Sự khác nhau giữa định luật khoa học và lý thuyết khoa học là gì? - Matt Anticole

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/what-s-the-difference-between-a-scientific-law-and-theory-matt-anticole

Trò chuyện với một người bạn về một lý thuyết khoa học được thiết lập, và cô ấy có thể đáp lại, "À, đó chỉ là lý thuyết". Nhưng một cuộc hội thoại về một định luật khoa học được thiết lập lại hiếm khi kết thúc bởi "À, đó chỉ là định luật". Tại sao lại như vậy? Sự khác nhau giữa lý thuyết và định luật là gì...và cái nào tốt hơn? Matt Anticole trình bày tại sao khoa học lại cần cả định luật và lý thuyết để hiểu toàn bộ sự việc.

Bài học của Matt Anticole, hoạt hình của Zedem Media.

Trò chuyện với 1 người bạn
về 1 học thuyết khoa học được thiết lập

và cô ấy có thể đáp lại,
"À, đó chỉ là học thuyết thôi".

Nhưng 1 cuộc đối thoại
về 1 định luật khoa học được thiết lập

lại hiếm khi kết thúc bởi,
"À, đó chỉ là định luật thôi".

Tại sao lại như vậy?

Sự khác nhau giữa
học thuyết và định luật là gì,

và cái nào tốt hơn?

Định luật khoa học và học thuyết khoa học
mang những nhiệm vụ khác nhau.

Định luật khoa học dự đoán kết quả
những điều kiện ban đầu nào đó.

Nó có thể dự đoán màu tóc có thể có
của đứa con chưa chào đời của bạn,

hoặc quả bóng chày đi bao xa
khi được ném với 1 góc độ nào đó.

Ngược lại, 1 học thuyết sẽ cố gắng
mang đến sự giải thích lô-gich nhất

về việc tại sao các sự việc
lại xảy ra như vậy.

Học thuyết có thể dẫn chứng
gen trội và lặn

để giải thích tại sao bố mẹ có tóc nâu
lại sinh con có tóc đỏ,

hoặc sử dụng trọng lực để làm sáng tỏ
quỹ đạo parabol của một quả bóng chày.

Nói 1 cách đơn giản nhất,

định luật dự đoán cái gì xảy ra
trong khi học thuyết đưa ra lý do tại sao.

Học thuyết sẽ không bao giờ phát triển
thành định luật,

mặc dù sự phát triển của 1 bên
thường tạo ra sự phát triển bên còn lại.

Ở thế kỉ 17, Johannes Kepler đưa ra
giả thuyết về sự hòa âm của vũ trụ

để giải thích bản chất
của các quỹ đạo hành tinh.

Ông đã phát triển 3 định luật sáng giá
về sự chuyển động hành tinh

trong lúc ông đã nghiên cứu
hàng thập kỉ dữ liệu thiên văn chính xác

trong nỗ lực tìm kiếm sự xác minh
cho giả thuyết của mình.

Khi mà ngày nay 3 định luật của ông
vẫn còn có ích,

trọng lực đã thay thế giả thuyết hòa âm
của ông để giải thích
cho sự chuyển động của các hành tinh.

Làm sao mà Kepler lại làm sai?

Chúng ta đã không được trao
sổ tay hướng dẫn về vũ trụ.

Thay vào đó, ta liên tục đề xuất,
thử thách, sửa đổi, thậm chí thay thế

những ý tưởng khoa học của chúng ta
như một tác phẩm chưa hoàn chỉnh.

Định luật luôn chống lại sự thay đổi

bởi vì nó sẽ không được chấp nhận
nếu nó không phù hợp với dữ liệu,

mặc dù thỉnh thoảng ta sửa đổi các luật
khi gặp thông tin mới bất ngờ.

Tuy nhiên, sự chấp nhận 1 giả thuyết
thường rất khó khăn

Nhiều giả thuyết có thể cạnh tranh
để mang đến sự giải thích tốt nhất

cho sự khám phá khoa học mới.

Nhờ vào nghiên cứu sâu hơn,

các nhà khoa học có xu hướng thiên về
giả thuyết là cái có thể giải thích
hầu hết dữ liệu,

mặc dù nó có thể có khoảng cách
trong sự hiểu biết của chúng ta.

Các nhà khoa học cũng thích
khi 1 giả thuyết mới dự đoán thành công

hiện tượng không ai thấy trước đó,

như khi giả thuyết của Dmitri Mendeleev
về bảng tuần hoàn

đã dự đoán một vài nhân tố
chưa được khám phá.

Giả thuyết khoa học bao gồm
1 vùng rộng lớn.

Một số giả thuyết là những ý tưởng mới
với ít bằng chứng thực nghiệm

mà qua con mắt nhà khoa học
là sự nghi ngờ,

hoặc thậm chí là sự chế giễu.

Những học thuyết khác,

bao gồm vụ nổ Big Bang, sự tiến hóa,
và sự thay đổi khí hậu toàn cầu

đã tồn tại nhiều năm
thử nghiệm xác nhận

trước khi nhận được sự chấp nhận
bởi phần đông cộng đồng khoa học.

Bạn cần học nhiều hơn
về sự giải thích khoa học

trước khi bạn có thể biết cách
các nhà khoa học nhận thức về nó.

Chỉ 1 từ "học thuyết"
thì không thể cho bạn biết điều gì.

Trong sự công bố đầy đủ,

cộng đồng khoa học đã đặt cược
vào con ngựa sai lầm trước đây:

thuật giả kim,

mô hình địa tâm,

thế hệ tự sinh,

và chất ete giữa các vì sao

là một trong nhiều giả thuyết đã bị loại bỏ, nhường chỗ cho những giả thuyết tốt hơn.

Nhưng cho dù là các học thuyết sai
cũng có giá trị của nó.

Thuật giả kim không uy tín
là nơi sinh của hóa học hiện đại,

và y học đã tạo ra sự tiến bộ to lớn

lâu trước khi chúng ta hiểu vai trò
của vi khuẩn và vi rút.

Những học thuyết tốt hơn thường mang đến hứng thú cho những khám phá mới

điều mà không thể tưởng tượng được
theo lối tư duy cũ.

Cũng không nên giả định tất cả giả thuyết
khoa học hiện tại của chúng ta

sẽ đứng trước thử thách của thời gian.

Một kết quả bất ngờ duy nhất
là đủ để thách thức hiện trạng.

Tuy nhiên, nhược điểm cho 1 số
lời giải thích tiềm năng tốt hơn

không làm suy yếu
giả thuyết khoa học hiện tại.

Thay vào đó, nó che chắn khoa học khỏi
trở thành giáo điều không thể bác bỏ.

Một định luật khoa học tốt
như 1 cái máy tinh chỉnh,

hoàn thành nhiệm vụ của nó
1 cách vẻ vang

nhưng lại không biết tại sao
nó hoạt động cũng như việc nó làm.

Một giả thuyết khoa học tốt như 1 chiến binh mệt mỏi nhưng không cúi đầu

có nguy cơ thất bại
nếu không thể chế ngự hoặc thích ứng
với những thách thức tiếp theo.

Mặc dù khác nhau,

nhưng khoa học cần cả định luật và
giả thuyết để hiểu toàn bộ sự việc.

Vì vậy lần tới có ai đó bình luận rằng
đó chỉ là 1 giả thuyết thôi mà,

hãy thách thức họ thử đánh vật
với nhà vô địch

và xem liệu họ có thể
làm được tốt hơn không.