.022
Bu Arapça'da "al-jebra" denen ufak bir

00:00:58.022 --> 00:00:59.738
sistemi kapsıyor.

00:00:59.738 --> 00:01:02.906
Ve al-jebr kabaca "birbirinden bağımsız

00:01:02.906 --> 00:01:06.605
parçaları bir araya getirme sistemi" anlamına gelir.

00:01:06.605 --> 00:01:10.655
Al-jebr dilimize en sonunda cebir olarak geldi.

00:01:10.655 --> 00:01:12.822
Bir çok örnekten sadece biri.

NOTE Paragraph

00:01:12.822 --> 00:01:16.788
Matematiksel ilme sahip bu kaynaklar

00:01:16.788 --> 00:01:18.571
sonunda 11. ve 12. yüzyıllarda

00:01:18.571 --> 00:01:19.857
Avrupa'ya, yani İspanya'ya

00:01:19.857 --> 00:01:22.322
ulaştılar.

00:01:22.322 --> 00:01:23.472
Ve ulaştıklarında

00:01:23.472 --> 00:01:25.355
bu matematiksel ilmi

00:01:25.355 --> 00:01:27.089
Avrupa dillerinden birine tercüme etmeye

00:01:27.089 --> 00:01:28.738
muazzam bir ilgi vardı.

NOTE Paragraph

00:01:28.738 --> 00:01:30.756
Ama bazı sorunlar vardı.

00:01:30.756 --> 00:01:32.473
Sorunlardan biri:

00:01:32.473 --> 00:01:35.106
Arapça'da Avrupalı bir gırtlağın

00:01:35.106 --> 00:01:38.105
çok fazla pratik yapmadan çıkaramayacağı

00:01:38.105 --> 00:01:40.372
bazı sesler var.

00:01:40.372 --> 00:01:42.106
Bana bu konuda güvenebilirsiniz.

00:01:42.106 --> 00:01:44.323
Ayrıca bu sesler

00:01:44.323 --> 00:01:46.237
Avrupa dillerinde mevcut olan karakterlerle

00:01:46.237 --> 00:01:49.825
ifade edilemiyorlar da.

NOTE Paragraph

00:01:49.825 --> 00:01:51.639
İşte suçlulardan biri.

00:01:51.639 --> 00:01:53.523
Bu şīn harfi

00:01:53.523 --> 00:01:57.122
ve bizim dilimizde ş harfinin çıkardığı sese karşılık geliyor -- "ş"

00:01:57.122 --> 00:01:59.724
Aynı zamanda "bir şey" anlamına

00:01:59.724 --> 00:02:02.156
gelen "şeylan" kelimesinin

00:02:02.156 --> 00:02:03.950
baş harfi.

00:02:03.950 --> 00:02:05.798
Tıpkı İngilizce'deki tanımlanmamış, bilinmeyen şey

00:02:05.798 --> 00:02:09.084
anlamındaki "something" kelimesi gibi.

NOTE Paragraph

00:02:09.084 --> 00:02:10.249
Arapça'da bu kelimeyi

00:02:10.249 --> 00:02:11.450
belirli tanımlık edatı -"al"-

00:02:11.450 --> 00:02:13.598
ekleyerek belirleyebiliriz.

00:02:13.598 --> 00:02:16.200
Şimdi al-şeylan oldu;

00:02:16.200 --> 00:02:17.850
"bilinmeyen şey"

00:02:17.850 --> 00:02:21.153
Ve bu kelime matematiğin ilk zamanlarından beri mevcut,

00:02:21.153 --> 00:02:28.353
tıpkı bu 10. yüzyıldan kalan kök almada olduğu gibi.

NOTE Paragraph

00:02:28.353 --> 00:02:30.863
Ortaçağın bu kaynakları tercüme etmekle görevli

00:02:30.863 --> 00:02:33.431
bilginlerinin sorunu, şīn harfinin

00:02:33.431 --> 00:02:37.913
ve şeylan kelimesinin

00:02:37.913 --> 00:02:39.863
İspanyolca'ya çevirilememesiydi.

00:02:39.863 --> 00:02:42.449
Çünkü İspanyolca'da bu ş harfi

00:02:42.449 --> 00:02:43.746
ya da "ş" sesi mevcut değildi.

00:02:43.746 --> 00:02:45.328
Böylece kurul tarafından,

00:02:45.328 --> 00:02:46.994
CK sesinin; "k" sesinin

00:02:46.994 --> 00:02:51.212
alınıp, Antik Yunanca'nın

00:02:51.212 --> 00:02:52.960
Kai harfine dönüştürüldüğü

00:02:52.960 --> 00:02:55.641
bir kural ortaya attılar.

NOTE Paragraph

00:02:55.641 --> 00:02:58.360
Sonradan bu kaynaklar herhangi bir

00:02:58.360 --> 00:03:00.708
ortak Avrupa diline,

00:03:00.708 --> 00:03:02.758
yani Latince'ye çevirilirken

00:03:02.758 --> 00:03:04.791
Yunan Kai harfinin yerine

00:03:04.791 --> 00:03:07.141
Latin X harfini koydular.

00:03:07.141 --> 00:03:08.410
Ve bu olduğunda,

00:03:08.410 --> 00:03:10.875
söz konusu materyal Latince'ye çevrildiğinde,

00:03:10.875 --> 00:03:14.458
matematik kitaplarının neredeyse 600 yıllık

00:03:14.458 --> 00:03:16.541
temeli oluşmuş oldu.

NOTE Paragraph

00:03:16.541 --> 00:03:18.559
Şu anda sorumuzun cevabını biliyoruz.

00:03:18.559 --> 00:03:21.340
Bilinmeyen neden X?

00:03:21.340 --> 00:03:23.163
X bilinmeyen,

00:03:23.163 --> 00:03:26.945
çünkü İspanyolca'da "ş" diyemiyorsunuz.

00:03:26.945 --> 00:03:29.329
(Gülüşmeler)

00:03:29.329 --> 00:03:31.646
Bunun paylaşmaya değer olduğunu düşündüm.

NOTE Paragraph

00:03:31.646 --> 00:03:34.763
(Alkış)