Áng văn ca ngợi lòng đố kỵ

Đố kỵ là gì? Cái gì xúi giục nó và tại sao ta lại thầm kín yêu nó? Theo lời nhận xét của Parul Sehga, không có nghiên cứu nào nói về các khía cạnh "cô độc, dai dẳng, khoái cảm tàn nhẫn" của lòng đố kỵ ngoài các tác phẩm tiểu thuyết. Bằng sự suy ngẫm tỏ tường bà đã tìm thấy trong văn học những bằng chứng cho thấy sự đố kỵ cũng không khác sự kiếm tìm tri thức cho lắm.

Lúc tôi tám tuổi,

lớp tôi có một
cô bạn mới nhập học,

và cô ấy thật nổi bật,

các bạn nữ mới luôn
gây ấn tượng như vậy.

Cô ấy có mái tóc
rất dày và mượt,

và một hộp bút chì dễ thương,

rất giỏi nhớ tên
thủ phủ các tiểu bang,

và là một người
đánh vần cực chuẩn.

Và tôi tê tái vì ghen tức
trong năm đó,

cho đến khi tôi nảy ra
một kế hoạch ranh ma.

Một hôm, tôi ở lại sau giờ học,

ở lại lâu, và tôi trốn
trong nhà vệ sinh nữ.

Khi không còn ai nữa,
tôi chui ra,

rón rén đi vào lớp học,

và lấy cuốn sổ điểm
từ bàn giáo viên.

Và tôi đã làm việc đó.

Tôi sửa điểm số
của đối thủ mình,

chỉ sửa tí chút thôi
chỉ cần hạ một số điểm A.

Toàn là điểm A
(Tiếng cười)

Tôi đang định trả cuốn sổ
vào ngăn kéo,

thì sững lại, vì một số
bạn học khác của tôi

cũng có điểm số rất cao.

Vậy là, trong cơn điên cuồng,

tôi đã sửa điểm
của tất cả mọi người,

không suy nghĩ gì cả.

Tôi cho tất cả điểm D

và tự cho mình toàn điểm A,

chỉ vì tiện thể,
thấy tên mình trong đó.

Tới giờ tôi vẫn chưa thể
hiểu nổi hành vi của tôi.

Tôi không hiểu
cái ý tưởng đó đến từ đâu.

Tôi không hiểu tại sao cảm thấy
thật khoái cảm khi làm việc đó.

Tôi thấy thích thú.

Tôi không hiểu tại sao
tôi đã không bị tố giác.

Theo tôi, việc tôi đã làm
là quá trắng trợn.

Tôi không bị phát hiện.

Nhưng vấn đề là,
tôi không hiểu nổi,

sao việc đó lại
làm phiền tôi đến thế

cái cô gái nhỏ này,
đứa nhóc con này,

lại đánh vần giỏi thế?

Ghen tuông làm tôi rối trí.

Nó rất khó hiểu
và nó thật lạ đời.

Chúng ta đều biết
trẻ nhỏ khổ sở vì ganh tỵ.

Chúng ta biết loài linh trưởng cũng vậy.
Chim sơn ca cũng vậy.

Chúng ta biết rằng
ghen tuông là nguyên nhân số 1

khiến vợ chồng
giết nhau tại Mỹ.

Dầu vậy, tôi chưa bao giờ
đọc một nghiên cứu

phân tích cho tôi
về sự cô độc của nó

hoặc tuổi thọ của nó,
hoặc sự đáng sợ của nó.

Vì vậy, chúng ta phải
đưa nó vào tiểu thuyết,

bởi vì tiểu thuyết
là phòng thí nghiệm

nghiên cứu về sự ghen tuông

trong mỗi trường hợp khả tồn.

Trong thực tế, tôi không biết
liệu có cường điệu không khi nói

rằng nếu chúng ta
không ghen tuông đố kị

thì chẳng biết văn học
còn có nữa hay không?

Sẽ chẳng có Helen phản bội,
không có "Cuộc phiêu lưu của Odyssey",

không có vị vua ghen tuông,
không có "Ngàn lẻ một đêm".

Không có Shakespeare.

Những tác phẩm ta học

sẽ mất "Âm thanh và cuồng nộ",

mất "Gatsby",
mất "Mặt trời vẫn mọc",

mất "Bà Bovary,"
"Anna Ka-rê-ni-na."

Không có ghen tuông,
không có Proust.

Ý tôi là, có 'mốt' nói rằng Proust

có câu trả lời
cho tất cả mọi thứ,

và trong trường hợp
ghen tuông đố kị,

đúng là ông cho ta
câu trả lời.

Năm nay là kỉ niệm trăm năm
kiệt tác: "Đi tìm thời gian đã mất",

đây là nghiên cứu thấu đáo nhất
về ghen tuông tình ái

hay chỉ là cạnh tranh thông thường,

mà ta thường mong có.
(Tiếng cười)

Khi nghĩ về Proust,
chúng ta nghĩ

về những đoạn văn ủy mị?

Ta nghĩ về một
cậu bé đang cố ngủ,

nghĩ về hương madeleine
trong trà oải hương.

Nhưng ta quên
cách nhìn tàn nhẫn của ông,

quên rằng ông
chả buồn thương hại ai.

Đây là những cuốn sách
Virginia Woolf nói

sắc như dao,
dai như dây cước,

Tôi không biết
dây cước thì thế nào

nhưng chắc ghê gớm lắm.

Hãy xem tại sao
chúng lại liên quan đến nhau,

tiểu thuyết và ghen tuông đố kị,
ghen tuông đố kị và Proust.

Có phải rõ ràng là
nỗi ghen tuông,

sôi sục ở trong một con người,
trong khao khát, trở ngại,

là một nền tảng tự sự vững chắc?

Tôi không biết.
Tôi nghĩ nó hơi cợt nhả,

bởi hãy suy nghĩ về
những gì sẽ xảy ra

khi cảm thấy ghen tuông.

Khi ghen tuông,
ta tự dựng lên một câu chuyện.

Ta tự kể cho mình nghe câu chuyện
về cuộc sống của người khác,

và những câu chuyện này
làm cho ta cảm thấy khủng khiếp

vì chúng được thiết kế
nhằm khiến ta thấy thế

Là người kể chuyện
và cũng là khán giả,

ta biết phải thêm thắt
những chi tiết gì

để xoáy sâu hơn con dao
vào lồng ngực, phải không?

Ghen tuông biến ta thành
các tiểu thuyết gia nghiệp dư,

và đây là điều Proust hiểu.

Trong tập đầu tiên,
"Bên phía nhà Swann",

của bộ sách,

Swann, một trong các nhân vật chính,

đang trìu mến nghĩ về
tình nhân của mình,

vẻ hoàn mỹ của nàng
lúc trên giường.

thì đột nhiên,
trong chỉ vài câu,

và đây là những
câu văn của Proust,

chúng dài như
những dòng sông,

chỉ trong vài câu,

ông đột nhiên
giật lùi lại và nhận ra,

"Ôi, tất cả những gì tôi
yêu ở người phụ nữ này,

người khác cũng yêu ở nàng.

Tất cả những gì nàng làm
khiến tôi khoái lạc

cũng có thể mang lại
khoái lạc cho ai đó,

có lẽ vào chính lúc này."

Và đây là câu chuyện
ông ấy bắt đầu tự kể với mình,

và từ đó về sau,
Proust viết rằng

mỗi nét quyến rũ tươi nguyên
Swann nhìn thấy ở người tình,

được ông thêm vào
"bộ sưu tập nhục hình

trong căn phòng
tra tấn chính mình."

Bây giờ Swann và Proust,
ta đã phải thừa nhận,

đã nổi tiếng là ghen tuông.

Bạn trai của Proust
sẽ phải trốn

ra nước ngoài
nếu muốn chia tay ông.

Nhưng bạn không cần
phải ghen đến thế

mới thừa nhận rằng đó là
công việc khó khăn, phải không?

Ghen tuông là kiệt quệ.

Đó là cảm xúc luôn đói khát.
Nó phải được cho ăn cho uống.

Và ghen tuông thích ăn gì?

Ghen tuông rất thích thông tin.

Ghen tuông thích chi tiết.

Ghen tuông thích
hàng ngàn sợi tóc óng ả,

chiếc hộp bút chì
nhỏ nhắn dễ thương.

Ghen tuông thích hình ảnh.

Đó là lý do tại sao
Instagram nổi thế. (Tiếng cười)

Proust thực sự đã liên kết
ngôn ngữ của tri thức và ghen tuông.

Khi Swann quằn quại ghen tuông,

ông bỗng nghe lén
từ ngoài cửa

và hối lộ
người hầu của tình nhân,

bào chữa việc làm của mình.

Ông nói, "Tôi biết,
bạn nghĩ điều này đáng khinh,

nhưng nó cũng không khác mấy

việc thông dịch
một văn bản cổ đại

hoặc nghiên cứu
một tượng đài."

Ông nói,
"Đó là điều tra khoa học

với giá trị trí tuệ thực thụ."

Proust cố cho ta thấy
nỗi ghen tuông đó

thật khó lòng chịu nổi
và khiến ta trông thật lố bịch

nhưng nó chính là mấu chốt,
là sự truy tìm tri thức,

truy tìm sự thật,
sự thật đau đớn,

trên thực tế, theo Proust,

sự thật càng đau đớn,
càng hay ho.

Đau buồn, sự sỉ nhục, mất mát:

Với Proust, đây là những đại lộ
đến sự khôn ngoan minh triết.

Ông nói,
"Một người phụ nữ mà ta cần,

mà khiến ta chịu đựng,
khiến dấy lên trong ta

ngàn cảm giác
sâu sắc và sống động

thì còn hơn một ông thiên tài
chỉ làm ta thích thú."

Có phải ông bảo chúng ta
hãy đi tìm những phụ nữ tàn ác?

Không, tôi nghĩ rằng,
ông muốn nói

ghen tuông bày tỏ cho ta
biết con người thật của mình.

Có cảm xúc nào
phô bày con người thật của ta ra

giống thế này?

Có cảm xúc nào khác
tiết lộ cho ta về

nỗi hiếu thắng của mình,
và những tham vọng ghê tởm,

cùng quyền lợi riêng tư?

Liệu có cảm xúc nào khác
dạy cho chúng ta

săm soi dị thường đến thế?

Về sau, Freud đã
viết về điều này.

Một ngày, Freud có khách,

một thanh niên
lòng đang như lửa đốt

vì nghi vợ lừa dối mình

Và Freud nói,
anh này thật lạ

vì anh ta không xét đến
những việc vợ làm.

Cô ấy vô tội,
ai cũng thấy thế.

Anh chàng tội nghiệp

cứ nghi ngờ
mà không cần lí do.

Nhưng anh ta săm soi
những điều vợ làm

một cách vô tình,
không chủ ý.

Đây là cô ấy cười tươi quá,

hay là vô tình đỏ mặt
khi nhìn thấy thằng kia?

[Freud] nói rằng
người đàn ông đó trở thành

người chăm sóc cho
sự vô thức của người vợ.

Tiểu thuyết
rất giỏi về mặt này.

Tiểu thuyết là rất giỏi
mô tả xem ghen tuông

đào tạo ta săm soi chi tiết
mà không nhìn nhận chính xác.

Trong thực tế, càng cuồng ghen,

càng giàu tưởng tượng.

Và đây là lý do, tôi nghĩ rằng,
ghen tuông không chỉ

kích động chúng ta
làm những điều bạo lực

hay phạm pháp.

Ghen tuông khiến ta
hành xử theo cách

sáng tạo "dã man"!

Giờ nhớ lại hồi tám tuổi,
tôi thừa nhận thế,

nhưng tôi cũng suy nghĩ về
câu chuyện tôi nghe được.

Một người phụ nữ 52 tuổi
ở Michigan bị phát hiện ra

rằng đã tạo một
tài khoản Facebook giả

để gửi những tin nhắn
đê tiện và hèn hạ

cho chính mình
trong suốt một năm.

Trong một năm.
Một năm.

Và cô đã cố gắng
tưởng tượng về

bạn trai cũ của mình
cùng cô bạn gái mới,

và tôi phải thú nhận
khi tôi nghe tin này,

tôi thấy đầy ngưỡng mộ.

(Tiếng cười)

Bởi vì, ý tôi là,
hãy thành thực đi.

Quả là một sự sáng tạo cừ khôi
duy có điều sai chỗ, phải không ạ?

Đây là điều rút ra
từ tiểu thuyết.

Điều rút ra từ cuốn tiểu thuyết
của Patricia Highsmith.

Tôi rất thích Highsmith.

Bà là người phụ nữ thông mình
và hài hước với ngôn ngữ Mỹ.

Bà là tác giả của
"Người lạ trên tàu" (Strangers on a train)

và "Ngài Ripley tài năng"
(The Talented Mr. Ripley)

những cuốn sách toàn về
nỗi ghen tuông,

làm rối tung đầu óc ta,

và khi ta đang trong mớ bòng bong ấy
trong nghẹt ngòi ghen tuông,

cái màng phân tách giữa
điều thực xảy ra và điều có thể xảy đến

có thể bị xuyên thủng
trong nháy mắt.

Ví dụ, Tom Ripley,
nhân vật nổi tiếng nhất của bà.

Tom Ripley đi từ muốn bạn

hoặc muốn những gì bạn có

tới việc trở thành là bạn
và có những gì bạn từng có,

và bạn phải bị đạp xuống đất,

hắn ở trong vị trí của bạn,

đeo chiếc nhẫn của bạn,

làm trống trơn
tài khoản của bạn.

Phải đi đúng lộ trình như thế.

Còn chúng ta? Không thể đi vào
con đường của Tom Ripley.

Tôi không thể
cho cả thế giới điểm D,

thích cho ai điểm D thì cho.

Thật khốn khổ vì chúng ta phải
sống những phút ghen tuông đố kị.

Chúng ta đang sống trong
thời đại đầy ghen tuông đố kị.

Chúng ta là công dân ngoan hiền

của truyền thông xã hội,
luôn mang tính ganh đố?

Có phải tiểu thuyết
chỉ cho ta lối thoát?

Không rõ. Vậy, hãy làm điều
nhân vật luôn làm khi họ không biết chắc,

khi họ đang sở hữu một bí ẩn.

Hãy đi đến số 221B Phố Baker,

tìm Sherlock Holmes.

Khi mọi người nghĩ về Holmes,

họ nghĩ về đối thủ của ông,
giáo sư Moriarty,

vâng, kẻ toàn vạch ra tội ác.

Nhưng tôi thích nghĩ đến
[thanh tra] Lestrade hơn,

người đứng đầu Scotland Yard,

người thực sự cần Holmes,

cần cái thiên tài của Holmes
nhưng ghét anh ta.

Ôi, nó quá ư giống tôi.

Lestrade cần nhưng mà
căm ghét Holmes,

và luôi sôi sục nỗi căm hận
trong suốt vụ án.

Nhưng khi họ làm việc cùng nhau,
một cái gì đó bắt đầu thay đổi,

và cuối cùng trong "Cuộc phiêu lưu của
sáu pho tượng Napoleon",

khi Holmes bước vào,
gây kinh ngạc qua lời giải của mình,

Lestrade quay sang Holmes, nói:

"Thưa ông Homes,
chúng tôi không ghen tị với ông đâu,

Chúng tôi tự hào về ông."

Và ông ấy nói rằng
không có ai ở Scotland Yard

không muốn bắt tay
Sherlock Holmes.

Đó là một trong ít lần
ta thấy Holmes cảm động

trong một vụ án,
tôi cũng thấy cảnh này cảm động

nhưng cũng đầy bí ẩn,
phải không ạ?

Nó dường như đã
coi cơn ghen tuông

như một bài toán hình học,
chứ không phải vấn đề cảm xúc.

Bạn biết không, phút trước,
Holmes là đối thủ của Lestrade,

mà phút sau, họ đã
cùng chiến tuyến.

Đột nhiên,
Lestrade để cho mình

ngưỡng mộ trí óc
mà ông từng căm ghét.

Có thể đơn giản như vậy sao?

Sẽ thế nào nếu ganh tỵ
thực sự là một bài toán hình,

chỉ là vấn đề của việc
ta cho phép bản thân đứng đâu

trong quan hệ với người khác?

Vâng, có lẽ như thế,
chúng ta sẽ không phải bực tức

trước sự xuất sắc của ai đó.

Chúng ta có thể
đặt mình thẳng hàng với nó.

Nhưng tôi thích
kế hoạch phòng hờ.

Vì vậy, trong khi chúng ta
chờ nó xảy ra,

hãy nhớ rằng, chúng ta
có tiểu thuyết an ủi mình.

Chính tiểu thuyết sẽ
giải những bí ẩn về ghen ghét.

Chính tiểu thuyết
sẽ bạch hóa nó,

bắt nó phải lộ mình.

Và hãy xem nó góp lại những ai:

Lestrade ngọt ngào,
Tom Ripley ghê gớm,

Swann điên rồ,
bản thân Marcel Proust.

Chúng tôi rất thân với nhau!

Cảm ơn các bạn.

(Vỗ tay)