0:00:01.013,0:00:04.357
Wszystko zaczęło się[br]w ciemnym barze w Madrycie,

0:00:05.010,0:00:07.814
w którym przypadkiem spotkałem[br]kolegę z Uniwersytetu McGill,

0:00:07.814,0:00:08.728
Michaela Meaneya.

0:00:09.248,0:00:10.934
Wypiliśmy parę piw,[br]

0:00:11.487,0:00:15.051
rozmawiając o pracy,[br]jak to naukowcy.

0:00:16.257,0:00:20.745
Zajmował się kwestią[br]lizania przez szczurze matki

0:00:21.471,0:00:24.541
nowo narodzonych młodych.

0:00:25.726,0:00:30.972
Zapytałem: "Na to idą nasze podatki?".

0:00:30.994,0:00:31.710
(Śmiech)

0:00:31.710,0:00:35.051
"To ma być nauka?"

0:00:36.067,0:00:38.155
Zaczął mi opowiadać,

0:00:38.177,0:00:43.859
że szczury, podobnie jak ludzie, [br]różnie opiekują się potomstwem.

0:00:44.420,0:00:46.594
Jedne matki liżą swoje młode częściej,

0:00:47.005,0:00:48.934
inne rzadziej,

0:00:49.382,0:00:51.221
a większość plasuje się po środku.

0:00:51.858,0:00:53.578
Zastanowiło mnie,

0:00:53.914,0:00:58.480
że obserwacja miotu[br]do czasu osiągnięcia dojrzałości,

0:00:58.512,0:01:02.437
takiej jak u ludzi,[br]na długo po śmierci matki,

0:01:03.005,0:01:05.107
ujawniła duże różnice.

0:01:05.107,0:01:11.031
Zadbane młode o dobrze wylizanej sierści

0:01:12.055,0:01:13.924
nie były zestresowane,

0:01:14.082,0:01:20.169
miały inne zachowania seksualne[br]i sposób życia niż osobniki,

0:01:20.169,0:01:24.603
którymi matka nie opiekowała się [br]z aż takim oddaniem.

0:01:25.819,0:01:28.038
Myślałem sobie:

0:01:28.947,0:01:30.538
"Czy to czary?

0:01:31.124,0:01:32.407
Jak to jest?"

0:01:32.407,0:01:35.162
Genetyk chciałby, żebyście myśleli,

0:01:35.350,0:01:38.803
że być może matka miała gen "złej matki",

0:01:39.091,0:01:43.100
który podnosił poziom stresu u młodych

0:01:43.375,0:01:45.530
i był przekazywany[br]z pokolenia na pokolenie.

0:01:45.530,0:01:47.753
Wszystko determinowałaby genetyka.

0:01:48.294,0:01:51.359
A może w grę wchodzi coś innego?

0:01:51.997,0:01:54.876
Jeśli chodzi o szczury,[br]możemy odpowiedzieć na to pytanie.

0:01:55.572,0:01:58.712
Zrobiliśmy eksperyment z podmianą matek.

0:01:59.119,0:02:03.675
Natychmiast po narodzinach [br]oddziela się miot od matek

0:02:03.675,0:02:05.780
i oddaje matkom dwojakiego typu.

0:02:05.780,0:02:08.962
Młodymi zajmie się matka zastępcza.

0:02:08.962,0:02:11.461
Matki są dwojakie,[br]bardzo i mało opiekuńcze.

0:02:11.461,0:02:15.563
Wszystkie młode rozdzieliliśmy [br]pomiędzy te dwie matki zastępcze.

0:02:15.651,0:02:17.805
Odpowiedź okazała się niesamowita.

0:02:18.124,0:02:21.520
To nie geny otrzymane od matki są ważne.

0:02:22.082,0:02:27.118
To nie od biologicznej matki [br]zależała odporność na stres u szczurów,

0:02:27.843,0:02:31.698
ale matki, która zajmowała się młodymi.

0:02:32.563,0:02:35.547
Jak to możliwe?

0:02:36.921,0:02:38.649
Jestem epigenetykiem.

0:02:38.748,0:02:42.384
Interesuje mnie, jak są znaczone geny

0:02:42.384,0:02:46.051
przez znaczniki chemiczne [br]w procesie embriogenezy,

0:02:46.051,0:02:48.880
zachodzącej kiedy przebywamy[br]w brzuchu matki,

0:02:49.001,0:02:52.209
oraz który z nich i w jakiej tkance[br]będzie podlegał ekspresji.

0:02:52.569,0:02:56.729
Jedne geny podlegają ekspresji w mózgu,[br]a inne w wątrobie czy w oku.

0:02:57.816,0:02:59.493
Zastanawialiśmy się,

0:03:00.328,0:03:04.412
czy matka może jakoś przeprogramować

0:03:04.832,0:03:08.673
geny potomstwa swoim zachowaniem?

0:03:09.176,0:03:10.781
W ciągu dziesięciu lat badań

0:03:10.781,0:03:14.360
odkryliśmy domino reakcji biochemicznych,

0:03:14.677,0:03:17.814
dzięki którym opieka matki, [br]czyli lizanie potomstwa,

0:03:18.105,0:03:22.406
jest przekładana na biochemiczne sygnały[br]docierające do jądra komórki

0:03:22.406,0:03:25.733
i odmiennie programujące DNA.

0:03:26.105,0:03:30.432
To przygotowuje zwierzę do życia.

0:03:31.295,0:03:33.373
Czy to życie będzie trudne?

0:03:33.921,0:03:35.612
Czy będzie dużo jedzenia?

0:03:35.612,0:03:38.062
Czy wokół będzie wiele kotów i węży?

0:03:38.062,0:03:40.559
A może będzie to życie [br]wyższej klasy średniej,

0:03:40.559,0:03:43.326
dla której najważniejsze jest[br]właściwe zachowanie,

0:03:43.326,0:03:45.903
żeby zyskać społeczne poważanie.

0:03:47.249,0:03:53.284
Zastanówmy się, jak ważny [br]może być ten proces w naszym życiu.

0:03:53.549,0:03:56.284
Dziedziczymy DNA po przodkach.

0:03:57.229,0:04:01.065
DNA jest stare,[br]powstało w drodze ewolucji.

0:04:01.917,0:04:05.274
Jednak nie mówi o tym,[br]czy urodzimy się w Sztokholmie,

0:04:06.323,0:04:09.313
gdzie dni są długie latem i krótkie zimą,

0:04:09.752,0:04:14.146
czy w Ekwadorze, gdzie przez cały rok[br]dnie i noce są równe,

0:04:14.146,0:04:17.903
co ma ogromny wpływ na naszą fizjologię.

0:04:19.275,0:04:23.196
Być może to, z czym stykamy się[br]na wczesnym etapie naszego życia,

0:04:23.735,0:04:25.574
czyli sygnały otrzymywane od matki,

0:04:25.574,0:04:30.277
mówi o otoczeniu społecznym,[br]w którym mamy żyć.

0:04:30.285,0:04:33.747
Jeśli ma być ciężko,[br]lepiej bądź niespokojny i zestresowany.

0:04:33.747,0:04:36.870
Albo zupełnie inny,[br]jeśli życie ma być lekkie.

0:04:36.870,0:04:39.661
Będzie dużo czy mało słońca?

0:04:40.228,0:04:43.711
Dużo czy mało pożywienia?

0:04:44.209,0:04:45.671
Jeśli brakuje pożywienia,

0:04:45.671,0:04:49.782
lepszy będzie mózg podatny [br]na objadanie się, kiedy jest co jeść,

0:04:50.640,0:04:54.974
i zdolność do magazynowania[br]tkanki tłuszczowej.

0:04:56.644,0:04:59.698
To dobra cecha,[br]wybrana na drodze ewolucji,

0:05:00.289,0:05:07.273
żeby stare, niezmienne DNA mogło[br]prężnie funkcjonować w nowym środowisku.

0:05:07.273,0:05:09.922
Jednak czasem coś idzie nie tak.

0:05:10.659,0:05:15.855
Rodząc się w biednej rodzinie, [br]otrzymujesz informację:

0:05:16.141,0:05:20.141
"Lepiej zjadać każde napotkane jedzenie".

0:05:20.750,0:05:23.116
Tyle, że ludzie się zmienili,[br]

0:05:23.116,0:05:25.280
prześcignęli ewolucję.

0:05:25.280,0:05:28.157
Hamburgera można kupić za dolara,

0:05:28.647,0:05:34.569
więc przygotowanie do życia,[br]które otrzymaliśmy od matki,

0:05:34.846,0:05:37.224
okazuje się nieodpowiednie.

0:05:38.274,0:05:42.086
Miało chronić nas przed głodem,

0:05:42.371,0:05:46.442
a powoduje otyłość,[br]problemy sercowo-naczyniowe

0:05:46.675,0:05:48.416
i choroby metaboliczne.

0:05:48.864,0:05:52.129
Koncepcja wpływu doświadczenia na geny,

0:05:52.147,0:05:54.337
zwłaszcza nabywanego[br]we wczesnym dzieciństwie,

0:05:54.337,0:05:59.286
może wyjaśnić kwestie zdrowotne.

0:06:00.640,0:06:02.352
Czy tylko u szczurów?

0:06:03.053,0:06:05.592
Nie da się tego sprawdzić na ludziach,

0:06:05.958,0:06:09.523
bo narażanie dzieci [br]na szkodę jest nieetyczne.

0:06:10.088,0:06:13.416
Jeśli ubogie dziecko rozwinie pewną cechę,

0:06:13.416,0:06:16.477
nie dowiemy się, czy to z powodu biedy,

0:06:17.130,0:06:19.791
czy też złych genów.

0:06:20.127,0:06:21.785
Genetycy będą was przekonywać,

0:06:21.785,0:06:24.771
że biedni są biedni przez geny.

0:06:25.237,0:06:29.191
Epigenetycy powiedzą wam,[br]że biedni żyją w złym

0:06:29.191,0:06:31.280
lub zubożałym środowisku,

0:06:31.280,0:06:34.167
które tworzy ten fenotyp.

0:06:35.805,0:06:41.198
Zaczęliśmy badać naszych małpich kuzynów.

0:06:41.999,0:06:46.905
Stephen Suomi, mój kolega, [br]hodował małpy na dwa sposoby.

0:06:46.915,0:06:49.755
Część z nich została[br]losowo oddzielona od matek

0:06:49.755,0:06:55.223
i wychowana przez opiekunkę[br]jak przez zastępczą matkę.

0:06:55.496,0:06:58.183
Te małpy zamiast matki miały opiekunkę.

0:06:58.183,0:07:02.167
Druga część została wychowana [br]przez ich własne matki.

0:07:02.982,0:07:07.119
Kiedy dorosły, całkowicie się różniły.

0:07:07.305,0:07:10.640
Małpy mające matkę[br]nie zwracały uwagi na alkohol

0:07:10.706,0:07:12.328
ani nie były agresywne seksualnie.

0:07:12.328,0:07:16.223
Małpy wychowane bez matki[br]były agresywne, zestresowane

0:07:16.223,0:07:18.171
i uzależnione od alkoholu.

0:07:18.401,0:07:22.772
Tuż po ich urodzeniu[br]przyjrzeliśmy się ich DNA,

0:07:23.243,0:07:27.404
żeby sprawdzić, czy to możliwe, [br]że matka znakuje swoje dziecko.

0:07:27.404,0:07:31.567
Jest znacznik matki w DNA potomstwa.

0:07:32.034,0:07:35.618
Na przykładzie tych 14 małp widzimy,

0:07:35.783,0:07:38.489
jak prowadzone są nowoczesne[br]badania epigenetyczne.

0:07:38.489,0:07:42.974
Potrafimy znaleźć chemiczne znaczniki,[br]które nazywamy znacznikami metylacji,

0:07:43.154,0:07:48.222
na pojedynczym nukleotydzie DNA[br]i zmapować tak cały genom.

0:07:48.222,0:07:51.460
Możemy porównać małpy[br]mające i niemające matki.

0:07:51.460,0:07:54.192
Oto wizualne przedstawienie.

0:07:54.195,0:07:57.873
Na czerwono zaznaczono[br]bardziej zmetylowane geny,

0:07:58.062,0:08:00.817
na zielono, mniej zmetylowane.

0:08:01.254,0:08:03.738
Wiele genów ulega zmianie,

0:08:03.738,0:08:06.351
bo brak matki ma wpływ

0:08:06.351,0:08:08.120
na wszystko.

0:08:08.120,0:08:11.587
Wysyła sygnały o tym,[br]jak będzie wyglądał świat,

0:08:11.587,0:08:13.523
kiedy młode dorośnie.

0:08:13.552,0:08:18.301
Widać, jak bardzo odmienne [br]są te dwie grupy małp.

0:08:19.413,0:08:21.831
Jak wcześnie się to dzieje?

0:08:22.073,0:08:23.916
Te małpy nie widziały matki,

0:08:23.916,0:08:25.899
więc miały już doświadczenie społeczne.

0:08:26.099,0:08:30.114
Czy można już w chwili narodzin[br]odczuć status społeczny?

0:08:31.210,0:08:32.391
W tym eksperymencie

0:08:32.391,0:08:36.933
zbadaliśmy łożyska małp [br]o różnej pozycji społecznej.

0:08:37.847,0:08:42.046
Co ciekawe, u wszelkich istot żywych

0:08:43.136,0:08:45.877
ma ona strukturę hierarchiczną.

0:08:46.384,0:08:48.053
Małpa numer jeden to szef.

0:08:48.555,0:08:50.617
Małpa numer cztery to szeregowy.

0:08:50.787,0:08:54.371
Kiedy wsadzimy cztery małpy do klatki,[br]zawsze znajdzie się szef

0:08:54.738,0:08:56.902
i szeregowy.

0:08:57.586,0:09:02.549
Co ciekawe, małpa numer jeden [br]będzie o wiele zdrowsza

0:09:02.609,0:09:04.432
niż małpa numer cztery.

0:09:04.742,0:09:10.563
W klatce małpa numer jeden[br]będzie jadła mniej

0:09:11.124,0:09:13.017
niż małpa numer cztery.

0:09:14.178,0:09:18.190
Na tym obrazie metylacji widać,[br]jak oddzielenie od matki

0:09:18.490,0:09:22.531
wpływa na zwierzęta o statusie społecznym

0:09:22.543,0:09:26.534
wysokim i niskim.

0:09:27.255,0:09:31.063
Rodzimy się już z informacją[br]o statusie społecznym.

0:09:31.581,0:09:34.504
Ta informacja jest neutralna

0:09:34.504,0:09:35.928
i przygotowuje nas do życia,

0:09:35.928,0:09:39.218
bo trzeba zaprogramować swoją biologię

0:09:39.218,0:09:43.407
w zależności od statusu.

0:09:44.397,0:09:46.619
Jak można zbadać to u ludzi?

0:09:46.855,0:09:50.158
Niedozwolone są eksperymenty[br]narażające ludzi na szkodę.

0:09:50.158,0:09:54.922
Jednak Bóg eksperymentuje na nas,[br]co nazywa się klęskami żywiołowymi.

0:09:55.260,0:09:59.028
Jedna z największych klęsk [br]w kanadyjskiej historii

0:09:59.053,0:10:01.846
wydarzyła się w Quebecu, mojej prowincji.

0:10:02.090,0:10:04.275
Burza lodowa w 1998 roku

0:10:04.301,0:10:08.435
zniszczyła sieć energetyczną [br]w samym środku zimy,

0:10:08.481,0:10:12.609
a temperatury spadały do -30 stopni.

0:10:12.943,0:10:15.603
Wiele kobiet było w ciąży.

0:10:15.999,0:10:21.926
Wraz z Suzanne King[br]obserwowaliśmy ich dzieci

0:10:22.089,0:10:24.046
przez piętnaście lat.

0:10:24.774,0:10:28.985
Badaliśmy wpływ wzrostu poziomu stresu,

0:10:28.989,0:10:31.185
mając obiektywne kryteria.

0:10:31.333,0:10:33.649
Jak długo nie było prądu,

0:10:33.649,0:10:35.379
gdzie przebywano,

0:10:35.918,0:10:40.731
w mieszkaniu teściowej[br]czy wiejskiej posiadłości?

0:10:41.130,0:10:43.577
Sumując te informacje[br]i poziom stresu społecznego,

0:10:43.577,0:10:47.740
można zastanowić się,[br]jakie były te dzieci.

0:10:48.227,0:10:52.639
Okazuje się, że wzrost stresu [br]sprzyja rozwojowi autyzmu,

0:10:52.692,0:10:58.080
chorób metabolicznych [br]i autoimmunologicznych.

0:10:58.779,0:11:01.267
Po określeniu poziomu metylacji widać,

0:11:01.267,0:11:06.666
że zielone geny stają się czerwone,[br]kiedy poziom stresu wzrasta,

0:11:06.776,0:11:10.192
a czerwone stają się zielone.

0:11:10.192,0:11:14.428
Cały genom reaguje na stres.

0:11:14.838,0:11:17.428
[Czy jeśli można zaprogramować[br]geny, można to cofnąć?]

0:11:17.428,0:11:20.591
Skoro można zaprogramować geny

0:11:20.591,0:11:24.523
i nie jesteśmy niewolnikami ich historii,

0:11:24.523,0:11:27.856
to czy proces ten jest odwracalny?

0:11:28.017,0:11:32.035
Epigenetyczne podłoże [br]może mieć zarówno nowotwór,

0:11:33.476,0:11:37.247
jak i choroby metaboliczne i psychiczne.

0:11:38.247,0:11:40.952
Przeanalizujmy uzależnienie od kokainy.

0:11:41.694,0:11:43.796
To straszny nałóg,

0:11:44.639,0:11:47.987
który może prowadzić do śmierci.

0:11:49.697,0:11:54.104
Czy jeśli przeprogramujemy[br]uzależniony mózg,

0:11:54.393,0:11:59.578
zwierzę przestanie być uzależnione?

0:12:00.466,0:12:06.662
Znając schemat uzależnienia,[br]zrekonstruujemy ten proces u ludzi.

0:12:06.662,0:12:11.129
Chodzicie do szkoły średniej[br]i ktoś proponuje wam kokainę.

0:12:11.345,0:12:13.209
Bierzecie i nic złego się nie dzieje.

0:12:13.363,0:12:17.473
Po kilku miesiącach[br]coś przypomina wam ten pierwszy raz,

0:12:17.541,0:12:20.430
diler dostarcza kokainę[br]i uzależniacie się.

0:12:20.430,0:12:22.229
Zmienia się wasze życie.

0:12:22.229,0:12:23.839
Ze szczurami jest tak samo.

0:12:23.839,0:12:28.280
Mój kolega Gal Yadid[br]przyzwyczaja je do kokainy,

0:12:28.390,0:12:31.422
a potem na miesiąc [br]wstrzymuje jej podawanie,

0:12:31.422,0:12:34.907
po czym przypomina im okoliczności,[br]w których spróbowały jej pierwszy raz,

0:12:34.907,0:12:38.149
za pomocą sygnału i kolorów klatki, [br]

0:12:38.165,0:12:39.812
i szczury szaleją.

0:12:39.812,0:12:43.170
Żeby dostać się do kokainy,[br]naciskają dźwignię, aż padną.

0:12:44.163,0:12:48.353
Po raz pierwszy odkryliśmy[br]pewną różnicę u zwierząt.

0:12:48.641,0:12:52.442
Kiedy brakuje kokainy[br]i nic się nie dzieje,

0:12:52.989,0:12:54.893
epigenom ulega przekształceniom,

0:12:54.893,0:12:57.958
a geny zostają inaczej oznakowane.

0:12:57.958,0:12:59.578
Kiedy pojawi się sygnał,

0:12:59.578,0:13:04.380
ich genom wytworzy fenotyp [br]osobnika uzależnionego.

0:13:04.667,0:13:11.035
Podaliśmy szczurom leki,[br]które bądź wzmagały metylację DNA,

0:13:11.239,0:13:13.459
czyli obserwowany znacznik epigenetyczny,

0:13:13.459,0:13:16.991
bądź ją obniżały.

0:13:17.203,0:13:18.221
Jak się okazało, [br]

0:13:18.255,0:13:24.205
wzrost metylacji znacząco nasilał [br]pragnienie spożycia kokainy,

0:13:24.667,0:13:30.317
jednak przy jej obniżeniu nałóg znikał.

0:13:30.582,0:13:32.127
Tak przeprogramowaliśmy szczury.

0:13:32.127,0:13:36.480
Między zwykłym a epigenetycznym lekiem[br]zasadnicza różnica jest taka,

0:13:36.480,0:13:39.013
że leki epigenetyczne

0:13:39.013,0:13:42.004
w zasadzie wymazują [br]posiadane doświadczenie,

0:13:43.182,0:13:46.109
a po ich odstawieniu choroba nie powróci,

0:13:46.109,0:13:48.276
chyba że powtórzy się[br]pierwotne doświadczenie.

0:13:48.276,0:13:49.722
Tak wygląda przeprogramowanie.

0:13:49.722,0:13:54.026
Kiedy zbadaliśmy zwierzęta[br]po 30, 60 dniach,

0:13:54.026,0:13:56.877
które w warunkach ludzkich [br]równałyby się latom,

0:13:56.877,0:14:02.307
szczury wciąż były wolne od nałogu[br]w skutek epigenetycznej terapii.

0:14:04.642,0:14:10.037
Dowiedzieliśmy się o DNA, [br]że nie jest zwykłą sekwencją liter

0:14:10.862,0:14:13.171
ani scenariuszem.

0:14:13.171,0:14:15.505
DNA to dynamiczny film.

0:14:16.266,0:14:20.920
Doświadczenia są stale wpisywane [br]w ten interaktywny film.

0:14:21.326,0:14:26.294
To jak oglądanie filmu o waszym DNA,[br]czyli życiu, trzymając pilota w ręku.

0:14:26.811,0:14:30.130
Możecie usuwać i dodawać aktorów.

0:14:30.863,0:14:36.148
Pomimo deterministycznej natury genów

0:14:36.759,0:14:39.913
mamy kontrolę nad tym, [br]jak wyglądają nasze geny.

0:14:40.649,0:14:43.509
Jest to niezwykle optymistyczna wiadomość.

0:14:43.685,0:14:47.152
Pojawia się możliwość spojrzenia[br]na niektóre śmiertelne choroby,

0:14:47.152,0:14:49.622
takie jak nowotwór czy choroby psychiczne,

0:14:50.182,0:14:52.354
w nowy sposób,

0:14:53.064,0:14:55.292
jak na błędną adaptację,

0:14:55.292,0:14:58.552
którą można odwrócić [br]dzięki epigenetycznej interwencji,

0:14:58.732,0:15:04.719
usuwając z filmu aktora[br]i tworząc nową narrację.

0:15:06.129,0:15:08.197
Podsumowując,

0:15:08.674,0:15:15.487
DNA to połączenie dwóch warstw informacji.

0:15:16.047,0:15:19.288
Jedna jest stara

0:15:19.776,0:15:22.713
i ewoluowała przez miliony lat.

0:15:23.473,0:15:27.053
Jest stała i trudno ją zmienić.

0:15:27.410,0:15:30.771
Druga warstwa informacji[br]jest epigenetyczna,

0:15:31.221,0:15:34.369
otwarta i dynamiczna.

0:15:35.245,0:15:38.777
Tworzy interaktywną narrację,

0:15:39.731,0:15:46.436
co w dużej mierze pozwala nam[br]kontrolować swój los,

0:15:47.507,0:15:50.181
los naszych dzieci

0:15:50.961,0:15:54.700
oraz daje nadzieję na zwalczenie chorób

0:15:55.395,0:15:59.391
i rozwiązanie ważnych kwestii zdrowotnych,

0:15:59.728,0:16:02.789
które dotykają ludzkość[br]od dłuższego czasu.

0:16:03.284,0:16:07.540
Mimo że determinują nas geny,

0:16:08.470,0:16:11.286
istnieje pewien stopień wolności,

0:16:11.643,0:16:15.675
dzięki której możemy wziąć[br]odpowiedzialność za swoje życie.

0:16:15.805,0:16:16.812
Dziękuję.

0:16:16.939,0:16:17.839
(Brawa)