WEBVTT

00:00:08.121 --> 00:00:11.452
Trò chuyện với 1 người bạn 
về 1 học thuyết khoa học được thiết lập

00:00:11.452 --> 00:00:15.690
và cô ấy có thể đáp lại, 
"À, đó chỉ là học thuyết thôi".

00:00:15.690 --> 00:00:18.997
Nhưng 1 cuộc đối thoại 
về 1 định luật khoa học được thiết lập

00:00:18.997 --> 00:00:22.994
lại hiếm khi kết thúc bởi,
"À, đó chỉ là định luật thôi".

00:00:22.994 --> 00:00:24.346
Tại sao lại như vậy?

00:00:24.346 --> 00:00:27.499
Sự khác nhau giữa 
học thuyết và định luật là gì,

00:00:27.499 --> 00:00:29.721
và cái nào tốt hơn?

00:00:29.721 --> 00:00:32.919
Định luật khoa học và học thuyết khoa học 
mang những nhiệm vụ khác nhau.

00:00:32.919 --> 00:00:37.191
Định luật khoa học dự đoán kết quả 
những điều kiện ban đầu nào đó.

00:00:37.191 --> 00:00:40.917
Nó có thể dự đoán màu tóc có thể có 
của đứa con chưa chào đời của bạn,

00:00:40.917 --> 00:00:45.888
hoặc quả bóng chày đi bao xa 
khi được ném với 1 góc độ nào đó.

00:00:45.888 --> 00:00:50.421
Ngược lại, 1 học thuyết sẽ cố gắng 
mang đến sự giải thích lô-gich nhất

00:00:50.421 --> 00:00:53.695
về việc tại sao các sự việc 
lại xảy ra như vậy.

00:00:53.695 --> 00:00:56.746
Học thuyết có thể dẫn chứng 
gen trội và lặn

00:00:56.746 --> 00:01:01.722
để giải thích tại sao bố mẹ có tóc nâu 
lại sinh con có tóc đỏ,

00:01:01.722 --> 00:01:07.075
hoặc sử dụng trọng lực để làm sáng tỏ 
quỹ đạo parabol của một quả bóng chày.

00:01:07.075 --> 00:01:08.273
Nói 1 cách đơn giản nhất,

00:01:08.273 --> 00:01:13.378
định luật dự đoán cái gì xảy ra 
trong khi học thuyết đưa ra lý do tại sao.

00:01:13.378 --> 00:01:16.328
Học thuyết sẽ không bao giờ phát triển 
thành định luật,

00:01:16.328 --> 00:01:20.413
mặc dù sự phát triển của 1 bên 
thường tạo ra sự phát triển bên còn lại.

00:01:20.413 --> 00:01:25.736
Ở thế kỉ 17, Johannes Kepler đưa ra 
giả thuyết về sự hòa âm của vũ trụ

00:01:25.736 --> 00:01:29.459
để giải thích bản chất 
của các quỹ đạo hành tinh.

00:01:29.459 --> 00:01:33.183
Ông đã phát triển 3 định luật sáng giá 
về sự chuyển động hành tinh

00:01:33.183 --> 00:01:36.874
trong lúc ông đã nghiên cứu 
hàng thập kỉ dữ liệu thiên văn chính xác

00:01:36.874 --> 00:01:40.756
trong nỗ lực tìm kiếm sự xác minh 
cho giả thuyết của mình.

00:01:40.756 --> 00:01:43.488
Khi mà ngày nay 3 định luật của ông 
vẫn còn có ích,

00:01:43.488 --> 00:01:48.915
trọng lực đã thay thế giả thuyết hòa âm 
của ông để giải thích 
cho sự chuyển động của các hành tinh.

00:01:48.915 --> 00:01:51.167
Làm sao mà Kepler lại làm sai?

00:01:51.167 --> 00:01:54.569
Chúng ta đã không được trao 
sổ tay hướng dẫn về vũ trụ.

00:01:54.569 --> 00:01:59.623
Thay vào đó, ta liên tục đề xuất, 
thử thách, sửa đổi, thậm chí thay thế

00:01:59.623 --> 00:02:03.563
những ý tưởng khoa học của chúng ta 
như một tác phẩm chưa hoàn chỉnh.

00:02:03.563 --> 00:02:05.493
Định luật luôn chống lại sự thay đổi

00:02:05.493 --> 00:02:09.152
bởi vì nó sẽ không được chấp nhận
nếu nó không phù hợp với dữ liệu,

00:02:09.152 --> 00:02:14.767
mặc dù thỉnh thoảng ta sửa đổi các luật 
khi gặp thông tin mới bất ngờ.

00:02:14.767 --> 00:02:18.842
Tuy nhiên, sự chấp nhận 1 giả thuyết 
thường rất khó khăn

00:02:18.842 --> 00:02:22.599
Nhiều giả thuyết có thể cạnh tranh 
để mang đến sự giải thích tốt nhất

00:02:22.599 --> 00:02:24.978
cho sự khám phá khoa học mới.

00:02:24.978 --> 00:02:26.390
Nhờ vào nghiên cứu sâu hơn,

00:02:26.390 --> 00:02:31.350
các nhà khoa học có xu hướng thiên về 
giả thuyết là cái có thể giải thích 
hầu hết dữ liệu,

00:02:31.350 --> 00:02:34.522
mặc dù nó có thể có khoảng cách 
trong sự hiểu biết của chúng ta.

00:02:34.522 --> 00:02:37.963
Các nhà khoa học cũng thích 
khi 1 giả thuyết mới dự đoán thành công

00:02:37.963 --> 00:02:40.834
hiện tượng không ai thấy trước đó,

00:02:40.834 --> 00:02:44.543
như khi giả thuyết của Dmitri Mendeleev 
về bảng tuần hoàn

00:02:44.543 --> 00:02:48.040
đã dự đoán một vài nhân tố 
chưa được khám phá.

00:02:48.040 --> 00:02:51.220
Giả thuyết khoa học bao gồm 
1 vùng rộng lớn.

00:02:51.220 --> 00:02:55.363
Một số giả thuyết là những ý tưởng mới 
với ít bằng chứng thực nghiệm

00:02:55.363 --> 00:02:58.000
mà qua con mắt nhà khoa học 
là sự nghi ngờ,

00:02:58.000 --> 00:02:59.666
hoặc thậm chí là sự chế giễu.

00:02:59.666 --> 00:03:00.976
Những học thuyết khác,

00:03:00.976 --> 00:03:04.860
bao gồm vụ nổ Big Bang, sự tiến hóa, 
và sự thay đổi khí hậu toàn cầu

00:03:04.860 --> 00:03:08.156
đã tồn tại nhiều năm 
thử nghiệm xác nhận

00:03:08.156 --> 00:03:13.136
trước khi nhận được sự chấp nhận
bởi phần đông cộng đồng khoa học.

00:03:13.136 --> 00:03:16.374
Bạn cần học nhiều hơn 
về sự giải thích khoa học

00:03:16.374 --> 00:03:19.934
trước khi bạn có thể biết cách 
các nhà khoa học nhận thức về nó.

00:03:19.934 --> 00:03:23.686
Chỉ 1 từ "học thuyết" 
thì không thể cho bạn biết điều gì.

00:03:23.686 --> 00:03:24.842
Trong sự công bố đầy đủ,

00:03:24.842 --> 00:03:28.339
cộng đồng khoa học đã đặt cược 
vào con ngựa sai lầm trước đây:

00:03:28.339 --> 00:03:29.244
thuật giả kim,

00:03:29.244 --> 00:03:30.786
mô hình địa tâm,

00:03:30.786 --> 00:03:32.478
thế hệ tự sinh,

00:03:32.478 --> 00:03:34.143
và chất ete giữa các vì sao

00:03:34.143 --> 00:03:39.414
là một trong nhiều giả thuyết đã bị loại bỏ, nhường chỗ cho những giả thuyết tốt hơn.

00:03:39.414 --> 00:03:42.118
Nhưng cho dù là các học thuyết sai 
cũng có giá trị của nó.

00:03:42.118 --> 00:03:46.411
Thuật giả kim không uy tín 
là nơi sinh của hóa học hiện đại,

00:03:46.411 --> 00:03:48.078
và y học đã tạo ra sự tiến bộ to lớn

00:03:48.078 --> 00:03:53.184
lâu trước khi chúng ta hiểu vai trò 
của vi khuẩn và vi rút.

00:03:53.184 --> 00:03:57.379
Những học thuyết tốt hơn thường mang đến hứng thú cho những khám phá mới

00:03:57.379 --> 00:04:01.343
điều mà không thể tưởng tượng được 
theo lối tư duy cũ.

00:04:01.343 --> 00:04:04.262
Cũng không nên giả định tất cả giả thuyết 
khoa học hiện tại của chúng ta

00:04:04.262 --> 00:04:06.596
sẽ đứng trước thử thách của thời gian.

00:04:06.596 --> 00:04:11.052
Một kết quả bất ngờ duy nhất 
là đủ để thách thức hiện trạng.

00:04:11.052 --> 00:04:14.962
Tuy nhiên, nhược điểm cho 1 số 
lời giải thích tiềm năng tốt hơn

00:04:14.962 --> 00:04:18.236
không làm suy yếu 
giả thuyết khoa học hiện tại.

00:04:18.236 --> 00:04:23.119
Thay vào đó, nó che chắn khoa học khỏi 
trở thành giáo điều không thể bác bỏ.

00:04:23.119 --> 00:04:26.744
Một định luật khoa học tốt
như 1 cái máy tinh chỉnh,

00:04:26.744 --> 00:04:28.763
hoàn thành nhiệm vụ của nó 
1 cách vẻ vang

00:04:28.763 --> 00:04:31.749
nhưng lại không biết tại sao 
nó hoạt động cũng như việc nó làm.

00:04:31.749 --> 00:04:36.565
Một giả thuyết khoa học tốt như 1 chiến binh mệt mỏi nhưng không cúi đầu

00:04:36.565 --> 00:04:41.808
có nguy cơ thất bại 
nếu không thể chế ngự hoặc thích ứng 
với những thách thức tiếp theo.

00:04:41.808 --> 00:04:43.061
Mặc dù khác nhau,

00:04:43.061 --> 00:04:47.854
nhưng khoa học cần cả định luật và 
giả thuyết để hiểu toàn bộ sự việc.

00:04:47.854 --> 00:04:51.086
Vì vậy lần tới có ai đó bình luận rằng 
đó chỉ là 1 giả thuyết thôi mà,

00:04:51.086 --> 00:04:53.948
hãy thách thức họ thử đánh vật 
với nhà vô địch

00:04:53.948 --> 00:04:55.891
và xem liệu họ có thể 
làm được tốt hơn không.