-
Deyək ki, bizim
içində müəmmalı
-
bir maye olan flakonumuz
var və mən burada
-
nə baş verdiyini
aydınlaşdırmaq istəyirəm.
-
Əvvəlcə bunun sadəcə bir
maddə yoxsa bir neçə
-
maddənin qarışığı
olduğunu düşünürəm.
-
Bu videonun əsas fokusu xromatoqrafiyadır.
-
Bu üsul ilə maddəni ayıraraq
-
tərkibinə neçə maddə daxil olduğunu
-
müəyyənləşdirmək mümkündür.
-
Bu videoda xromatoqrafiyanın
ən sadəsi olan incə təbəqəli
-
xromatoqrafiyaya fokuslanacağıq.
-
Ümumiyyətlə, xromatoqrafiyanın bir
-
neçə versiyası mövcuddur, məsələn
-
kağız xromatoqrafiyası.
-
Bunların hamısı eyni prinsipə əsaslanır.
-
İndi biz şüşə və ya plastik lövhənin
-
üzərinə incə bərk polyar bir maddə
-
təbəqəsi yerləşdirəcəyik.
-
Biz indi bura tez-tez
-
istifadə olunan bərk polyar maddə,
-
yəni incə silikogel
təbəqəsi yerləşdirəcəyik.
-
Bu, məsaməli maddədir.
-
Silikogelin məsaməli olması önəmlidir,
-
çünki bizə mayenin
kapilyar hərəkət edərək
-
buradan keçməyi lazımdır.
-
Silikogel çox
-
polyar bir maddədir.
-
İndi biz müəmmalı
-
maddəmizdən çox az miqdarda götürüb
-
bura, yəni silikogelin
-
üzərinə yerləşdirəcəyik.
-
Daha sonra üzərində
-
silikogel və müəmmalı maddə olan
-
lövhəmizi götürüb bir tərəfini
-
məhlula batıracağıq.
-
Burada önəmli
olan şey
-
məhlulumuz silikogeldən
daha az polyardır.
-
Bura daha az polyardır.
-
Buranın polyarlığından asılı olaraq nə
-
baş verdiyi haqda
bir qədər danışacağıq.
-
Normalda burada çox az
-
miqdarda məhlulumuz, yəni
-
həlledicimiz olur.
-
Adətən buradakı mayenin buxarlanmaması
-
üçün qapalı
-
qaba yerləşdirilir.
-
Bu zaman sizcə nə baş verir?
-
Əvvəl də dediyim kimi
bu maddə məsaməlidir.
-
Buna görə də burada kapilyar hərəkət
baş verəcək.
-
Buradakı maye yuxarı hərəkət edərək
-
silikogelin içindəki kiçik
-
məsamələrdən keçəcək.
-
Bu, stasionar fazadır.
Bunu niyə belə adlandırırıq?
-
Çünki hərəkət etmir.
-
Lakin az polyar həlledicini
-
hərəkətli faza
-
adlandıracağıq, çünki bu,
-
müəmmalı maddəmizdən götürüb
-
silikogeldən keçir.
-
Deyək ki, bu müəmmalı maddəmiz
-
iki müxtəlif maddədən ibarətdir.
-
Əgər bir maddə çox polyardırsa,
bu o deməkdir ki,
-
o, çox polyar olan stasionar fazaya
-
daha çox cəzb olunacaq.
-
Buna görə də çox
hərəkət edə bilməyəcəklər.
-
Lakin müəmmalı maddəmiz az polyar
-
olduğundan o, silikogelə
-
elə də cəzb olunmayacaq.
-
Buna görə də hərəkət edə biləcəklər.
-
Haradasa bura qədər hərəkət edə biləcək.
-
Bunu hərəkətli fazamız silikogelin
-
yuxarı hissəsinə qədər çatanadək
-
davam etdirə bilərik.
-
Bura baxdıqda bunun niyə
-
xromatoqrafiya adlandığını
görə bilirik.
-
Bunu ilk dəfə etdikdə
-
əslində müxtəlif rəngli bitki örtüyünün
-
müxtəlif toxumalarını ayırırdılar.
-
"Xroma" müxtəlif rənglərə işarə edir.
-
Lakin hər zaman müxtəlif rəngli
-
şeylərə işarə etməyə
-
bilir, bəzən fərqi görmək
üçün UB işıqları lazım olur.
-
İncə təbəqəli
xromatoqrafiyanı istifadə
-
etdikdə əsl nöqtəmizin müxtəlif
-
dərəcədə hərəkət etdiyini görürük.
-
Burada qarışığımızda olan
maddələrin sayına
-
uyğun nöqtələr əmələ gəlir.
-
Buradakı nöqtə ən az polyar
-
olan maddəni göstərir.
Az polyar olan maddə çox polyar olan
-
maddədən daha çox hərəkət edir, çünki
çox polyar olan, yəni stasionar fazada
-
olan maddə silikogelə
daha çox cəzb olunur.
-
Bunların həlledicidə nə qədər getdiyini
-
ölçmək üçün
-
bir yol mövcuddur.
-
Bu, tutma faktoru adlanır.
-
Tutma faktoru.
-
Qısa olara Tf olaraq yazılır.
-
O, həlledicinin getdiyi məsafə
bölünsün məhlulun
-
getdiyi məsafə kimi
-
hesablanır.
-
Burada ümumi
məhlulda
-
getdiyi yol yox,
-
bu başlanğıc nöqtədən
getdiyi yol
-
nəzərdə tutulur.
-
Bura yazım - "başlanğıc nöqtədən".
-
Gəlin bunu da başlanğıc nöqtə adlandırım.
-
Bu mərhələdə xətkeşdən istifadə edəcəyik.
-
Gəlin bura A yazım.
-
Deməli, A maddəsi üçün tutma faktoru
-
həlledicinin getdiyi yol, yəni
-
bir santimetr bölünsün
-
başlanğıc nöqtəni keçən məhlulun
-
getdiyi yola bərabər olacaq.
-
Buradan görürük ki,
-
məhlul beş santimetr yol gedib.
-
Bir santimetr bölünsün beş
santimetr 0.2-yə
-
bərabər olacaq.
-
Bəs B maddəsinin tutma faktoru nəyə
-
bərabər olacaq?
-
Deməli bu, nümunəmizi yerləşdirdiyimiz
-
başlanğıc nöqtədən
-
üç santimetr
-
yol gedib.
-
Üç santimetr bölünsün beş santimetr
0.6-ya bərabər olacaq.
-
Bu situasiyada
-
daha çox polyar olan maddənin
tutma faktoru daha az polyar
-
olan maddənin tutma faktorundan
daha az olacaq.
-
Çünki stasionar fazamız
məhlulumuzdan daha polyardır və
-
daha az polyar olan
məhlul daha polyar olan
-
maddələri daha çətin hərəkət etdiririr.
Khan Academy
