Deyək ki, bizim
içində müəmmalı
bir maye olan flakonumuz
var və mən burada
nə baş verdiyini
aydınlaşdırmaq istəyirəm.
Əvvəlcə bunun sadəcə bir
maddə yoxsa bir neçə
maddənin qarışığı
olduğunu düşünürəm.
Bu videoda baxacağımız üsulla
nümunəni tərkibinə ayırmaqla
burada ən az neçə
maddə olduğunu müəyyənləşdirmək mümkündür.
və bu üsulun ümumi adı xromatoqrafiyadır,
lakin bu videoda ancaq nazik təbəqə
xromatoqrafiyasını öyrənəcəyik
və o, çox rast gəlinən üsullardandır,
Lakin xromatoqrafiyanın
digər növləri də,
məsələn, kağız xromatoqrafiyası,
oxşar prinsipə əsaslanır.
İndi biz şüşə və ya plastik lövhənin
yuxarısına bərk polyar bir maddənin
nazik təbəqəsini yerləşdirəcəyik.
Biz indi bura tez-tez
istifadə olunan bərk polyar maddə,
yəni nazik silikogel
təbəqəsi yerləşdirəcəyik.
Bu, məsaməli maddədir.
Silikogelin məsaməli olması çox önəmlidir,
çünki bizə mayenin
kapilyar hərəkəti nəticəsində
buradan keçməyi lazımdır.
Silikogel çox
polyar bir maddədir.
İndi biz müəmmalı
maddəmizdən çox az miqdarda götürüb
bura, yəni silikogelin
üzərinə yerləşdirəcəyik.
Daha sonra üzərində
silikogel və nöqtə boyda
müəmmalı maddə olan
lövhəmizi götürüb bir tərəfini
məhlula batıracağıq.
Burada önəmli
olan şey
məhlulumuzun silikogeldən
daha az polyar olmasıdır.
Bura daha az polyardır.
Bunun polyarlığından asılı olaraq nə
baş verdiyi haqda
bir qədər danışacağıq.
Normalda burada çox az
miqdarda məhlulumuz, yəni
həlledicimiz olur.
Adətən buradakı mayenin buxarlanmaması
üçün qapalı
qaba yerləşdirilir.
Bu zaman sizcə nə baş verir?
Əvvəl də dediyim kimi
bu maddə məsaməlidir.
Buna görə də burada kapilyar hərəkət
baş verəcək.
Buradakı maye yuxarı hərəkət edərək
silikogelin içindəki kiçik
məsamələrdən keçəcək.
Bu, qeyri mütəhərrik fazadır.
Bunu niyə belə adlandırırıq?
Çünki hərəkət etmir.
Lakin az polyar həlledicini
mütəhərrik faza
adlandıracağıq, çünki bu,
müəmmalı maddəmizdən götürüb
silikogeldən keçir.
Deyək ki, bu müəmmalı maddəmiz
iki müxtəlif maddədən ibarətdir.
Əgər bir maddə çox polyardırsa,
bu, o deməkdir ki,
o, çox polyar olan qeyri mütəhərrik fazaya
daha çox cəzb olunacaq.
Buna görə də çox uzağa
hərəkət edə bilməyəcəklər.
Lakin müəmmalı maddəmiz az polyar
olduğundan o, silikogelə
elə də çox cəzb olunmayacaq.
Buna görə də hərəkət edə biləcəklər.
Haradasa bura qədər hərəkət edə biləcək.
Bunu mütəhərrik fazamız silikogelin
yuxarı hissəsinə qədər çatanadək
davam etdirə bilərik.
Bura baxdıqda bunun niyə
xromatoqrafiya adlandığını
görə bilirik.
Bunu ilk dəfə etdikdə
əslində müxtəlif rəngli bitki örtüyünün
müxtəlif toxumalarını ayırırdılar.
"Xroma" müxtəlif rənglərə işarə edir.
Lakin hər zaman müxtəlif rəngli
şeylərə işarə etməyə
bilir, bəzən fərqi görmək
üçün Ultra bənövşəyi işıq lazım olur.
Nazik təbəqəli
xromatoqrafiyanı istifadə
etdikdə əsl nöqtəmizin müxtəlif
dərəcədə hərəkət etdiyini görürük.
Burada qarışığımızda olan
maddələrin sayına
uyğun nöqtələr əmələ gəlir.
Buradakı nöqtə ən az polyar
olan maddəni göstərir və
az polyar olan maddə çox polyar olan
maddədən daha uzağa hərəkət edir, çünki
çox polyar olan, yəni qeyri mütəhərrik fazada
olan maddə silikogelə
daha çox cəzb olunur.
Bunların həlledicidə nə qədər getdiyini
ölçmək üçün
bir yol mövcuddur.
Bu, mütəhərriklik əmsalı adlanır.
Mütəhərriklik əmsalı.
Qısa olaraq Rf kimi yazılır.
O, həll olan maddənin getdiyi məsafə
bölünsün həlledicinin
getdiyi məsafə kimi
hesablanır.
Daha aydın desək,
Burada həlledicinin getdiyi ümumi yol yox,
bu başlanğıc nöqtədən
getdiyi yol
nəzərdə tutulur.
Bura yazım - "başlanğıc nöqtədən".
Gəlin bunu da başlanğıc nöqtə adlandırım.
Bu halda nə etməliyik?
Bu mərhələdə xətkeşdən istifadə edəcəyik.
Gəlin bura A yazım.
Deməli, A maddəsi üçün
mütəhərriklik əmsalı
həll olan maddənin getdiyi yol, yəni
bir santimetr bölünsün
başlanğıc nöqtəni keçən həlledicinin
getdiyi yola bərabər olacaq.
Buradan görürük ki,
başlanğıc nöqtədən beş
santimetr yol gedib.
Bir santimetr bölünsün beş
santimetr 0.2-yə
bərabər olacaq.
Bəs B maddəsinin mütəhərriklik əmsalı nəyə
bərabər olacaq?
Deməli bu, nümunəmizi yerləşdirdiyimiz
başlanğıc nöqtədən
üç santimetr
yol gedib.
Üç santimetr bölünsün beş santimetr
0.6-ya bərabər olacaq.
Bu situasiyada
daha çox polyar olan maddənin
mütəhərriklik əmsalı daha az polyar
olan maddənin mütəhərriklik əmsalından
daha az olacaq.
Çünki qeyri mütəhərrik fazamız
həlledicimizdən daha polyardır və
daha az polyar olan
həlledici daha polyar olan
maddələri daha çətin hərəkət etdiririr.