1
00:00:14,605 --> 00:00:19,716
Chciałbym wam przedstawić
mojego ulubionego pasożyta.

2
00:00:19,716 --> 00:00:21,551
Mogę wybierać z milionów,

3
00:00:21,551 --> 00:00:22,866
a oto on:

4
00:00:22,866 --> 00:00:24,336
to osa szmaragdowa.

5
00:00:24,336 --> 00:00:27,283
Można ją spotkać w rejonach Afryki i Azji.

6
00:00:27,283 --> 00:00:28,608
Ma około 2 cm długości

7
00:00:28,608 --> 00:00:30,997
i jest pięknie wyglądającym pasożytem.

8
00:00:30,997 --> 00:00:32,659
Możecie twierdzić,

9
00:00:32,659 --> 00:00:34,225
że to przecież nie pasożyt.

10
00:00:34,225 --> 00:00:35,153
To nie tasiemiec

11
00:00:35,153 --> 00:00:35,895
ani nie wirus,

12
00:00:35,895 --> 00:00:38,639
więc jak osa może być pasożytem?

13
00:00:38,639 --> 00:00:40,553
Myślicie zapewne o zwykłych osach,

14
00:00:40,553 --> 00:00:45,008
tych, które budują papierowe gniazda.

15
00:00:45,008 --> 00:00:48,663
Osy szmaragdowe są o tyle inne,

16
00:00:48,663 --> 00:00:52,721
że mieszkają w żywych karaluchach.

17
00:00:54,627 --> 00:00:57,669
Oto jak to się dzieje.

18
00:00:57,669 --> 00:01:00,552
Osa szmaragdowa szuka karalucha,

19
00:01:00,552 --> 00:01:03,719
ląduje na nim i gryzie go w skrzydło.

20
00:01:03,719 --> 00:01:04,933
Uwaga, będę karaluchem.

21
00:01:04,933 --> 00:01:06,273
Blee! Aaaa!

22
00:01:06,273 --> 00:01:08,352
Karaluch strząsa z siebie osę:

23
00:01:08,352 --> 00:01:10,671
"Poszła won!".

24
00:01:10,671 --> 00:01:14,551
Osa zaczyna żądlić karalucha.

25
00:01:14,551 --> 00:01:17,045
Nagle karaluch nie może się ruszać

26
00:01:17,045 --> 00:01:18,474
przez około minutę.

27
00:01:18,474 --> 00:01:21,095
Potem dochodzi do siebie

28
00:01:21,095 --> 00:01:22,843
i wstaje.

29
00:01:22,843 --> 00:01:24,294
Mógłby teraz uciec,

30
00:01:24,294 --> 00:01:26,286
ale nie robi tego.

31
00:01:26,286 --> 00:01:28,596
Nie chce tego zrobić.

32
00:01:28,596 --> 00:01:30,482
Stoi bez ruchu.

33
00:01:30,482 --> 00:01:33,571
Stał się właśnie niewolnikiem zombie.

34
00:01:35,371 --> 00:01:37,435
Nie wymyślam sobie tego.

35
00:01:37,435 --> 00:01:38,651
Osa odlatuje,

36
00:01:38,651 --> 00:01:41,266
odchodzi i znajduje dziurę,

37
00:01:41,266 --> 00:01:44,155
pogłębia ją odpowiednio.

38
00:01:44,155 --> 00:01:45,586
Potem wraca.

39
00:01:45,586 --> 00:01:48,268
To może zająć jej nawet pół godziny.

40
00:01:48,268 --> 00:01:51,181
Karaluch wciąż tam tkwi.

41
00:01:51,181 --> 00:01:53,697
Co dalej?

42
00:01:53,697 --> 00:01:56,917
Osa chwyta za jeden z czułków karalucha,

43
00:01:56,923 --> 00:01:59,134
wgryza się w niego

44
00:01:59,134 --> 00:02:01,933
i ciągnie go.

45
00:02:01,933 --> 00:02:04,770
Karaluch na to: "W porządku"

46
00:02:04,770 --> 00:02:07,851
i daje się prowadzić, jak pies na smyczy.

47
00:02:07,851 --> 00:02:11,765
Następnie osa zabiera
karalucha do jamy.

48
00:02:11,765 --> 00:02:14,744
Karaluch myśli sobie: "Fajna jama".

49
00:02:14,744 --> 00:02:16,331
Osa zajmuje się swoimi sprawami,

50
00:02:16,331 --> 00:02:17,933
a potem opuszcza jamę

51
00:02:17,933 --> 00:02:19,130
i zamyka ją,

52
00:02:19,130 --> 00:02:23,412
grzebiąc karalucha 
żywcem w ciemności.

53
00:02:23,412 --> 00:02:27,319
Karaluch na to: "No dobra,
zostanę tu, jeśli chcesz".

54
00:02:27,319 --> 00:02:29,558
Wspomniałem, że karaluch zajął się...

55
00:02:29,558 --> 00:02:32,918
a raczej osa zajęła się swoimi sprawami,

56
00:02:32,918 --> 00:02:34,683
zanim opuściła jamę.

57
00:02:34,683 --> 00:02:37,105
Mianowicie złożyła jaja

58
00:02:37,105 --> 00:02:39,382
na brzuchu karalucha.

59
00:02:39,382 --> 00:02:42,129
Z jaj wykluwa się larwa osy.

60
00:02:42,140 --> 00:02:43,660
Wygląda jak robak

61
00:02:43,660 --> 00:02:45,792
z dużymi, paskudnymi szczękami.

62
00:02:45,792 --> 00:02:49,315
Wygryza dziurę w karaluchu

63
00:02:49,315 --> 00:02:51,913
i zaczyna go jeść od zewnątrz.

64
00:02:51,913 --> 00:02:55,352
Robi się coraz większa,
co widać tutaj.

65
00:02:55,352 --> 00:02:56,922
I jak już wystarczająco urośnie,

66
00:02:56,922 --> 00:03:00,457
postanawia wpełznąć do tej dziury,

67
00:03:00,457 --> 00:03:02,215
do środka karalucha.

68
00:03:02,215 --> 00:03:05,800
Siedzi teraz w środku
wciąż żywego karalucha,

69
00:03:05,800 --> 00:03:09,557
któremu wcale to nie przeszkadza.

70
00:03:09,557 --> 00:03:11,701
Trwa to około miesiąca.

71
00:03:11,701 --> 00:03:14,293
Larwa wciąż rośnie

72
00:03:14,293 --> 00:03:16,678
i zmienia się w poczwarkę
podobną do kokonu.

73
00:03:16,678 --> 00:03:18,930
Rosną jej oczy,

74
00:03:18,930 --> 00:03:19,915
skrzydła,

75
00:03:19,915 --> 00:03:21,804
nogi,

76
00:03:21,804 --> 00:03:24,767
a karaluch jest wciąż
żywy i czeka.

77
00:03:24,767 --> 00:03:27,142
W końcu osa jest gotowa do wyjścia

78
00:03:27,142 --> 00:03:30,553
i wtedy karaluch ostatecznie umiera,

79
00:03:30,553 --> 00:03:33,140
ponieważ w pełni uformowana, dojrzała osa

80
00:03:33,140 --> 00:03:36,595
wypełza z umierającego ciała karalucha.

81
00:03:38,193 --> 00:03:40,966
Osa następnie otrząsa się,

82
00:03:40,966 --> 00:03:42,207
wychodzi z jamy

83
00:03:42,207 --> 00:03:44,349
i szuka innej osy do spółkowania,

84
00:03:44,349 --> 00:03:47,960
żeby powtórzyć wszystko od początku.

85
00:03:47,960 --> 00:03:50,731
To nie jest science fiction,

86
00:03:50,731 --> 00:03:54,592
to dzieje się codziennie na całym świecie.

87
00:03:54,592 --> 00:03:58,343
Naukowcy są zafascynowani tym procesem.

88
00:03:58,343 --> 00:04:01,540
Dopiero zaczynają odkrywać,
jak to wszystko się dzieje.

89
00:04:01,540 --> 00:04:04,212
Jeśli spojrzymy na to, jak to się odbywa,

90
00:04:04,212 --> 00:04:08,128
nabieramy szacunku dla odrażającej osy.

91
00:04:08,128 --> 00:04:12,079
Otóż kiedy osa atakuje karalucha,

92
00:04:12,079 --> 00:04:13,570
to nie żądli go bezładnie,

93
00:04:13,570 --> 00:04:18,998
tylko wykonuje dwa precyzyjne użądlenia.

94
00:04:18,998 --> 00:04:21,060
Zna system nerwowy karalucha

95
00:04:21,060 --> 00:04:23,509
jak własną kieszeń.

96
00:04:23,509 --> 00:04:26,308
Pierwsze użądlenie jest tutaj,

97
00:04:26,308 --> 00:04:28,473
w "generatorze rytmu chodzenia"

98
00:04:28,473 --> 00:04:29,311
i można zgadnąć,

99
00:04:29,311 --> 00:04:30,984
że te neurony wysyłają nogom

100
00:04:30,984 --> 00:04:33,120
polecenia ruchu.

101
00:04:33,120 --> 00:04:36,025
Osa blokuje kanały używane

102
00:04:36,025 --> 00:04:37,377
do wysyłania sygnałów.

103
00:04:37,377 --> 00:04:39,508
Karaluch chce iść, chce uciekać,

104
00:04:39,508 --> 00:04:42,835
ale nie może, bo nie może ruszać nogami.

105
00:04:42,835 --> 00:04:45,041
Trwało to okoły minuty.

106
00:04:45,041 --> 00:04:49,917
To naprawdę wyrafinowana farmakologia.

107
00:04:49,917 --> 00:04:51,996
Używamy tej samej metody

108
00:04:51,996 --> 00:04:53,266
w iwermektynie,

109
00:04:53,266 --> 00:04:54,617
która leczy ślepotę rzeczną

110
00:04:54,617 --> 00:04:55,926
powodowaną przez pasożyta,

111
00:04:55,926 --> 00:04:57,600
który dostaje się do oczu.

112
00:04:57,600 --> 00:05:00,734
Iwermektyna paraliżuje pasożyta,

113
00:05:00,734 --> 00:05:03,071
używając tej samej strategii.

114
00:05:03,071 --> 00:05:05,150
Odkryliśmy to w latach 70.,

115
00:05:05,150 --> 00:05:08,331
a osa szmaragdowa robi to od milionów lat.

116
00:05:09,500 --> 00:05:11,546
Następnie mamy drugie użądlenie.

117
00:05:11,546 --> 00:05:14,974
To użądlenie trafia w dwa miejsca na raz.

118
00:05:14,974 --> 00:05:18,057
Żeby to sobie wyobrazić,

119
00:05:18,057 --> 00:05:22,172
pomyślcie, że macie przyjaciela

120
00:05:22,172 --> 00:05:25,790
z bardzo, ale to bardzo straszną igłą

121
00:05:25,790 --> 00:05:26,851
I ten przyjaciel

122
00:05:26,851 --> 00:05:28,560
lub fałszywy przyjaciel

123
00:05:28,560 --> 00:05:31,314
wbija wam ją w szyję,

124
00:05:31,314 --> 00:05:33,288
do środka czaszki

125
00:05:33,288 --> 00:05:35,672
i zatrzymuje się w pewnej części mózgu,

126
00:05:35,672 --> 00:05:38,787
wstrzykując tam jakieś specyfiki,

127
00:05:38,787 --> 00:05:40,986
potem idzie dalej

128
00:05:40,986 --> 00:05:43,621
i wstrzykuje jeszcze więcej.

129
00:05:43,621 --> 00:05:45,186
Są to dwa szczególne miejsca,

130
00:05:45,186 --> 00:05:46,196
oznaczone jako "SEG",

131
00:05:46,196 --> 00:05:50,313
a końcówka jako "Br".

132
00:05:50,313 --> 00:05:55,749
Też umiemy to robić, 
ale jest to bardzo trudne.

133
00:05:55,749 --> 00:05:57,997
Nazywa się to 
stereotaktycznym podaniem leku.

134
00:05:57,997 --> 00:06:00,622
Należy umieścić pacjenta 
na wielkim metalowym stelażu,

135
00:06:00,622 --> 00:06:01,642
żeby się nie ruszył,

136
00:06:01,642 --> 00:06:03,803
i posłużyć się też tomografią komputerową,

137
00:06:03,803 --> 00:06:05,094
żeby, patrząc na obraz,

138
00:06:05,094 --> 00:06:07,305
wiedzieć, gdzie się znajdujemy.

139
00:06:07,305 --> 00:06:10,542
Osa szmaragdowa ma czujniki na żądle

140
00:06:10,542 --> 00:06:12,169
i naukowcy uważają,

141
00:06:12,169 --> 00:06:16,512
że wyczuwa drogę przez mózg karalucha,

142
00:06:16,512 --> 00:06:19,876
aż dotrze do właściwego miejsca

143
00:06:19,876 --> 00:06:22,703
i tam penetruje pojedynczy neuron,

144
00:06:22,703 --> 00:06:25,244
dostarczając swój ładunek.

145
00:06:25,244 --> 00:06:29,389
To jest niesamowite

146
00:06:29,389 --> 00:06:31,440
i wydaje się, że po tej akcji

147
00:06:31,440 --> 00:06:36,772
osa przejmuje kontrolę

148
00:06:36,772 --> 00:06:39,214
nad ciałem karalucha.

149
00:06:39,214 --> 00:06:42,124
Odbiera karaluchowi wolną wolę.

150
00:06:42,124 --> 00:06:43,688
Nie docenialiśmy wolnej woli,

151
00:06:43,688 --> 00:06:46,657
dopóki osa nie zabrała jej karaluchowi.

152
00:06:46,657 --> 00:06:50,343
Nie mamy zielonego pojęcia, jak to robi

153
00:06:50,343 --> 00:06:52,443
oraz jaki jest skład jadu.

154
00:06:52,443 --> 00:06:53,926
Nie wiemy, jakie połączenia

155
00:06:53,926 --> 00:06:56,380
w mózgu są atakowane

156
00:06:56,380 --> 00:06:58,278
i myślę, że to głównie dlatego

157
00:06:58,278 --> 00:07:00,208
jest to mój ulubiony pasożyt,

158
00:07:00,208 --> 00:07:03,194
bo tak wiele możemy się od niej nauczyć.

159
00:07:03,194 --> 00:07:05,323
Dziękuję za uwagę.