-
Deyək ki, bizim
içində müəmmalı
-
bir maye olan flakonumuz
var və mən burada
-
nə baş verdiyini
aydınlaşdırmaq istəyirəm.
-
Əvvəlcə bunun sadəcə bir
maddə yoxsa bir neçə
-
maddənin qarışığı
-
olduğunu düşünürəm.
-
Bu videoda baxacağımız üsulla
-
nümunəni tərkibinə ayırmaqla
burada ən az neçə
-
maddə olduğunu müəyyənləşdirmək mümkündür.
-
və bu üsulun ümumi adı xromatoqrafiyadır,
-
lakin bu videoda ancaq nazik təbəqə
xromatoqrafiyasını öyrənəcəyik
-
və o, çox rast gəlinən üsullardandır,
-
Lakin xromatoqrafiyanın
digər növləri də,
-
məsələn, kağız xromatoqrafiyası,
-
oxşar prinsipə əsaslanır.
-
İndi biz şüşə və ya plastik lövhənin
-
yuxarısına bərk polyar bir maddənin
-
nazik təbəqəsini yerləşdirəcəyik.
-
Biz indi bura tez-tez
-
istifadə olunan bərk polyar maddə,
-
yəni nazik silikogel
təbəqəsi yerləşdirəcəyik.
-
Bu, məsaməli maddədir.
-
Silikogelin məsaməli olması çox önəmlidir,
-
çünki bizə mayenin
kapilyar hərəkəti nəticəsində
-
buradan keçməyi lazımdır.
-
Silikogel çox
-
polyar bir maddədir.
-
İndi biz müəmmalı
-
maddəmizdən çox az miqdarda götürüb
-
bura, yəni silikogelin
-
üzərinə yerləşdirəcəyik.
-
Daha sonra üzərində
-
silikogel və nöqtə boyda
müəmmalı maddə olan
-
lövhəmizi götürüb bir tərəfini
-
məhlula batıracağıq.
-
Burada önəmli
olan şey
-
məhlulumuzun silikogeldən
daha az polyar olmasıdır.
-
Bura daha az polyardır.
-
Bunun polyarlığından asılı olaraq nə
-
baş verdiyi haqda
bir qədər danışacağıq.
-
Normalda burada çox az
-
miqdarda məhlulumuz, yəni
-
həlledicimiz olur.
-
Adətən buradakı mayenin buxarlanmaması
-
üçün qapalı
-
qaba yerləşdirilir.
-
Bu zaman sizcə nə baş verir?
-
Əvvəl də dediyim kimi
bu maddə məsaməlidir.
-
Buna görə də burada kapilyar hərəkət
baş verəcək.
-
Buradakı maye yuxarı hərəkət edərək
-
silikogelin içindəki kiçik
-
məsamələrdən keçəcək.
-
Bu, qeyri mütəhərrik fazadır.
Bunu niyə belə adlandırırıq?
-
Çünki hərəkət etmir.
-
Lakin az polyar həlledicini
-
mütəhərrik faza
-
adlandıracağıq, çünki bu,
-
müəmmalı maddəmizdən götürüb
-
silikogeldən keçir.
-
Deyək ki, bu müəmmalı maddəmiz
-
iki müxtəlif maddədən ibarətdir.
-
Əgər bir maddə çox polyardırsa,
bu, o deməkdir ki,
-
o, çox polyar olan qeyri mütəhərrik fazaya
-
daha çox cəzb olunacaq.
-
Buna görə də çox uzağa
hərəkət edə bilməyəcəklər.
-
Lakin müəmmalı maddəmiz az polyar
-
olduğundan o, silikogelə
-
elə də çox cəzb olunmayacaq.
-
Buna görə də hərəkət edə biləcəklər.
-
Haradasa bura qədər hərəkət edə biləcək.
-
Bunu mütəhərrik fazamız silikogelin
-
yuxarı hissəsinə qədər çatanadək
-
davam etdirə bilərik.
-
Bura baxdıqda bunun niyə
-
xromatoqrafiya adlandığını
görə bilirik.
-
Bunu ilk dəfə etdikdə
-
əslində müxtəlif rəngli bitki örtüyünün
-
müxtəlif toxumalarını ayırırdılar.
-
"Xroma" müxtəlif rənglərə işarə edir.
-
Lakin hər zaman müxtəlif rəngli
-
şeylərə işarə etməyə
-
bilir, bəzən fərqi görmək
üçün Ultra bənövşəyi işıq lazım olur.
-
Nazik təbəqəli
xromatoqrafiyanı istifadə
-
etdikdə əsl nöqtəmizin müxtəlif
-
dərəcədə hərəkət etdiyini görürük.
-
Burada qarışığımızda olan
maddələrin sayına
-
uyğun nöqtələr əmələ gəlir.
-
Buradakı nöqtə ən az polyar
-
olan maddəni göstərir və
az polyar olan maddə çox polyar olan
-
maddədən daha uzağa hərəkət edir, çünki
çox polyar olan, yəni qeyri mütəhərrik fazada
-
olan maddə silikogelə
daha çox cəzb olunur.
-
Bunların həlledicidə nə qədər getdiyini
-
ölçmək üçün
-
bir yol mövcuddur.
-
Bu, mütəhərriklik əmsalı adlanır.
-
Mütəhərriklik əmsalı.
-
Qısa olaraq Rf kimi yazılır.
-
O, həll olan maddənin getdiyi məsafə
bölünsün həlledicinin
-
getdiyi məsafə kimi
-
hesablanır.
-
Daha aydın desək,
-
Burada həlledicinin getdiyi ümumi yol yox,
-
bu başlanğıc nöqtədən
getdiyi yol
-
nəzərdə tutulur.
-
Bura yazım - "başlanğıc nöqtədən".
-
Gəlin bunu da başlanğıc nöqtə adlandırım.
-
Bu halda nə etməliyik?
-
Bu mərhələdə xətkeşdən istifadə edəcəyik.
-
Gəlin bura A yazım.
-
Deməli, A maddəsi üçün
mütəhərriklik əmsalı
-
həll olan maddənin getdiyi yol, yəni
-
bir santimetr bölünsün
-
başlanğıc nöqtəni keçən həlledicinin
-
getdiyi yola bərabər olacaq.
-
Buradan görürük ki,
-
başlanğıc nöqtədən beş
santimetr yol gedib.
-
Bir santimetr bölünsün beş
santimetr 0.2-yə
-
bərabər olacaq.
-
Bəs B maddəsinin mütəhərriklik əmsalı nəyə
-
bərabər olacaq?
-
Deməli bu, nümunəmizi yerləşdirdiyimiz
-
başlanğıc nöqtədən
-
üç santimetr
-
yol gedib.
-
Üç santimetr bölünsün beş santimetr
0.6-ya bərabər olacaq.
-
Bu situasiyada
-
daha çox polyar olan maddənin
mütəhərriklik əmsalı daha az polyar
-
olan maddənin mütəhərriklik əmsalından
daha az olacaq.
-
Çünki qeyri mütəhərrik fazamız
həlledicimizdən daha polyardır və
-
daha az polyar olan
həlledici daha polyar olan
-
maddələri daha çətin hərəkət etdiririr.
Khan Academy
