0:00:14.605,0:00:19.716
Chciałbym wam przedstawić[br]mojego ulubionego pasożyta.

0:00:19.716,0:00:21.551
Mogę wybierać z milionów,

0:00:21.551,0:00:22.866
a oto on:

0:00:22.866,0:00:24.336
to osa szmaragdowa.

0:00:24.336,0:00:27.283
Można ją spotkać w rejonach Afryki i Azji.

0:00:27.283,0:00:28.608
Ma około 2 cm długości

0:00:28.608,0:00:30.997
i jest pięknie wyglądającym pasożytem.

0:00:30.997,0:00:32.659
Możecie twierdzić,

0:00:32.659,0:00:34.225
że to przecież nie pasożyt.

0:00:34.225,0:00:35.153
To nie tasiemiec

0:00:35.153,0:00:35.895
ani nie wirus,

0:00:35.895,0:00:38.639
więc jak osa może być pasożytem?

0:00:38.639,0:00:40.553
Myślicie zapewne o zwykłych osach,

0:00:40.553,0:00:45.008
tych, które budują papierowe gniazda.

0:00:45.008,0:00:48.663
Osy szmaragdowe są o tyle inne,

0:00:48.663,0:00:52.721
że mieszkają w żywych karaluchach.

0:00:54.627,0:00:57.669
Oto jak to się dzieje.

0:00:57.669,0:01:00.552
Osa szmaragdowa szuka karalucha,

0:01:00.552,0:01:03.719
ląduje na nim i gryzie go w skrzydło.

0:01:03.719,0:01:04.933
Uwaga, będę karaluchem.

0:01:04.933,0:01:06.273
Blee! Aaaa!

0:01:06.273,0:01:08.352
Karaluch strząsa z siebie osę:

0:01:08.352,0:01:10.671
"Poszła won!".

0:01:10.671,0:01:14.551
Osa zaczyna żądlić karalucha.

0:01:14.551,0:01:17.045
Nagle karaluch nie może się ruszać

0:01:17.045,0:01:18.474
przez około minutę.

0:01:18.474,0:01:21.095
Potem dochodzi do siebie

0:01:21.095,0:01:22.843
i wstaje.

0:01:22.843,0:01:24.294
Mógłby teraz uciec,

0:01:24.294,0:01:26.286
ale nie robi tego.

0:01:26.286,0:01:28.596
Nie chce tego zrobić.

0:01:28.596,0:01:30.482
Stoi bez ruchu.

0:01:30.482,0:01:33.571
Stał się właśnie niewolnikiem zombie.

0:01:35.371,0:01:37.435
Nie wymyślam sobie tego.

0:01:37.435,0:01:38.651
Osa odlatuje,

0:01:38.651,0:01:41.266
odchodzi i znajduje dziurę,

0:01:41.266,0:01:44.155
pogłębia ją odpowiednio.

0:01:44.155,0:01:45.586
Potem wraca.

0:01:45.586,0:01:48.268
To może zająć jej nawet pół godziny.

0:01:48.268,0:01:51.181
Karaluch wciąż tam tkwi.

0:01:51.181,0:01:53.697
Co dalej?

0:01:53.697,0:01:56.917
Osa chwyta za jeden z czułków karalucha,

0:01:56.923,0:01:59.134
wgryza się w niego

0:01:59.134,0:02:01.933
i ciągnie go.

0:02:01.933,0:02:04.770
Karaluch na to: "W porządku"

0:02:04.770,0:02:07.851
i daje się prowadzić, jak pies na smyczy.

0:02:07.851,0:02:11.765
Następnie osa zabiera[br]karalucha do jamy.

0:02:11.765,0:02:14.744
Karaluch myśli sobie: "Fajna jama".

0:02:14.744,0:02:16.331
Osa zajmuje się swoimi sprawami,

0:02:16.331,0:02:17.933
a potem opuszcza jamę

0:02:17.933,0:02:19.130
i zamyka ją,

0:02:19.130,0:02:23.412
grzebiąc karalucha [br]żywcem w ciemności.

0:02:23.412,0:02:27.319
Karaluch na to: "No dobra,[br]zostanę tu, jeśli chcesz".

0:02:27.319,0:02:29.558
Wspomniałem, że karaluch zajął się...

0:02:29.558,0:02:32.918
a raczej osa zajęła się swoimi sprawami,

0:02:32.918,0:02:34.683
zanim opuściła jamę.

0:02:34.683,0:02:37.105
Mianowicie złożyła jaja

0:02:37.105,0:02:39.382
na brzuchu karalucha.

0:02:39.382,0:02:42.129
Z jaj wykluwa się larwa osy.

0:02:42.140,0:02:43.660
Wygląda jak robak

0:02:43.660,0:02:45.792
z dużymi, paskudnymi szczękami.

0:02:45.792,0:02:49.315
Wygryza dziurę w karaluchu

0:02:49.315,0:02:51.913
i zaczyna go jeść od zewnątrz.

0:02:51.913,0:02:55.352
Robi się coraz większa,[br]co widać tutaj.

0:02:55.352,0:02:56.922
I jak już wystarczająco urośnie,

0:02:56.922,0:03:00.457
postanawia wpełznąć do tej dziury,

0:03:00.457,0:03:02.215
do środka karalucha.

0:03:02.215,0:03:05.800
Siedzi teraz w środku[br]wciąż żywego karalucha,

0:03:05.800,0:03:09.557
któremu wcale to nie przeszkadza.

0:03:09.557,0:03:11.701
Trwa to około miesiąca.

0:03:11.701,0:03:14.293
Larwa wciąż rośnie

0:03:14.293,0:03:16.678
i zmienia się w poczwarkę[br]podobną do kokonu.

0:03:16.678,0:03:18.930
Rosną jej oczy,

0:03:18.930,0:03:19.915
skrzydła,

0:03:19.915,0:03:21.804
nogi,

0:03:21.804,0:03:24.767
a karaluch jest wciąż[br]żywy i czeka.

0:03:24.767,0:03:27.142
W końcu osa jest gotowa do wyjścia

0:03:27.142,0:03:30.553
i wtedy karaluch ostatecznie umiera,

0:03:30.553,0:03:33.140
ponieważ w pełni uformowana, dojrzała osa

0:03:33.140,0:03:36.595
wypełza z umierającego ciała karalucha.

0:03:38.193,0:03:40.966
Osa następnie otrząsa się,

0:03:40.966,0:03:42.207
wychodzi z jamy

0:03:42.207,0:03:44.349
i szuka innej osy do spółkowania,

0:03:44.349,0:03:47.960
żeby powtórzyć wszystko od początku.

0:03:47.960,0:03:50.731
To nie jest science fiction,

0:03:50.731,0:03:54.592
to dzieje się codziennie na całym świecie.

0:03:54.592,0:03:58.343
Naukowcy są zafascynowani tym procesem.

0:03:58.343,0:04:01.540
Dopiero zaczynają odkrywać,[br]jak to wszystko się dzieje.

0:04:01.540,0:04:04.212
Jeśli spojrzymy na to, jak to się odbywa,

0:04:04.212,0:04:08.128
nabieramy szacunku dla odrażającej osy.

0:04:08.128,0:04:12.079
Otóż kiedy osa atakuje karalucha,

0:04:12.079,0:04:13.570
to nie żądli go bezładnie,

0:04:13.570,0:04:18.998
tylko wykonuje dwa precyzyjne użądlenia.

0:04:18.998,0:04:21.060
Zna system nerwowy karalucha

0:04:21.060,0:04:23.509
jak własną kieszeń.

0:04:23.509,0:04:26.308
Pierwsze użądlenie jest tutaj,

0:04:26.308,0:04:28.473
w "generatorze rytmu chodzenia"

0:04:28.473,0:04:29.311
i można zgadnąć,

0:04:29.311,0:04:30.984
że te neurony wysyłają nogom

0:04:30.984,0:04:33.120
polecenia ruchu.

0:04:33.120,0:04:36.025
Osa blokuje kanały używane

0:04:36.025,0:04:37.377
do wysyłania sygnałów.

0:04:37.377,0:04:39.508
Karaluch chce iść, chce uciekać,

0:04:39.508,0:04:42.835
ale nie może, bo nie może ruszać nogami.

0:04:42.835,0:04:45.041
Trwało to okoły minuty.

0:04:45.041,0:04:49.917
To naprawdę wyrafinowana farmakologia.

0:04:49.917,0:04:51.996
Używamy tej samej metody

0:04:51.996,0:04:53.266
w iwermektynie,

0:04:53.266,0:04:54.617
która leczy ślepotę rzeczną

0:04:54.617,0:04:55.926
powodowaną przez pasożyta,

0:04:55.926,0:04:57.600
który dostaje się do oczu.

0:04:57.600,0:05:00.734
Iwermektyna paraliżuje pasożyta,

0:05:00.734,0:05:03.071
używając tej samej strategii.

0:05:03.071,0:05:05.150
Odkryliśmy to w latach 70.,

0:05:05.150,0:05:08.331
a osa szmaragdowa robi to od milionów lat.

0:05:09.500,0:05:11.546
Następnie mamy drugie użądlenie.

0:05:11.546,0:05:14.974
To użądlenie trafia w dwa miejsca na raz.

0:05:14.974,0:05:18.057
Żeby to sobie wyobrazić,

0:05:18.057,0:05:22.172
pomyślcie, że macie przyjaciela

0:05:22.172,0:05:25.790
z bardzo, ale to bardzo straszną igłą

0:05:25.790,0:05:26.851
I ten przyjaciel

0:05:26.851,0:05:28.560
lub fałszywy przyjaciel

0:05:28.560,0:05:31.314
wbija wam ją w szyję,

0:05:31.314,0:05:33.288
do środka czaszki

0:05:33.288,0:05:35.672
i zatrzymuje się w pewnej części mózgu,

0:05:35.672,0:05:38.787
wstrzykując tam jakieś specyfiki,

0:05:38.787,0:05:40.986
potem idzie dalej

0:05:40.986,0:05:43.621
i wstrzykuje jeszcze więcej.

0:05:43.621,0:05:45.186
Są to dwa szczególne miejsca,

0:05:45.186,0:05:46.196
oznaczone jako "SEG",

0:05:46.196,0:05:50.313
a końcówka jako "Br".

0:05:50.313,0:05:55.749
Też umiemy to robić, [br]ale jest to bardzo trudne.

0:05:55.749,0:05:57.997
Nazywa się to [br]stereotaktycznym podaniem leku.

0:05:57.997,0:06:00.622
Należy umieścić pacjenta [br]na wielkim metalowym stelażu,

0:06:00.622,0:06:01.642
żeby się nie ruszył,

0:06:01.642,0:06:03.803
i posłużyć się też tomografią komputerową,

0:06:03.803,0:06:05.094
żeby, patrząc na obraz,

0:06:05.094,0:06:07.305
wiedzieć, gdzie się znajdujemy.

0:06:07.305,0:06:10.542
Osa szmaragdowa ma czujniki na żądle

0:06:10.542,0:06:12.169
i naukowcy uważają,

0:06:12.169,0:06:16.512
że wyczuwa drogę przez mózg karalucha,

0:06:16.512,0:06:19.876
aż dotrze do właściwego miejsca

0:06:19.876,0:06:22.703
i tam penetruje pojedynczy neuron,

0:06:22.703,0:06:25.244
dostarczając swój ładunek.

0:06:25.244,0:06:29.389
To jest niesamowite

0:06:29.389,0:06:31.440
i wydaje się, że po tej akcji

0:06:31.440,0:06:36.772
osa przejmuje kontrolę

0:06:36.772,0:06:39.214
nad ciałem karalucha.

0:06:39.214,0:06:42.124
Odbiera karaluchowi wolną wolę.

0:06:42.124,0:06:43.688
Nie docenialiśmy wolnej woli,

0:06:43.688,0:06:46.657
dopóki osa nie zabrała jej karaluchowi.

0:06:46.657,0:06:50.343
Nie mamy zielonego pojęcia, jak to robi

0:06:50.343,0:06:52.443
oraz jaki jest skład jadu.

0:06:52.443,0:06:53.926
Nie wiemy, jakie połączenia

0:06:53.926,0:06:56.380
w mózgu są atakowane

0:06:56.380,0:06:58.278
i myślę, że to głównie dlatego

0:06:58.278,0:07:00.208
jest to mój ulubiony pasożyt,

0:07:00.208,0:07:03.194
bo tak wiele możemy się od niej nauczyć.

0:07:03.194,0:07:05.323
Dziękuję za uwagę.