Jak doświadczenia wczesnego dzieciństwa zostają zapisane w DNA
-
0:01 - 0:04Wszystko zaczęło się
w ciemnym barze w Madrycie, -
0:05 - 0:08w którym przypadkiem spotkałem
kolegę z Uniwersytetu McGill, -
0:08 - 0:09Michaela Meaneya.
-
0:09 - 0:11Wypiliśmy parę piw,
-
0:11 - 0:15rozmawiając o pracy,
jak to naukowcy. -
0:16 - 0:21Zajmował się kwestią
lizania przez szczurze matki -
0:21 - 0:25nowo narodzonych młodych.
-
0:26 - 0:31Zapytałem: "Na to idą nasze podatki?".
-
0:31 - 0:32(Śmiech)
-
0:32 - 0:35"To ma być nauka?"
-
0:36 - 0:38Zaczął mi opowiadać,
-
0:38 - 0:44że szczury, podobnie jak ludzie,
różnie opiekują się potomstwem. -
0:44 - 0:47Jedne matki liżą swoje młode częściej,
-
0:47 - 0:49inne rzadziej,
-
0:49 - 0:51a większość plasuje się po środku.
-
0:52 - 0:54Zastanowiło mnie,
-
0:54 - 0:58że obserwacja miotu
do czasu osiągnięcia dojrzałości, -
0:59 - 1:02takiej jak u ludzi,
na długo po śmierci matki, -
1:03 - 1:05ujawniła duże różnice.
-
1:05 - 1:11Zadbane młode o dobrze wylizanej sierści
-
1:12 - 1:14nie były zestresowane,
-
1:14 - 1:20miały inne zachowania seksualne
i sposób życia niż osobniki, -
1:20 - 1:25którymi matka nie opiekowała się
z aż takim oddaniem. -
1:26 - 1:28Myślałem sobie:
-
1:29 - 1:31"Czy to czary?
-
1:31 - 1:32Jak to jest?"
-
1:32 - 1:35Genetyk chciałby, żebyście myśleli,
-
1:35 - 1:39że być może matka miała gen "złej matki",
-
1:39 - 1:43który podnosił poziom stresu u młodych
-
1:43 - 1:46i był przekazywany
z pokolenia na pokolenie. -
1:46 - 1:48Wszystko determinowałaby genetyka.
-
1:48 - 1:51A może w grę wchodzi coś innego?
-
1:52 - 1:55Jeśli chodzi o szczury,
możemy odpowiedzieć na to pytanie. -
1:56 - 1:59Zrobiliśmy eksperyment z podmianą matek.
-
1:59 - 2:04Natychmiast po narodzinach
oddziela się miot od matek -
2:04 - 2:06i oddaje matkom dwojakiego typu.
-
2:06 - 2:09Młodymi zajmie się matka zastępcza.
-
2:09 - 2:11Matki są dwojakie,
bardzo i mało opiekuńcze. -
2:11 - 2:16Wszystkie młode rozdzieliliśmy
pomiędzy te dwie matki zastępcze. -
2:16 - 2:18Odpowiedź okazała się niesamowita.
-
2:18 - 2:22To nie geny otrzymane od matki są ważne.
-
2:22 - 2:27To nie od biologicznej matki
zależała odporność na stres u szczurów, -
2:28 - 2:32ale matki, która zajmowała się młodymi.
-
2:33 - 2:36Jak to możliwe?
-
2:37 - 2:39Jestem epigenetykiem.
-
2:39 - 2:42Interesuje mnie, jak są znaczone geny
-
2:42 - 2:46przez znaczniki chemiczne
w procesie embriogenezy, -
2:46 - 2:49zachodzącej kiedy przebywamy
w brzuchu matki, -
2:49 - 2:52oraz który z nich i w jakiej tkance
będzie podlegał ekspresji. -
2:53 - 2:57Jedne geny podlegają ekspresji w mózgu,
a inne w wątrobie czy w oku. -
2:58 - 2:59Zastanawialiśmy się,
-
3:00 - 3:04czy matka może jakoś przeprogramować
-
3:05 - 3:09geny potomstwa swoim zachowaniem?
-
3:09 - 3:11W ciągu dziesięciu lat badań
-
3:11 - 3:14odkryliśmy domino reakcji biochemicznych,
-
3:15 - 3:18dzięki którym opieka matki,
czyli lizanie potomstwa, -
3:18 - 3:22jest przekładana na biochemiczne sygnały
docierające do jądra komórki -
3:22 - 3:26i odmiennie programujące DNA.
-
3:26 - 3:30To przygotowuje zwierzę do życia.
-
3:31 - 3:33Czy to życie będzie trudne?
-
3:34 - 3:36Czy będzie dużo jedzenia?
-
3:36 - 3:38Czy wokół będzie wiele kotów i węży?
-
3:38 - 3:41A może będzie to życie
wyższej klasy średniej, -
3:41 - 3:43dla której najważniejsze jest
właściwe zachowanie, -
3:43 - 3:46żeby zyskać społeczne poważanie.
-
3:47 - 3:53Zastanówmy się, jak ważny
może być ten proces w naszym życiu. -
3:54 - 3:56Dziedziczymy DNA po przodkach.
-
3:57 - 4:01DNA jest stare,
powstało w drodze ewolucji. -
4:02 - 4:05Jednak nie mówi o tym,
czy urodzimy się w Sztokholmie, -
4:06 - 4:09gdzie dni są długie latem i krótkie zimą,
-
4:10 - 4:14czy w Ekwadorze, gdzie przez cały rok
dnie i noce są równe, -
4:14 - 4:18co ma ogromny wpływ na naszą fizjologię.
-
4:19 - 4:23Być może to, z czym stykamy się
na wczesnym etapie naszego życia, -
4:24 - 4:26czyli sygnały otrzymywane od matki,
-
4:26 - 4:30mówi o otoczeniu społecznym,
w którym mamy żyć. -
4:30 - 4:34Jeśli ma być ciężko,
lepiej bądź niespokojny i zestresowany. -
4:34 - 4:37Albo zupełnie inny,
jeśli życie ma być lekkie. -
4:37 - 4:40Będzie dużo czy mało słońca?
-
4:40 - 4:44Dużo czy mało pożywienia?
-
4:44 - 4:46Jeśli brakuje pożywienia,
-
4:46 - 4:50lepszy będzie mózg podatny
na objadanie się, kiedy jest co jeść, -
4:51 - 4:55i zdolność do magazynowania
tkanki tłuszczowej. -
4:57 - 5:00To dobra cecha,
wybrana na drodze ewolucji, -
5:00 - 5:07żeby stare, niezmienne DNA mogło
prężnie funkcjonować w nowym środowisku. -
5:07 - 5:10Jednak czasem coś idzie nie tak.
-
5:11 - 5:16Rodząc się w biednej rodzinie,
otrzymujesz informację: -
5:16 - 5:20"Lepiej zjadać każde napotkane jedzenie".
-
5:21 - 5:23Tyle, że ludzie się zmienili,
-
5:23 - 5:25prześcignęli ewolucję.
-
5:25 - 5:28Hamburgera można kupić za dolara,
-
5:29 - 5:35więc przygotowanie do życia,
które otrzymaliśmy od matki, -
5:35 - 5:37okazuje się nieodpowiednie.
-
5:38 - 5:42Miało chronić nas przed głodem,
-
5:42 - 5:46a powoduje otyłość,
problemy sercowo-naczyniowe -
5:47 - 5:48i choroby metaboliczne.
-
5:49 - 5:52Koncepcja wpływu doświadczenia na geny,
-
5:52 - 5:54zwłaszcza nabywanego
we wczesnym dzieciństwie, -
5:54 - 5:59może wyjaśnić kwestie zdrowotne.
-
6:01 - 6:02Czy tylko u szczurów?
-
6:03 - 6:06Nie da się tego sprawdzić na ludziach,
-
6:06 - 6:10bo narażanie dzieci
na szkodę jest nieetyczne. -
6:10 - 6:13Jeśli ubogie dziecko rozwinie pewną cechę,
-
6:13 - 6:16nie dowiemy się, czy to z powodu biedy,
-
6:17 - 6:20czy też złych genów.
-
6:20 - 6:22Genetycy będą was przekonywać,
-
6:22 - 6:25że biedni są biedni przez geny.
-
6:25 - 6:29Epigenetycy powiedzą wam,
że biedni żyją w złym -
6:29 - 6:31lub zubożałym środowisku,
-
6:31 - 6:34które tworzy ten fenotyp.
-
6:36 - 6:41Zaczęliśmy badać naszych małpich kuzynów.
-
6:42 - 6:47Stephen Suomi, mój kolega,
hodował małpy na dwa sposoby. -
6:47 - 6:50Część z nich została
losowo oddzielona od matek -
6:50 - 6:55i wychowana przez opiekunkę
jak przez zastępczą matkę. -
6:55 - 6:58Te małpy zamiast matki miały opiekunkę.
-
6:58 - 7:02Druga część została wychowana
przez ich własne matki. -
7:03 - 7:07Kiedy dorosły, całkowicie się różniły.
-
7:07 - 7:11Małpy mające matkę
nie zwracały uwagi na alkohol -
7:11 - 7:12ani nie były agresywne seksualnie.
-
7:12 - 7:16Małpy wychowane bez matki
były agresywne, zestresowane -
7:16 - 7:18i uzależnione od alkoholu.
-
7:18 - 7:23Tuż po ich urodzeniu
przyjrzeliśmy się ich DNA, -
7:23 - 7:27żeby sprawdzić, czy to możliwe,
że matka znakuje swoje dziecko. -
7:27 - 7:32Jest znacznik matki w DNA potomstwa.
-
7:32 - 7:36Na przykładzie tych 14 małp widzimy,
-
7:36 - 7:38jak prowadzone są nowoczesne
badania epigenetyczne. -
7:38 - 7:43Potrafimy znaleźć chemiczne znaczniki,
które nazywamy znacznikami metylacji, -
7:43 - 7:48na pojedynczym nukleotydzie DNA
i zmapować tak cały genom. -
7:48 - 7:51Możemy porównać małpy
mające i niemające matki. -
7:51 - 7:54Oto wizualne przedstawienie.
-
7:54 - 7:58Na czerwono zaznaczono
bardziej zmetylowane geny, -
7:58 - 8:01na zielono, mniej zmetylowane.
-
8:01 - 8:04Wiele genów ulega zmianie,
-
8:04 - 8:06bo brak matki ma wpływ
-
8:06 - 8:08na wszystko.
-
8:08 - 8:12Wysyła sygnały o tym,
jak będzie wyglądał świat, -
8:12 - 8:14kiedy młode dorośnie.
-
8:14 - 8:18Widać, jak bardzo odmienne
są te dwie grupy małp. -
8:19 - 8:22Jak wcześnie się to dzieje?
-
8:22 - 8:24Te małpy nie widziały matki,
-
8:24 - 8:26więc miały już doświadczenie społeczne.
-
8:26 - 8:30Czy można już w chwili narodzin
odczuć status społeczny? -
8:31 - 8:32W tym eksperymencie
-
8:32 - 8:37zbadaliśmy łożyska małp
o różnej pozycji społecznej. -
8:38 - 8:42Co ciekawe, u wszelkich istot żywych
-
8:43 - 8:46ma ona strukturę hierarchiczną.
-
8:46 - 8:48Małpa numer jeden to szef.
-
8:49 - 8:51Małpa numer cztery to szeregowy.
-
8:51 - 8:54Kiedy wsadzimy cztery małpy do klatki,
zawsze znajdzie się szef -
8:55 - 8:57i szeregowy.
-
8:58 - 9:03Co ciekawe, małpa numer jeden
będzie o wiele zdrowsza -
9:03 - 9:04niż małpa numer cztery.
-
9:05 - 9:11W klatce małpa numer jeden
będzie jadła mniej -
9:11 - 9:13niż małpa numer cztery.
-
9:14 - 9:18Na tym obrazie metylacji widać,
jak oddzielenie od matki -
9:18 - 9:23wpływa na zwierzęta o statusie społecznym
-
9:23 - 9:27wysokim i niskim.
-
9:27 - 9:31Rodzimy się już z informacją
o statusie społecznym. -
9:32 - 9:35Ta informacja jest neutralna
-
9:35 - 9:36i przygotowuje nas do życia,
-
9:36 - 9:39bo trzeba zaprogramować swoją biologię
-
9:39 - 9:43w zależności od statusu.
-
9:44 - 9:47Jak można zbadać to u ludzi?
-
9:47 - 9:50Niedozwolone są eksperymenty
narażające ludzi na szkodę. -
9:50 - 9:55Jednak Bóg eksperymentuje na nas,
co nazywa się klęskami żywiołowymi. -
9:55 - 9:59Jedna z największych klęsk
w kanadyjskiej historii -
9:59 - 10:02wydarzyła się w Quebecu, mojej prowincji.
-
10:02 - 10:04Burza lodowa w 1998 roku
-
10:04 - 10:08zniszczyła sieć energetyczną
w samym środku zimy, -
10:08 - 10:13a temperatury spadały do -30 stopni.
-
10:13 - 10:16Wiele kobiet było w ciąży.
-
10:16 - 10:22Wraz z Suzanne King
obserwowaliśmy ich dzieci -
10:22 - 10:24przez piętnaście lat.
-
10:25 - 10:29Badaliśmy wpływ wzrostu poziomu stresu,
-
10:29 - 10:31mając obiektywne kryteria.
-
10:31 - 10:34Jak długo nie było prądu,
-
10:34 - 10:35gdzie przebywano,
-
10:36 - 10:41w mieszkaniu teściowej
czy wiejskiej posiadłości? -
10:41 - 10:44Sumując te informacje
i poziom stresu społecznego, -
10:44 - 10:48można zastanowić się,
jakie były te dzieci. -
10:48 - 10:53Okazuje się, że wzrost stresu
sprzyja rozwojowi autyzmu, -
10:53 - 10:58chorób metabolicznych
i autoimmunologicznych. -
10:59 - 11:01Po określeniu poziomu metylacji widać,
-
11:01 - 11:07że zielone geny stają się czerwone,
kiedy poziom stresu wzrasta, -
11:07 - 11:10a czerwone stają się zielone.
-
11:10 - 11:14Cały genom reaguje na stres.
-
11:15 - 11:17[Czy jeśli można zaprogramować
geny, można to cofnąć?] -
11:17 - 11:21Skoro można zaprogramować geny
-
11:21 - 11:25i nie jesteśmy niewolnikami ich historii,
-
11:25 - 11:28to czy proces ten jest odwracalny?
-
11:28 - 11:32Epigenetyczne podłoże
może mieć zarówno nowotwór, -
11:33 - 11:37jak i choroby metaboliczne i psychiczne.
-
11:38 - 11:41Przeanalizujmy uzależnienie od kokainy.
-
11:42 - 11:44To straszny nałóg,
-
11:45 - 11:48który może prowadzić do śmierci.
-
11:50 - 11:54Czy jeśli przeprogramujemy
uzależniony mózg, -
11:54 - 12:00zwierzę przestanie być uzależnione?
-
12:00 - 12:07Znając schemat uzależnienia,
zrekonstruujemy ten proces u ludzi. -
12:07 - 12:11Chodzicie do szkoły średniej
i ktoś proponuje wam kokainę. -
12:11 - 12:13Bierzecie i nic złego się nie dzieje.
-
12:13 - 12:17Po kilku miesiącach
coś przypomina wam ten pierwszy raz, -
12:18 - 12:20diler dostarcza kokainę
i uzależniacie się. -
12:20 - 12:22Zmienia się wasze życie.
-
12:22 - 12:24Ze szczurami jest tak samo.
-
12:24 - 12:28Mój kolega Gal Yadid
przyzwyczaja je do kokainy, -
12:28 - 12:31a potem na miesiąc
wstrzymuje jej podawanie, -
12:31 - 12:35po czym przypomina im okoliczności,
w których spróbowały jej pierwszy raz, -
12:35 - 12:38za pomocą sygnału i kolorów klatki,
-
12:38 - 12:40i szczury szaleją.
-
12:40 - 12:43Żeby dostać się do kokainy,
naciskają dźwignię, aż padną. -
12:44 - 12:48Po raz pierwszy odkryliśmy
pewną różnicę u zwierząt. -
12:49 - 12:52Kiedy brakuje kokainy
i nic się nie dzieje, -
12:53 - 12:55epigenom ulega przekształceniom,
-
12:55 - 12:58a geny zostają inaczej oznakowane.
-
12:58 - 13:00Kiedy pojawi się sygnał,
-
13:00 - 13:04ich genom wytworzy fenotyp
osobnika uzależnionego. -
13:05 - 13:11Podaliśmy szczurom leki,
które bądź wzmagały metylację DNA, -
13:11 - 13:13czyli obserwowany znacznik epigenetyczny,
-
13:13 - 13:17bądź ją obniżały.
-
13:17 - 13:18Jak się okazało,
-
13:18 - 13:24wzrost metylacji znacząco nasilał
pragnienie spożycia kokainy, -
13:25 - 13:30jednak przy jej obniżeniu nałóg znikał.
-
13:31 - 13:32Tak przeprogramowaliśmy szczury.
-
13:32 - 13:36Między zwykłym a epigenetycznym lekiem
zasadnicza różnica jest taka, -
13:36 - 13:39że leki epigenetyczne
-
13:39 - 13:42w zasadzie wymazują
posiadane doświadczenie, -
13:43 - 13:46a po ich odstawieniu choroba nie powróci,
-
13:46 - 13:48chyba że powtórzy się
pierwotne doświadczenie. -
13:48 - 13:50Tak wygląda przeprogramowanie.
-
13:50 - 13:54Kiedy zbadaliśmy zwierzęta
po 30, 60 dniach, -
13:54 - 13:57które w warunkach ludzkich
równałyby się latom, -
13:57 - 14:02szczury wciąż były wolne od nałogu
w skutek epigenetycznej terapii. -
14:05 - 14:10Dowiedzieliśmy się o DNA,
że nie jest zwykłą sekwencją liter -
14:11 - 14:13ani scenariuszem.
-
14:13 - 14:16DNA to dynamiczny film.
-
14:16 - 14:21Doświadczenia są stale wpisywane
w ten interaktywny film. -
14:21 - 14:26To jak oglądanie filmu o waszym DNA,
czyli życiu, trzymając pilota w ręku. -
14:27 - 14:30Możecie usuwać i dodawać aktorów.
-
14:31 - 14:36Pomimo deterministycznej natury genów
-
14:37 - 14:40mamy kontrolę nad tym,
jak wyglądają nasze geny. -
14:41 - 14:44Jest to niezwykle optymistyczna wiadomość.
-
14:44 - 14:47Pojawia się możliwość spojrzenia
na niektóre śmiertelne choroby, -
14:47 - 14:50takie jak nowotwór czy choroby psychiczne,
-
14:50 - 14:52w nowy sposób,
-
14:53 - 14:55jak na błędną adaptację,
-
14:55 - 14:59którą można odwrócić
dzięki epigenetycznej interwencji, -
14:59 - 15:05usuwając z filmu aktora
i tworząc nową narrację. -
15:06 - 15:08Podsumowując,
-
15:09 - 15:15DNA to połączenie dwóch warstw informacji.
-
15:16 - 15:19Jedna jest stara
-
15:20 - 15:23i ewoluowała przez miliony lat.
-
15:23 - 15:27Jest stała i trudno ją zmienić.
-
15:27 - 15:31Druga warstwa informacji
jest epigenetyczna, -
15:31 - 15:34otwarta i dynamiczna.
-
15:35 - 15:39Tworzy interaktywną narrację,
-
15:40 - 15:46co w dużej mierze pozwala nam
kontrolować swój los, -
15:48 - 15:50los naszych dzieci
-
15:51 - 15:55oraz daje nadzieję na zwalczenie chorób
-
15:55 - 15:59i rozwiązanie ważnych kwestii zdrowotnych,
-
16:00 - 16:03które dotykają ludzkość
od dłuższego czasu. -
16:03 - 16:08Mimo że determinują nas geny,
-
16:08 - 16:11istnieje pewien stopień wolności,
-
16:12 - 16:16dzięki której możemy wziąć
odpowiedzialność za swoje życie. -
16:16 - 16:17Dziękuję.
-
16:17 - 16:18(Brawa)
- Title:
- Jak doświadczenia wczesnego dzieciństwa zostają zapisane w DNA
- Speaker:
- Moshe Szyf
- Description:
-
Moshe Szyf jest pionierem w dziedzinie epigenetyki, nauki, która analizuje, w jaki sposób istoty żywe przeprogramowują swój genom w odpowiedzi na takie czynniki społeczne jak stres czy niedobór pożywienia. Jego badania dowodzą, że biochemiczne sygnały przekazywane potomstwu przez matkę, zmieniają ekspresję genów, niosąc w ten sposób informacje o środowisku, w którym będzie ono żyć. "DNA nie jest zwykłą sekwencją liter ani scenariuszem". Według Moshego Szyfa "DNA to dynamiczny film, w który stale wpisywane są doświadczenia".
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 16:35
Agnieszka Dłuska-Paczek commented on Polish subtitles for How early life experience is written into DNA | ||
Sylwia Gliniewicz edited Polish subtitles for How early life experience is written into DNA | ||
Marta Grochowalska commented on Polish subtitles for How early life experience is written into DNA | ||
Marta Grochowalska edited Polish subtitles for How early life experience is written into DNA | ||
Sylwia Gliniewicz approved Polish subtitles for How early life experience is written into DNA | ||
Sylwia Gliniewicz edited Polish subtitles for How early life experience is written into DNA | ||
Agnieszka Dłuska-Paczek commented on Polish subtitles for How early life experience is written into DNA | ||
Agnieszka Dłuska-Paczek commented on Polish subtitles for How early life experience is written into DNA |
Agnieszka Dłuska-Paczek
Witaj Sylwio! Cieszę się, że się ponownie "spotykamy". :)
Poniżej odnoszę się do Twoich uwag.
Agnieszka Dłuska-Paczek
Napisałaś:
0:25.73
"To na to idą nasze podatki?" > wycięłabym jedno "to" z tego pytania.
Ja: Zgadzam się z Tobą całkowicie.
Agnieszka Dłuska-Paczek
Napisałaś:
0:58.51
do czasu osiągnięcia dojrzałości, takiej jak u ludzi,
na długo po śmierci matki > szczury żyją od 2 do 3 lat, więc to zdanie o osiągnięciu dojrzałości, takiej jak u ludzi, mi tutaj nie za bardzo pasuje. Chyba chodzi o to, że stają się dorosłe, co odpowiada wielu latom życia człowieka.
Oryginał: Oryginał:
But what's interesting is when he follows these pups when they become adults -- like, years in human life, long after their mother died.
Ja:
Tak, zgadzam się z Tobą. Ten fragment ze śmiercią matki był też dla mnie problematyczny, ale pomyślałam sobie, że to skrót myślowy preleganta, więc zostawiłam tak, jak w oryginale. Myślę, że masz rację, należałoby to przeformułować, aby napisy były bardziej zrozumiałe. Wydaje mi się, że Moshe Szyf chciał podkreślić tu tę długość trawania “rezultatu” epigenetycznego, którego źródłem nie są geny, a zachowanie matki, oraz to, że zmiana utrzymuje się nawet, jeśli od dawna już ta matka na nas (czy na szczury) nie wpływa, bo jej już nie ma (stąd ten wtręt o śmierci).
Agnieszka Dłuska-Paczek
Napisałaś:
2:22.08
Dlaczego opiekuńczość? Wsześniej mowa jest o mniej zestresowanych szczurach, które mają inne zachowania seksualne i sposób życia niż te wychowywane przez mniej opiekuńcze matki.
Oryginał:
It was not the biological mother
that defined this property of these rats.
It is the mother that
took care of the pups.
W tłumaczeniu jest tak:
To nie biologiczna matka
definiowała opiekuńczość u szczurów,
tylko matka, która zajmowała się młodymi.
Ja:
Przyznam się, że ten fragment wcześniej w ogóle nie wzbudził we mnie wątpliwości. Założyłam podświadomie, że “property” to właśnie ta opiekuńczość (bo prelegent mówi wcześniej o “high-licking mothers” oraz “low-licking mothers”, a także o “low-licking pups”, oraz o tym, że wg niego nie istnieje “bad mother gene”). Teraz sobie myślę, że może z tymi “low-licking pups” to przejęzyczenie. Założyłam, że ta “opiekuńczość” to cecha epigenetyczna, którą nie dziedziczymy po matce (jako “bad mother gene”), ale jest w nas wdrukowana przez opiekuna. Czyli jak się urodziliśmy u “low-licking mother”, ale wychowała nas “high-licking mother”, to ona zmieniła odczytanie naszego genomu, nie jesteśmy tak zestresowania, a w dodatku potem będziemy sami “high licking mothers”, zatem to zaprzecza istnieniu “genu złej matki”. Hmm. Sama już nie wiem. Korektę robiła Marta Grochowalska i też nie zauważyła tu sprzeczności. Może by jeszcze z kimś to skonsultować? Jak myślisz? Napiszę zaraz do Marty, żeby też się wypowiedziała w tej sprawie (tj. tłumaczenia, a nie konsultacji).
PS Myślę, że część wątpliwości może wynikać z faktu, że prelegent używa dużo skrótów myślowych. Kontaktowałyśmy się z nim w kwestii, która małpa rzeczywiście je więcej, jeśli zamknie się ją z grupą małp w klatce, czy ta najważniejsza czy ta najmniej ważna. Ten fragment (od 8:46 do 9:13) był zupełnie dla nas niejasny I snułyśmy domyśly na temat, jaka za tą wypowiedzią może stać teoria. :) I jeszcze np. wcześniej p. szyf mówi coś takiego:
And he started telling me
that the rats, like humans,
lick their pups in very different ways.
Uśmiałam się! :)
Marta Grochowalska
Hej, co do opiekuńczości, to moim zdaniem pasuje, bo jak Agnieszka pisała, sporo było o tej właśnie cesze, a brak stresu itd. wiążą się z tą cechą u matki wychowującej i potomstwo będzie też ją przejawiać. To jedna z grupy powiązanych ze sobą cech. Można wybrać tą, można pewnie też jeszcze jakąś inną, może nawet więcej cech/jakieś ich ogólne określenie.
Poza tym myślę też, że prelegent bardziej używa przenośni niż skrótów; np. ten fragment, o którym wspomniała Agnieszka:
And he started telling me
that the rats, like humans,
lick their pups in very different ways.
To dla mnie przenośnia (czy jakolwiek to tam z literaturoznawstwa jeszcze nazwać), a może nawet żartobliwe porównanie ludzi i innych ssaków. Myślę, że raczej się nie myli, co zresztą Agnieszka sprawdziła mailowo odnośnie innego fragmentu.
Sylwia Gliniewicz
Czułość
Mnie bardziej pasuje odniesienie nie do czułości szczurów, ale ich odporności na stres. W tych badaniach często podkreśla się fakt, że młode szczury, które wychowują opiekuńcze matki (biologiczne lub zastępcze) są spokojne i lepiej radzą sobie ze stresem, uzależnieniami, niezdrowymi nawykami, a te wchowywane przez mało opiekuńcze matki są nerwowe i zestresowane.
„Jeśli ma być ciężko, lepiej bądź niespokojny i zestresowany. Albo zupełnie inny, jeśli życie ma być lekkie”.
Chociaż można z dużym prawdodobieństwem założyć, że te spokojne szczury będą dobrze opiekowały się potomstwem. Problem w tym, że w takiej interpretacji wychodzi się poza dostępne dane, bo sam Szyf nie mówi wprost o czułości szczurzych dzieci.
Sama nie wiem, jak ten problem ugryść.
Sylwia Gliniewicz
Cześć,
Tłumaczenie jest świetne i też się cieszę, że ponownie się spotykamy.
Marta Grochowalska
Hej, według mnie odporność na stres pasuje. Z innymi zmianami też się zgadzam.
Agnieszka Dłuska-Paczek
Witajcie!
Odporność na stres brzmi super i na pewno będzie bardziej zrozumiała w napisach. A od dziś już nie pomylę nowotworu z rakiem. Z pozostałymi uwagami (z jednym wyjątkiem) pokornie się zgadzam!
A propos pytajnika i cudzysłowu. Wielki Słownik Ortograficzny PWN (http://sjp.pwn.pl/zasady/448-98-D-2-Cudzyslow-i-znak-zapytania;629881.html) nakazuje stawiać kropkę po kombinacji "pytajnik+cudzysłów" tylko w zdaniach oznajmujących zakończonych cytatem. A my tu mamy "gołe" pytania. W takim wypadku cudzysłowu być nie powinno, tu jest link do Poradni Językowej na ten temat: http://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/zbieg-znakow-interpunkcyjnych;6463.html. Jednak u nas są dwa pytania pod rząd ("Czy to czary? Jak to jest?"), które jednak wyświetlają się oddzielnie, w dwóch następujących po sobie w czasie linijkach. Mam propozycję, aby poprawić je w ten sposób:
"Czy to czary?"
"Jak to jest?"
Sądzę, że wówczas nie będziemy miały wątpliwości co do kropki, a pytania będą lepiej wyglądały dla czytającego.
Wygląda na to, że prelekcja Moshe Szyfa będzie moją pierwszym tłumaczeniem TED, które pójdzie w świat. Hurra!
Serdecznie Was pozdrawiam,
Agnieszka
Agnieszka Dłuska-Paczek
Sylwio,
jest jeszcze do zatwierdzenia niemal identyczna prelekcja M. Szyfa, którą również z Martą zrobiłyśmy. O tu:
http://www.amara.org/en/videos/5bW5atIiXYwp/pl/1798513/
Marta Grochowalska
Dla mnie ta prelekcja też jest wyjątkowa, chociaż nie pierwsza (nadal tamtą pamiętam;-). To moja 50 opublikowana korekta:-) Chociaż pewnie już niedługo będę mieć taką okrągłą liczbę dzięki Sylwii, która już pracuje nad kolejnym zatwierdzeniem;-)
Agnieszka Dłuska-Paczek
Miłe Panie!
Właśnie sobie oglądałam prelekcję "na dużym ekranie" (czyli na stronie TED) i znalazłam jeszcze dwa błędy w moim tłumaczeniu.
Chodzi o linijkę 7:32 - 7:34 ("These are Day-14 monkeys"), z której w tłumaczeniu zrobiło mi się 14 małp. Przypuszczam, że w drugiej prelekcji też tak jest. Zaraz sprawdzę.
I jeszcze dwa razy pojawia się "nowotwór", około 11:40 oraz 14:59.