WEBVTT

00:00:14.605 --> 00:00:19.716
Chciałbym wam przedstawić
mojego ulubionego pasożyta.

00:00:19.716 --> 00:00:21.551
Mogę wybierać z milionów,

00:00:21.551 --> 00:00:22.866
a oto on:

00:00:22.866 --> 00:00:24.336
to osa szmaragdowa.

00:00:24.336 --> 00:00:27.283
Można ją spotkać w rejonach Afryki i Azji.

00:00:27.283 --> 00:00:28.608
Ma około 2 cm długości

00:00:28.608 --> 00:00:30.997
i jest pięknie wyglądającym pasożytem.

00:00:30.997 --> 00:00:32.659
Możecie twierdzić,

00:00:32.659 --> 00:00:34.225
że to przecież nie pasożyt.

00:00:34.225 --> 00:00:35.153
To nie tasiemiec

00:00:35.153 --> 00:00:35.895
ani nie wirus,

00:00:35.895 --> 00:00:38.639
więc jak osa może być pasożytem?

00:00:38.639 --> 00:00:40.553
Myślicie zapewne o zwykłych osach,

00:00:40.553 --> 00:00:45.008
tych, które budują papierowe gniazda.

00:00:45.008 --> 00:00:48.663
Osy szmaragdowe są o tyle inne,

00:00:48.663 --> 00:00:52.721
że mieszkają w żywych karaluchach.

00:00:54.627 --> 00:00:57.669
Oto jak to się dzieje.

00:00:57.669 --> 00:01:00.552
Osa szmaragdowa szuka karalucha,

00:01:00.552 --> 00:01:03.719
ląduje na nim i gryzie go w skrzydło.

00:01:03.719 --> 00:01:04.933
Uwaga, będę karaluchem.

00:01:04.933 --> 00:01:06.273
Blee! Aaaa!

00:01:06.273 --> 00:01:08.352
Karaluch strząsa z siebie osę:

00:01:08.352 --> 00:01:10.671
"Poszła won!".

00:01:10.671 --> 00:01:14.551
Osa zaczyna żądlić karalucha.

00:01:14.551 --> 00:01:17.045
Nagle karaluch nie może się ruszać

00:01:17.045 --> 00:01:18.474
przez około minutę.

00:01:18.474 --> 00:01:21.095
Potem dochodzi do siebie

00:01:21.095 --> 00:01:22.843
i wstaje.

00:01:22.843 --> 00:01:24.294
Mógłby teraz uciec,

00:01:24.294 --> 00:01:26.286
ale nie robi tego.

00:01:26.286 --> 00:01:28.596
Nie chce tego zrobić.

00:01:28.596 --> 00:01:30.482
Stoi bez ruchu.

00:01:30.482 --> 00:01:33.571
Stał się właśnie niewolnikiem zombie.

00:01:35.371 --> 00:01:37.435
Nie wymyślam sobie tego.

00:01:37.435 --> 00:01:38.651
Osa odlatuje,

00:01:38.651 --> 00:01:41.266
odchodzi i znajduje dziurę,

00:01:41.266 --> 00:01:44.155
pogłębia ją odpowiednio.

00:01:44.155 --> 00:01:45.586
Potem wraca.

00:01:45.586 --> 00:01:48.268
To może zająć jej nawet pół godziny.

00:01:48.268 --> 00:01:51.181
Karaluch wciąż tam tkwi.

00:01:51.181 --> 00:01:53.697
Co dalej?

00:01:53.697 --> 00:01:56.917
Osa chwyta za jeden z czułków karalucha,

00:01:56.923 --> 00:01:59.134
wgryza się w niego

00:01:59.134 --> 00:02:01.933
i ciągnie go.

00:02:01.933 --> 00:02:04.770
Karaluch na to: "W porządku"

00:02:04.770 --> 00:02:07.851
i daje się prowadzić, jak pies na smyczy.

00:02:07.851 --> 00:02:11.765
Następnie osa zabiera
karalucha do jamy.

00:02:11.765 --> 00:02:14.744
Karaluch myśli sobie: "Fajna jama".

00:02:14.744 --> 00:02:16.331
Osa zajmuje się swoimi sprawami,

00:02:16.331 --> 00:02:17.933
a potem opuszcza jamę

00:02:17.933 --> 00:02:19.130
i zamyka ją,

00:02:19.130 --> 00:02:23.412
grzebiąc karalucha 
żywcem w ciemności.

00:02:23.412 --> 00:02:27.319
Karaluch na to: "No dobra,
zostanę tu, jeśli chcesz".

00:02:27.319 --> 00:02:29.558
Wspomniałem, że karaluch zajął się...

00:02:29.558 --> 00:02:32.918
a raczej osa zajęła się swoimi sprawami,

00:02:32.918 --> 00:02:34.683
zanim opuściła jamę.

00:02:34.683 --> 00:02:37.105
Mianowicie złożyła jaja

00:02:37.105 --> 00:02:39.382
na brzuchu karalucha.

00:02:39.382 --> 00:02:42.129
Z jaj wykluwa się larwa osy.

00:02:42.140 --> 00:02:43.660
Wygląda jak robak

00:02:43.660 --> 00:02:45.792
z dużymi, paskudnymi szczękami.

00:02:45.792 --> 00:02:49.315
Wygryza dziurę w karaluchu

00:02:49.315 --> 00:02:51.913
i zaczyna go jeść od zewnątrz.

00:02:51.913 --> 00:02:55.352
Robi się coraz większa,
co widać tutaj.

00:02:55.352 --> 00:02:56.922
I jak już wystarczająco urośnie,

00:02:56.922 --> 00:03:00.457
postanawia wpełznąć do tej dziury,

00:03:00.457 --> 00:03:02.215
do środka karalucha.

00:03:02.215 --> 00:03:05.800
Siedzi teraz w środku
wciąż żywego karalucha,

00:03:05.800 --> 00:03:09.557
któremu wcale to nie przeszkadza.

00:03:09.557 --> 00:03:11.701
Trwa to około miesiąca.

00:03:11.701 --> 00:03:14.293
Larwa wciąż rośnie

00:03:14.293 --> 00:03:16.678
i zmienia się w poczwarkę
podobną do kokonu.

00:03:16.678 --> 00:03:18.930
Rosną jej oczy,

00:03:18.930 --> 00:03:19.915
skrzydła,

00:03:19.915 --> 00:03:21.804
nogi,

00:03:21.804 --> 00:03:24.767
a karaluch jest wciąż
żywy i czeka.

00:03:24.767 --> 00:03:27.142
W końcu osa jest gotowa do wyjścia

00:03:27.142 --> 00:03:30.553
i wtedy karaluch ostatecznie umiera,

00:03:30.553 --> 00:03:33.140
ponieważ w pełni uformowana, dojrzała osa

00:03:33.140 --> 00:03:36.595
wypełza z umierającego ciała karalucha.

00:03:38.193 --> 00:03:40.966
Osa następnie otrząsa się,

00:03:40.966 --> 00:03:42.207
wychodzi z jamy

00:03:42.207 --> 00:03:44.349
i szuka innej osy do spółkowania,

00:03:44.349 --> 00:03:47.960
żeby powtórzyć wszystko od początku.

00:03:47.960 --> 00:03:50.731
To nie jest science fiction,

00:03:50.731 --> 00:03:54.592
to dzieje się codziennie na całym świecie.

00:03:54.592 --> 00:03:58.343
Naukowcy są zafascynowani tym procesem.

00:03:58.343 --> 00:04:01.540
Dopiero zaczynają odkrywać,
jak to wszystko się dzieje.

00:04:01.540 --> 00:04:04.212
Jeśli spojrzymy na to, jak to się odbywa,

00:04:04.212 --> 00:04:08.128
nabieramy szacunku dla odrażającej osy.

00:04:08.128 --> 00:04:12.079
Otóż kiedy osa atakuje karalucha,

00:04:12.079 --> 00:04:13.570
to nie żądli go bezładnie,

00:04:13.570 --> 00:04:18.998
tylko wykonuje dwa precyzyjne użądlenia.

00:04:18.998 --> 00:04:21.060
Zna system nerwowy karalucha

00:04:21.060 --> 00:04:23.509
jak własną kieszeń.

00:04:23.509 --> 00:04:26.308
Pierwsze użądlenie jest tutaj,

00:04:26.308 --> 00:04:28.473
w "generatorze rytmu chodzenia"

00:04:28.473 --> 00:04:29.311
i można zgadnąć,

00:04:29.311 --> 00:04:30.984
że te neurony wysyłają nogom

00:04:30.984 --> 00:04:33.120
polecenia ruchu.

00:04:33.120 --> 00:04:36.025
Osa blokuje kanały używane

00:04:36.025 --> 00:04:37.377
do wysyłania sygnałów.

00:04:37.377 --> 00:04:39.508
Karaluch chce iść, chce uciekać,

NOTE Paragraph

00:04:39.508 --> 00:04:42.835
ale nie może, bo nie może ruszać nogami.

00:04:42.835 --> 00:04:45.041
Trwało to okoły minuty.

00:04:45.041 --> 00:04:49.917
To naprawdę wyrafinowana farmakologia.

00:04:49.917 --> 00:04:51.996
Używamy tej samej metody

00:04:51.996 --> 00:04:53.266
w iwermektynie,

00:04:53.266 --> 00:04:54.617
która leczy ślepotę rzeczną

00:04:54.617 --> 00:04:55.926
powodowaną przez pasożyta,

00:04:55.926 --> 00:04:57.600
który dostaje się do oczu.

00:04:57.600 --> 00:05:00.734
Iwermektyna paraliżuje pasożyta,

00:05:00.734 --> 00:05:03.071
używając tej samej strategii.

00:05:03.071 --> 00:05:05.150
Odkryliśmy to w latach 70.,

00:05:05.150 --> 00:05:08.331
a osa szmaragdowa robi to od milionów lat.

00:05:09.500 --> 00:05:11.546
Następnie mamy drugie użądlenie.

00:05:11.546 --> 00:05:14.974
To użądlenie trafia w dwa miejsca na raz.

00:05:14.974 --> 00:05:18.057
Żeby to sobie wyobrazić,

00:05:18.057 --> 00:05:22.172
pomyślcie, że macie przyjaciela

00:05:22.172 --> 00:05:25.790
z bardzo, ale to bardzo straszną igłą

00:05:25.790 --> 00:05:26.851
I ten przyjaciel

00:05:26.851 --> 00:05:28.560
lub fałszywy przyjaciel

00:05:28.560 --> 00:05:31.314
wbija wam ją w szyję,

00:05:31.314 --> 00:05:33.288
do środka czaszki

00:05:33.288 --> 00:05:35.672
i zatrzymuje się w pewnej części mózgu,

00:05:35.672 --> 00:05:38.787
wstrzykując tam jakieś specyfiki,

00:05:38.787 --> 00:05:40.986
potem idzie dalej

00:05:40.986 --> 00:05:43.621
i wstrzykuje jeszcze więcej.

00:05:43.621 --> 00:05:45.186
Są to dwa szczególne miejsca,

00:05:45.186 --> 00:05:46.196
oznaczone jako "SEG",

00:05:46.196 --> 00:05:50.313
a końcówka jako "Br".

00:05:50.313 --> 00:05:55.749
Też umiemy to robić, 
ale jest to bardzo trudne.

00:05:55.749 --> 00:05:57.997
Nazywa się to 
stereotaktycznym podaniem leku.

00:05:57.997 --> 00:06:00.622
Należy umieścić pacjenta 
na wielkim metalowym stelażu,

00:06:00.622 --> 00:06:01.642
żeby się nie ruszył,

00:06:01.642 --> 00:06:03.803
i posłużyć się też tomografią komputerową,

00:06:03.803 --> 00:06:05.094
żeby, patrząc na obraz,

00:06:05.094 --> 00:06:07.305
wiedzieć, gdzie się znajdujemy.

00:06:07.305 --> 00:06:10.542
Osa szmaragdowa ma czujniki na żądle

00:06:10.542 --> 00:06:12.169
i naukowcy uważają,

00:06:12.169 --> 00:06:16.512
że wyczuwa drogę przez mózg karalucha,

00:06:16.512 --> 00:06:19.876
aż dotrze do właściwego miejsca

00:06:19.876 --> 00:06:22.703
i tam penetruje pojedynczy neuron,

00:06:22.703 --> 00:06:25.244
dostarczając swój ładunek.

00:06:25.244 --> 00:06:29.389
To jest niesamowite

00:06:29.389 --> 00:06:31.440
i wydaje się, że po tej akcji

00:06:31.440 --> 00:06:36.772
osa przejmuje kontrolę

00:06:36.772 --> 00:06:39.214
nad ciałem karalucha.

00:06:39.214 --> 00:06:42.124
Odbiera karaluchowi wolną wolę.

00:06:42.124 --> 00:06:43.688
Nie docenialiśmy wolnej woli,

00:06:43.688 --> 00:06:46.657
dopóki osa nie zabrała jej karaluchowi.

00:06:46.657 --> 00:06:50.343
Nie mamy zielonego pojęcia, jak to robi

00:06:50.343 --> 00:06:52.443
oraz jaki jest skład jadu.

00:06:52.443 --> 00:06:53.926
Nie wiemy, jakie połączenia

00:06:53.926 --> 00:06:56.380
w mózgu są atakowane

00:06:56.380 --> 00:06:58.278
i myślę, że to głównie dlatego

00:06:58.278 --> 00:07:00.208
jest to mój ulubiony pasożyt,

00:07:00.208 --> 00:07:03.194
bo tak wiele możemy się od niej nauczyć.

00:07:03.194 --> 00:07:05.323
Dziękuję za uwagę.