Opowieści o pasożytach: niewolnik zombie osy szmaragdowej - Carl Zimmer

Pełna prelekcja dostępna pod adresem: http://ed.ted.com/lessons/parasite-tales-the-jewel-wasp-s-zombie-slave-carl-zimmer

Jest to bardziej niesamowite niż fantastyka naukowa. Osa szmaragdowa i karaluch mają przerażającą a zarazem fascynującą zależność pasożytniczą. Osa szmaragdowa żądli karalucha, a kilka miesięcy później z karalucha wykluwa się nowa osa. Carl Zimmer podczas TEDYouth 2012 wygłasza prelekcję na temat tego, jak to się dzieje i dlaczego osobiście fascynują go pasożyty.

Prelekcja: Carl Zimmer.

Chciałbym wam przedstawić
mojego ulubionego pasożyta.

Mogę wybierać z milionów,

a oto on:

to osa szmaragdowa.

Można ją spotkać w rejonach Afryki i Azji.

Ma około 2 cm długości

i jest pięknie wyglądającym pasożytem.

Możecie twierdzić,

że to przecież nie pasożyt.

To nie tasiemiec

ani nie wirus,

więc jak osa może być pasożytem?

Myślicie zapewne o zwykłych osach,

tych, które budują papierowe gniazda.

Osy szmaragdowe są o tyle inne,

że mieszkają w żywych karaluchach.

Oto jak to się dzieje.

Osa szmaragdowa szuka karalucha,

ląduje na nim i gryzie go w skrzydło.

Uwaga, będę karaluchem.

Blee! Aaaa!

Karaluch strząsa z siebie osę:

"Poszła won!".

Osa zaczyna żądlić karalucha.

Nagle karaluch nie może się ruszać

przez około minutę.

Potem dochodzi do siebie

i wstaje.

Mógłby teraz uciec,

ale nie robi tego.

Nie chce tego zrobić.

Stoi bez ruchu.

Stał się właśnie niewolnikiem zombie.

Nie wymyślam sobie tego.

Osa odlatuje,

odchodzi i znajduje dziurę,

pogłębia ją odpowiednio.

Potem wraca.

To może zająć jej nawet pół godziny.

Karaluch wciąż tam tkwi.

Co dalej?

Osa chwyta za jeden z czułków karalucha,

wgryza się w niego

i ciągnie go.

Karaluch na to: "W porządku"

i daje się prowadzić, jak pies na smyczy.

Następnie osa zabiera
karalucha do jamy.

Karaluch myśli sobie: "Fajna jama".

Osa zajmuje się swoimi sprawami,

a potem opuszcza jamę

i zamyka ją,

grzebiąc karalucha
żywcem w ciemności.

Karaluch na to: "No dobra,
zostanę tu, jeśli chcesz".

Wspomniałem, że karaluch zajął się...

a raczej osa zajęła się swoimi sprawami,

zanim opuściła jamę.

Mianowicie złożyła jaja

na brzuchu karalucha.

Z jaj wykluwa się larwa osy.

Wygląda jak robak

z dużymi, paskudnymi szczękami.

Wygryza dziurę w karaluchu

i zaczyna go jeść od zewnątrz.

Robi się coraz większa,
co widać tutaj.

I jak już wystarczająco urośnie,

postanawia wpełznąć do tej dziury,

do środka karalucha.

Siedzi teraz w środku
wciąż żywego karalucha,

któremu wcale to nie przeszkadza.

Trwa to około miesiąca.

Larwa wciąż rośnie

i zmienia się w poczwarkę
podobną do kokonu.

Rosną jej oczy,

skrzydła,

nogi,

a karaluch jest wciąż
żywy i czeka.

W końcu osa jest gotowa do wyjścia

i wtedy karaluch ostatecznie umiera,

ponieważ w pełni uformowana, dojrzała osa

wypełza z umierającego ciała karalucha.

Osa następnie otrząsa się,

wychodzi z jamy

i szuka innej osy do spółkowania,

żeby powtórzyć wszystko od początku.

To nie jest science fiction,

to dzieje się codziennie na całym świecie.

Naukowcy są zafascynowani tym procesem.

Dopiero zaczynają odkrywać,
jak to wszystko się dzieje.

Jeśli spojrzymy na to, jak to się odbywa,

nabieramy szacunku dla odrażającej osy.

Otóż kiedy osa atakuje karalucha,

to nie żądli go bezładnie,

tylko wykonuje dwa precyzyjne użądlenia.

Zna system nerwowy karalucha

jak własną kieszeń.

Pierwsze użądlenie jest tutaj,

w "generatorze rytmu chodzenia"

i można zgadnąć,

że te neurony wysyłają nogom

polecenia ruchu.

Osa blokuje kanały używane

do wysyłania sygnałów.

Karaluch chce iść, chce uciekać,

ale nie może, bo nie może ruszać nogami.

Trwało to okoły minuty.

To naprawdę wyrafinowana farmakologia.

Używamy tej samej metody

w iwermektynie,

która leczy ślepotę rzeczną

powodowaną przez pasożyta,

który dostaje się do oczu.

Iwermektyna paraliżuje pasożyta,

używając tej samej strategii.

Odkryliśmy to w latach 70.,

a osa szmaragdowa robi to od milionów lat.

Następnie mamy drugie użądlenie.

To użądlenie trafia w dwa miejsca na raz.

Żeby to sobie wyobrazić,

pomyślcie, że macie przyjaciela

z bardzo, ale to bardzo straszną igłą

I ten przyjaciel

lub fałszywy przyjaciel

wbija wam ją w szyję,

do środka czaszki

i zatrzymuje się w pewnej części mózgu,

wstrzykując tam jakieś specyfiki,

potem idzie dalej

i wstrzykuje jeszcze więcej.

Są to dwa szczególne miejsca,

oznaczone jako "SEG",

a końcówka jako "Br".

Też umiemy to robić,
ale jest to bardzo trudne.

Nazywa się to
stereotaktycznym podaniem leku.

Należy umieścić pacjenta
na wielkim metalowym stelażu,

żeby się nie ruszył,

i posłużyć się też tomografią komputerową,

żeby, patrząc na obraz,

wiedzieć, gdzie się znajdujemy.

Osa szmaragdowa ma czujniki na żądle

i naukowcy uważają,

że wyczuwa drogę przez mózg karalucha,

aż dotrze do właściwego miejsca

i tam penetruje pojedynczy neuron,

dostarczając swój ładunek.

To jest niesamowite

i wydaje się, że po tej akcji

osa przejmuje kontrolę

nad ciałem karalucha.

Odbiera karaluchowi wolną wolę.

Nie docenialiśmy wolnej woli,

dopóki osa nie zabrała jej karaluchowi.

Nie mamy zielonego pojęcia, jak to robi

oraz jaki jest skład jadu.

Nie wiemy, jakie połączenia

w mózgu są atakowane

i myślę, że to głównie dlatego

jest to mój ulubiony pasożyt,

bo tak wiele możemy się od niej nauczyć.

Dziękuję za uwagę.