Nguồn gốc của mê tín - Stuart Vsye

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/where-do-superstitions-come-from-stuart-vyse

Bạn có sợ mèo đen không? Liệu bạn sẽ mở dù khi đang trong nhà chứ? Bạn cảm giác thế nào về con số 13? Dù bạn có tin vào những chuyện này hay không, hẳn bạn cũng đã rất quen thuộc với chúng. Nhưng những niềm tin mê tín này có nguồn gốc từ đâu? Stuart Vyse sẽ chỉ cho ta biết nguồn cơn kì quặc của một vài trong số chúng.

Bài giảng của Stuart Vyse, minh họa bởi TED-Ed.

Bạn sợ mèo đen chứ?

Bạn có mở dù khi đang
ngồi trong nhà không?

Bạn có cảm giác gì
về con số 13?

Dù tin hay không,

chắc hẳn bạn đã khá quen với
những niềm tin mê tín trên.

Vậy tại sao khắp nơi trên thế giới

người ta lại gõ lên gỗ,

và tránh đi lên vết kẻ nứt trên vỉa hè?

À thì, dù những việc làm này
không dựa trên cơ sở khoa học

rất nhiều trong số những
niềm tin và tập quán mê tín

lại có nguồn gốc khá cụ thể và kì quặc.

Vì chúng liên quan đến
nguồn gốc siêu nhiên,

không có gì ngạc nhiên khi có
rất nhiều mê tín dựa trên tôn giáo.

Chẳng hạn như, con số 13 gắn liền với
Bữa tối Cuối cùng trong Kinh Thánh

nơi Giê-su ăn tối với 12 tông đồ

trước khi bị bắt giữ và hành hình.

Và ý nghĩ rằng có 13 người
tại bàn là một điềm gở

rốt cuộc đã lan rộng sự ám ảnh
đến bất cứ mọi nơi về con số này.

Hiện nay, nỗi sợ số 13
hay còn gọi là triskaidekaphobia,

phổ biến đến nỗi nhiều tòa cao ốc
khắp thế giới không có tầng thứ 13,

mà tính thẳng từ 12 lên 14.

Tất nhiên, nhiều người tin rằng
câu chuyện Bữa tối Cuối cùng là có thật

nhưng cũng có những mê tín
khởi nguồn từ tôn giáo

được rất ít người biết hay nhớ đến.

Hành động gõ lên gỗ được cho có xuất xứ từ
văn học dân gian của người Ấn-Âu cổ đại

hoặc có thể là những người
thuộc niên đại sớm hơn nữa

tin rằng cây là nơi trú ngụ
của rất nhiều linh hồn.

Chạm vào cây có thể
sẽ nhận được che chở

hoặc phước lành từ những linh hồn
ngụ trong đó.

Và chẳng biết làm thế nào mà,

truyền thống này tồn tại rất lâu sau khi
niềm tin này đã dần phai nhạt.

Có rất nhiều quan niệm mê tín phổ biến
xuất hiện từ Nga cho đến Ireland ngày nay

được cho là tàn dư của ngoại giáo,
thứ được thay thế bởi Thiên Chúa Giáo.

Nhưng không phải tất cả mọi mê tín
đều mang tính tôn giáo.

Một số sinh ra từ những sự kiện ngẫu nhiên
hay sự kết hợp xui rủi.

Chẳng hạn, nhiều người Ý sợ con số 17

vì dạng số La Mã có thể
đổi nó lại thành "vixi",

nghĩa là "đời tôi tiêu rồi".

Tương tự thế, trong tiếng Hoa,
con số 4

đọc lên nghe như

"tử", tức là "chết".

Điều này diễn ra ở cả Nhật Bản

và Hàn Quốc là nơi mượn rất nhiều
từ tiếng Hán.

Và vì số 1 đọc lên nghe như "phải",

số 14 đọc lên sẽ giống như "phải chết".

Có rất nhiều con số mà thang máy
và các khách sạn tránh dùng.

Và dù tin hay không,

một vài niềm tin mê tín
nghe rất có lí,

hay ít nhất là cho đến khi
chúng ta quên mất đi nguồn gốc của nó.

Chẳng hạn, nhà hát thường dùng
các phông nền tô vẽ lớn,

được các kĩ thuật viên điều khiển
thông qua việc huýt sáo.

Nhưng tiếng huýt nhầm nhọt
có thể gây ra tai nạn.

Và huýt sáo sau cánh gà
vẫn là việc cấm kị đến tận ngày nay,

rất lâu sau khi các kĩ thuật viên
sử dụng tai nghe radio thay thế.

Đốt ba điếu thuốc liên tiếp
từ cùng một que diêm cũng

có thể mang đến tai họa
nếu bạn là lính nấp trong hố đào

nơi mà giữ một que diêm cháy quá lâu
có thể thu hút mũi súng của kẻ địch.

Đa số người hút thuốc ngày nay
không lo về súng bắn tỉa nữa,

nhưng niềm tin trên thì vẫn tiếp tục.

Vậy sao người ta lại bám lấy
các chuyện tôn giáo bị lãng quên,

những sự tình cờ,

và những lời khuyên đã lỗi thời?

Rõ ràng là chúng phi lí cơ mà?

Ừ đúng thế,
nhưng đối với nhiều người,

niềm tin mê tín dựa trên tập quán văn hóa
nhiều hơn là niềm tin có ý thức.

Nói cho cùng, chẳng ai vừa sinh ra đã biết
tránh đi dưới những chiếc thang

hay huýt sáo trong nhà,

nhưng sau đó nếu dần dần được gia đình
tiêm nhiễm những điều này,

khả năng là bạn sẽ thấy khó chịu thật,

ngay cả khi bạn hiểu rằng
chẳng có gì tồi tệ sẽ xảy ra.

Cũng bởi vì những việc như gõ lên gỗ
chẳng tốn mất bao nhiêu sức lực,

việc tin theo nó rõ là dễ hơn nhiều
so với việc suy xét rồi phản đối.

Bên cạnh đó, những niềm tin mê tín
có vẻ cũng thường xuyên có tác dụng.

Bạn nhớ có lần đánh cú ăn điểm trực tiếp
khi mang đôi tất may mắn.

Nhưng đó thật ra chỉ là kí ức chọn lọc
trong não ta.

Rất ít khả năng bạn nhớ được tất cả
các lần mình đánh trượt

khi mang chính đôi tất ấy.

Nhưng tin như thế thực sự
có thể khiến bạn chơi tốt hơn

bằng cách tạo cho bạn một ảo giác
rằng mình có khả năng kiểm soát tốt hơn.

Vì vậy trong những trường hợp mà sự tự tin
có thể làm nên chuyện, như trong thể thao,

thì xem ra mê tín đến đâu cũng chẳng
điên rồ lắm đâu.