Deyək ki, bizim içində müəmmalı bir maye olan flakonumuz var və mən burada nə baş verdiyini aydınlaşdırmaq istəyirəm. Əvvəlcə bunun sadəcə bir maddə yoxsa bir neçə maddənin qarışığı olduğunu düşünürəm. Bu videoda baxacağımız üsulla nümunəni tərkibinə ayırmaqla burada ən az neçə maddə olduğunu müəyyənləşdirmək mümkündür. və bu üsulun ümumi adı xromatoqrafiyadır, lakin bu videoda ancaq nazik təbəqə xromatoqrafiyasını öyrənəcəyik və o, çox rast gəlinən üsullardandır, Lakin xromatoqrafiyanın digər növləri də, məsələn, kağız xromatoqrafiyası, oxşar prinsipə əsaslanır. İndi biz şüşə və ya plastik lövhənin yuxarısına bərk polyar bir maddənin nazik təbəqəsini yerləşdirəcəyik. Biz indi bura tez-tez istifadə olunan bərk polyar maddə, yəni nazik silikogel təbəqəsi yerləşdirəcəyik. Bu, məsaməli maddədir. Silikogelin məsaməli olması çox önəmlidir, çünki bizə mayenin kapilyar hərəkəti nəticəsində buradan keçməyi lazımdır. Silikogel çox polyar bir maddədir. İndi biz müəmmalı maddəmizdən çox az miqdarda götürüb bura, yəni silikogelin üzərinə yerləşdirəcəyik. Daha sonra üzərində silikogel və nöqtə boyda müəmmalı maddə olan lövhəmizi götürüb bir tərəfini məhlula batıracağıq. Burada önəmli olan şey məhlulumuzun silikogeldən daha az polyar olmasıdır. Bura daha az polyardır. Bunun polyarlığından asılı olaraq nə baş verdiyi haqda bir qədər danışacağıq. Normalda burada çox az miqdarda məhlulumuz, yəni həlledicimiz olur. Adətən buradakı mayenin buxarlanmaması üçün qapalı qaba yerləşdirilir. Bu zaman sizcə nə baş verir? Əvvəl də dediyim kimi bu maddə məsaməlidir. Buna görə də burada kapilyar hərəkət baş verəcək. Buradakı maye yuxarı hərəkət edərək silikogelin içindəki kiçik məsamələrdən keçəcək. Bu, qeyri mütəhərrik fazadır. Bunu niyə belə adlandırırıq? Çünki hərəkət etmir. Lakin az polyar həlledicini mütəhərrik faza adlandıracağıq, çünki bu, müəmmalı maddəmizdən götürüb silikogeldən keçir. Deyək ki, bu müəmmalı maddəmiz iki müxtəlif maddədən ibarətdir. Əgər bir maddə çox polyardırsa, bu, o deməkdir ki, o, çox polyar olan qeyri mütəhərrik fazaya daha çox cəzb olunacaq. Buna görə də çox uzağa hərəkət edə bilməyəcəklər. Lakin müəmmalı maddəmiz az polyar olduğundan o, silikogelə elə də çox cəzb olunmayacaq. Buna görə də hərəkət edə biləcəklər. Haradasa bura qədər hərəkət edə biləcək. Bunu mütəhərrik fazamız silikogelin yuxarı hissəsinə qədər çatanadək davam etdirə bilərik. Bura baxdıqda bunun niyə xromatoqrafiya adlandığını görə bilirik. Bunu ilk dəfə etdikdə əslində müxtəlif rəngli bitki örtüyünün müxtəlif toxumalarını ayırırdılar. "Xroma" müxtəlif rənglərə işarə edir. Lakin hər zaman müxtəlif rəngli şeylərə işarə etməyə bilir, bəzən fərqi görmək üçün Ultra bənövşəyi işıq lazım olur. Nazik təbəqəli xromatoqrafiyanı istifadə etdikdə əsl nöqtəmizin müxtəlif dərəcədə hərəkət etdiyini görürük. Burada qarışığımızda olan maddələrin sayına uyğun nöqtələr əmələ gəlir. Buradakı nöqtə ən az polyar olan maddəni göstərir və az polyar olan maddə çox polyar olan maddədən daha uzağa hərəkət edir, çünki çox polyar olan, yəni qeyri mütəhərrik fazada olan maddə silikogelə daha çox cəzb olunur. Bunların həlledicidə nə qədər getdiyini ölçmək üçün bir yol mövcuddur. Bu, mütəhərriklik əmsalı adlanır. Mütəhərriklik əmsalı. Qısa olaraq Rf kimi yazılır. O, həll olan maddənin getdiyi məsafə bölünsün həlledicinin getdiyi məsafə kimi hesablanır. Daha aydın desək, Burada həlledicinin getdiyi ümumi yol yox, bu başlanğıc nöqtədən getdiyi yol nəzərdə tutulur. Bura yazım - "başlanğıc nöqtədən". Gəlin bunu da başlanğıc nöqtə adlandırım. Bu halda nə etməliyik? Bu mərhələdə xətkeşdən istifadə edəcəyik. Gəlin bura A yazım. Deməli, A maddəsi üçün mütəhərriklik əmsalı həll olan maddənin getdiyi yol, yəni bir santimetr bölünsün başlanğıc nöqtəni keçən həlledicinin getdiyi yola bərabər olacaq. Buradan görürük ki, başlanğıc nöqtədən beş santimetr yol gedib. Bir santimetr bölünsün beş santimetr 0.2-yə bərabər olacaq. Bəs B maddəsinin mütəhərriklik əmsalı nəyə bərabər olacaq? Deməli bu, nümunəmizi yerləşdirdiyimiz başlanğıc nöqtədən üç santimetr yol gedib. Üç santimetr bölünsün beş santimetr 0.6-ya bərabər olacaq. Bu situasiyada daha çox polyar olan maddənin mütəhərriklik əmsalı daha az polyar olan maddənin mütəhərriklik əmsalından daha az olacaq. Çünki qeyri mütəhərrik fazamız həlledicimizdən daha polyardır və daha az polyar olan həlledici daha polyar olan maddələri daha çətin hərəkət etdiririr.