WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:01.540
Deyək ki, bizim
içində müəmmalı

00:00:01.540 --> 00:00:03.550
bir maye olan flakonumuz
var və mən burada

00:00:03.550 --> 00:00:05.500
nə baş verdiyini
aydınlaşdırmaq istəyirəm.

00:00:05.840 --> 00:00:07.990
Əvvəlcə bunun sadəcə bir
maddə yoxsa bir neçə

00:00:07.990 --> 00:00:09.730
maddənin qarışığı

00:00:09.730 --> 00:00:12.210
olduğunu düşünürəm.

00:00:12.210 --> 00:00:15.230
Bu videoda baxacağımız üsulla

00:00:15.230 --> 00:00:17.540
nümunəni tərkibinə ayırmaqla 
burada ən az neçə

00:00:17.540 --> 00:00:19.860
maddə olduğunu müəyyənləşdirmək mümkündür.

00:00:19.860 --> 00:00:23.030
və bu üsulun ümumi adı xromatoqrafiyadır,

00:00:23.030 --> 00:00:25.680
lakin bu videoda ancaq nazik təbəqə 
xromatoqrafiyasını öyrənəcəyik

00:00:25.680 --> 00:00:27.570
və o, çox rast gəlinən üsullardandır,

00:00:27.570 --> 00:00:29.590
Lakin xromatoqrafiyanın 
digər növləri də,

00:00:29.590 --> 00:00:31.150
məsələn, kağız xromatoqrafiyası,

00:00:31.150 --> 00:00:33.890
oxşar prinsipə əsaslanır.

00:00:33.890 --> 00:00:37.780
İndi biz şüşə və ya plastik lövhənin

00:00:37.780 --> 00:00:40.790
yuxarısına bərk polyar bir maddənin

00:00:40.790 --> 00:00:45.790
nazik təbəqəsini yerləşdirəcəyik.

00:00:46.800 --> 00:00:48.040
Biz indi bura tez-tez

00:00:48.040 --> 00:00:50.650
istifadə olunan bərk polyar maddə,

00:00:50.650 --> 00:00:55.140
yəni nazik silikogel
təbəqəsi yerləşdirəcəyik.

00:00:55.140 --> 00:00:56.430
Bu, məsaməli maddədir.

00:00:56.430 --> 00:00:58.500
Silikogelin məsaməli olması çox önəmlidir,

00:00:58.500 --> 00:01:01.290
çünki bizə mayenin
kapilyar hərəkəti nəticəsində

00:01:01.290 --> 00:01:03.480
buradan keçməyi lazımdır.

00:01:03.480 --> 00:01:05.600
Silikogel çox

00:01:05.600 --> 00:01:08.983
polyar bir maddədir.

00:01:10.440 --> 00:01:11.273
İndi biz müəmmalı

00:01:11.273 --> 00:01:12.970
maddəmizdən çox az miqdarda götürüb

00:01:12.970 --> 00:01:14.900
bura, yəni silikogelin

00:01:14.900 --> 00:01:19.900
üzərinə yerləşdirəcəyik.

00:01:19.940 --> 00:01:21.370
Daha sonra üzərində

00:01:21.370 --> 00:01:23.180
silikogel və nöqtə boyda
müəmmalı maddə olan

00:01:23.180 --> 00:01:25.670
lövhəmizi götürüb bir tərəfini

00:01:25.670 --> 00:01:30.060
məhlula batıracağıq.

00:01:30.060 --> 00:01:31.077
Burada önəmli
olan şey

00:01:31.077 --> 00:01:35.120
məhlulumuzun silikogeldən
daha az polyar olmasıdır.

00:01:35.120 --> 00:01:37.430
Bura daha az polyardır.

00:01:37.430 --> 00:01:39.620
Bunun polyarlığından asılı olaraq nə

00:01:39.620 --> 00:01:41.600
baş verdiyi haqda
bir qədər danışacağıq.

00:01:41.600 --> 00:01:44.810
Normalda burada çox az

00:01:44.810 --> 00:01:47.530
miqdarda məhlulumuz, yəni

00:01:47.530 --> 00:01:49.360
həlledicimiz olur.

00:01:49.360 --> 00:01:51.940
Adətən buradakı mayenin buxarlanmaması

00:01:51.940 --> 00:01:52.773
üçün qapalı

00:01:52.773 --> 00:01:55.980
qaba yerləşdirilir.

00:01:55.980 --> 00:01:58.160
Bu zaman sizcə nə baş verir?

00:01:58.160 --> 00:02:00.970
Əvvəl də dediyim kimi
bu maddə məsaməlidir.

00:02:00.970 --> 00:02:03.260
Buna görə də burada kapilyar hərəkət
baş verəcək.

00:02:03.260 --> 00:02:05.960
Buradakı maye yuxarı hərəkət edərək

00:02:05.960 --> 00:02:07.260
silikogelin içindəki kiçik

00:02:07.260 --> 00:02:09.190
məsamələrdən keçəcək.

00:02:09.190 --> 00:02:11.570
Bu, qeyri mütəhərrik fazadır.
Bunu niyə belə adlandırırıq?

00:02:11.570 --> 00:02:12.670
Çünki hərəkət etmir.

00:02:12.670 --> 00:02:16.270
Lakin az polyar həlledicini

00:02:17.170 --> 00:02:18.610
mütəhərrik faza

00:02:18.610 --> 00:02:21.970
adlandıracağıq, çünki bu,

00:02:21.970 --> 00:02:25.010
müəmmalı maddəmizdən götürüb

00:02:25.010 --> 00:02:26.700
silikogeldən keçir.

00:02:26.700 --> 00:02:28.280
Deyək ki, bu müəmmalı maddəmiz

00:02:28.280 --> 00:02:30.610
iki müxtəlif maddədən ibarətdir.

00:02:30.610 --> 00:02:33.200
Əgər bir maddə çox polyardırsa,
bu, o deməkdir ki,

00:02:33.200 --> 00:02:35.210
o, çox polyar olan qeyri mütəhərrik fazaya

00:02:35.210 --> 00:02:37.600
daha çox cəzb olunacaq.

00:02:37.600 --> 00:02:40.490
Buna görə də çox uzağa
hərəkət edə bilməyəcəklər.

00:02:40.490 --> 00:02:42.210
Lakin müəmmalı maddəmiz az polyar

00:02:42.210 --> 00:02:43.450
olduğundan o, silikogelə

00:02:43.450 --> 00:02:46.500
elə də çox cəzb olunmayacaq.

00:02:46.500 --> 00:02:49.410
Buna görə də hərəkət edə biləcəklər.

00:02:49.410 --> 00:02:51.910
Haradasa bura qədər hərəkət edə biləcək.

00:02:51.910 --> 00:02:53.530
Bunu mütəhərrik fazamız silikogelin

00:02:53.530 --> 00:02:56.940
yuxarı hissəsinə qədər çatanadək

00:02:56.940 --> 00:02:58.190
davam etdirə bilərik.

00:02:58.190 --> 00:02:59.380
Bura baxdıqda bunun niyə

00:02:59.380 --> 00:03:01.190
xromatoqrafiya adlandığını
görə bilirik.

00:03:01.190 --> 00:03:02.280
Bunu ilk dəfə etdikdə

00:03:02.280 --> 00:03:04.760
əslində müxtəlif rəngli bitki örtüyünün

00:03:04.760 --> 00:03:07.610
müxtəlif toxumalarını ayırırdılar.

00:03:07.610 --> 00:03:10.160
"Xroma" müxtəlif rənglərə işarə edir.

00:03:10.160 --> 00:03:11.960
Lakin hər zaman müxtəlif rəngli

00:03:11.960 --> 00:03:13.040
şeylərə işarə etməyə

00:03:13.040 --> 00:03:15.630
bilir, bəzən fərqi görmək
üçün Ultra bənövşəyi işıq lazım olur.

00:03:15.630 --> 00:03:17.440
Nazik təbəqəli
xromatoqrafiyanı istifadə

00:03:17.440 --> 00:03:20.780
etdikdə əsl nöqtəmizin müxtəlif

00:03:20.780 --> 00:03:22.660
dərəcədə hərəkət etdiyini görürük.

00:03:22.660 --> 00:03:24.860
Burada qarışığımızda olan
maddələrin sayına

00:03:24.860 --> 00:03:28.520
uyğun nöqtələr əmələ gəlir.

00:03:28.520 --> 00:03:31.670
Buradakı nöqtə ən az polyar

00:03:31.670 --> 00:03:35.520
olan maddəni göstərir və
az polyar olan maddə çox polyar olan

00:03:35.520 --> 00:03:40.380
maddədən daha uzağa hərəkət edir, çünki
çox polyar olan, yəni qeyri mütəhərrik fazada

00:03:40.380 --> 00:03:42.850
olan maddə silikogelə
daha çox cəzb olunur.

00:03:42.850 --> 00:03:45.570
Bunların həlledicidə nə qədər getdiyini

00:03:45.570 --> 00:03:49.440
ölçmək üçün

00:03:49.440 --> 00:03:51.660
bir yol mövcuddur.

00:03:51.660 --> 00:03:54.700
Bu, mütəhərriklik əmsalı adlanır.

00:03:54.700 --> 00:03:57.853
Mütəhərriklik əmsalı.

00:03:59.010 --> 00:04:02.780
Qısa olaraq Rf kimi yazılır.

00:04:02.780 --> 00:04:07.200
O, həll olan maddənin getdiyi məsafə
bölünsün həlledicinin

00:04:08.170 --> 00:04:13.170
getdiyi məsafə kimi

00:04:18.690 --> 00:04:22.080
hesablanır.

00:04:22.080 --> 00:04:23.090
Daha aydın desək,

00:04:23.090 --> 00:04:26.000
Burada həlledicinin getdiyi ümumi yol yox,

00:04:26.000 --> 00:04:29.810
bu başlanğıc nöqtədən
getdiyi yol

00:04:29.810 --> 00:04:32.750
nəzərdə tutulur.

00:04:32.750 --> 00:04:36.353
Bura yazım - "başlanğıc nöqtədən".

00:04:37.320 --> 00:04:39.893
Gəlin bunu da başlanğıc nöqtə adlandırım.

00:04:40.902 --> 00:04:41.902
Bu halda nə etməliyik?

00:04:42.911 --> 00:04:43.911
Bu mərhələdə xətkeşdən istifadə edəcəyik.

00:04:46.930 --> 00:04:51.930
Gəlin bura A yazım.

00:04:52.400 --> 00:04:54.890
Deməli, A maddəsi üçün
mütəhərriklik əmsalı

00:04:54.890 --> 00:04:58.560
həll olan maddənin getdiyi yol, yəni

00:04:58.560 --> 00:05:03.340
bir santimetr bölünsün

00:05:03.340 --> 00:05:05.040
başlanğıc nöqtəni keçən həlledicinin

00:05:05.040 --> 00:05:09.110
getdiyi yola bərabər olacaq.

00:05:09.110 --> 00:05:11.810
Buradan görürük ki,

00:05:11.810 --> 00:05:15.110
başlanğıc nöqtədən beş
santimetr yol gedib.

00:05:15.110 --> 00:05:17.810
Bir santimetr bölünsün beş
santimetr 0.2-yə

00:05:17.810 --> 00:05:19.813
bərabər olacaq.

00:05:20.700 --> 00:05:24.630
Bəs B maddəsinin mütəhərriklik əmsalı nəyə

00:05:26.190 --> 00:05:29.750
bərabər olacaq?

00:05:29.750 --> 00:05:31.850
Deməli bu, nümunəmizi yerləşdirdiyimiz

00:05:33.300 --> 00:05:36.480
başlanğıc nöqtədən

00:05:36.480 --> 00:05:37.820
üç santimetr

00:05:37.820 --> 00:05:40.470
yol gedib.

00:05:40.470 --> 00:05:45.410
Üç santimetr bölünsün beş santimetr
0.6-ya bərabər olacaq.

00:05:45.410 --> 00:05:47.240
Bu situasiyada

00:05:47.240 --> 00:05:50.660
daha çox polyar olan maddənin
mütəhərriklik əmsalı daha az polyar

00:05:50.660 --> 00:05:54.550
olan maddənin mütəhərriklik əmsalından
daha az olacaq.

00:05:54.550 --> 00:05:59.490
Çünki qeyri mütəhərrik fazamız
həlledicimizdən daha polyardır və

00:05:59.490 --> 00:06:03.500
daha az polyar olan
həlledici daha polyar olan

00:06:03.500 --> 00:06:06.253
maddələri daha çətin hərəkət etdiririr.