De kunst van het stilzitten

Waar reisschrijver Pico Iyer het liefst heen zou gaan? Nergens heen. In een tegen-intuïtieve en lyrische meditatie bekijkt Iyer het ongelofelijke inzicht dat voortkomt uit tijd inruimen voor stilzitten. In onze wereld van constante beweging en afleiding ontrafelt hij strategieën die we allemaal kunnen gebruiken om een paar minuten terug te winnen van elke dag of een paar dagen van elk seizoen. Het is de talk voor iedereen die zich overweldigd voelt door de eisen van onze wereld.

Ik ben levenslang op reis.

Als klein kind

had ik al door dat het goedkoper was

om op kostschool te gaan in Engeland

dan om naar de beste school te gaan
wat verder in onze straat in Californië.

Sinds mijn negende

vloog ik al meerdere
keren per jaar, alleen,

over de Noordpool, op weg naar school.

Hoe vaker ik vloog, hoe leuker ik
het vliegen ging vinden,

dus de week nadat ik
de middelbare school had afgemaakt,

begon ik bij te klussen als poetshulp

zodat ik elk seizoen
van mijn 18de levensjaar

op een ander continent kon doorbrengen.

Tot ik, haast onvermijdelijk,
reisschrijver werd,

en mijn werk en mijn passie één werden.

Ik voelde dat als je het geluk had

om door de bij kaars verlichte tempels
van Tibet te wandelen,

of langs de boulevards
van Havana te struinen,

met overal om je heen muziek,

dat je die geluiden
en de kobaltblauwe hemel

en de flits van de blauwe oceaan

naar je vrienden thuis kon meebrengen,

waarmee je een toets van magie

en helderheid
aan je eigen leven toevoegde.

Maar helaas, zoals jullie weten,

is een van de eerste dingen
die je leert als je reist,

dat het nergens magisch is
als je niet met de juiste ogen kijkt.

Breng een boze man naar de Himalaya

en hij gaat klagen over het eten.

Ik ontdekte dat de beste manier

om een meer attente
en waarderende blik te ontwikkelen,

er vreemd genoeg in bestond

om nergens heen te gaan,
om stil te zitten.

Door stil te zitten, krijgen velen van ons

wat we in ons supersnelle leven
het meeste nodig hebben: een pauze.

Het was ook de enige manier

waarop ik door de diavoorstelling
van mijn ervaring kon gaan

om zin te geven aan
de toekomst en het verleden.

Tot mijn grote verrassing

ontdekte ik dat nergens heen gaan

even spannend was
als naar Tibet of Cuba gaan.

Met nergens heen gaan,
bedoel ik niets meer afschrikwekkends

dan elke dag enkele minuten

of elk seizoen enkele dagen

of, zoals sommige mensen,

in je leven enkele jaren reserveren

om lang genoeg stil te zitten

om te ontdekken wat je het meeste raakt,

om te herontdekken
waar je diepste geluk ligt

en om je eraan te herinneren dat soms

werken en leven

je in tegengestelde richtingen sturen.

Dat vertellen wijze mensen uit alle
tradities ons al eeuwenlang.

Het is een oude gedachte.

Ruim tweeduizend jaar geleden
herinnerden de stoïcijnen ons eraan

dat het niet onze ervaring is
die ons leven maakt,

maar wat we ermee doen.

Beeld je in dat een tornado
plots door je stad raast

en haar met de grond gelijk maakt.

De ene mens is levenslang getraumatiseerd,

maar de ander, misschien zelfs
zijn broer, voelt zich haast bevrijd

en besluit dat dit een mooie kans is
om een nieuw leven te beginnen.

Het is exact dezelfde gebeurtenis,

maar de reacties zijn
radicaal verschillend.

Niets is goed of kwaad,
zoals Shakespear al zei in Hamlet,

ons denken maakt dat ervan.

Dat is ook mijn ervaring als reiziger.

Vierentwintig jaar geleden
maakte ik een breinbrekende reis

door Noord-Korea.

De reis duurde enkele dagen.

Wat ik ermee deed terwijl ik stilzat
en in gedachten ernaar terugkeerde,

in een poging om het te doorgronden,
het een plaats te geven in mijn denken,

dat duurt al 24 jaar

en zal waarschijnlijk levenslang duren.

Met andere woorden, die reis
leverde me fantastische uitzichten op,

maar pas door stil te zitten

kon ik die omzetten
in blijvende inzichten.

Soms denk ik dat zoveel van ons leven

zich afspeelt in ons hoofd,

in geheugen, verbeelding,
interpretatie of speculatie,

dat ik, als ik mijn leven
echt wil veranderen,

het best kan beginnen
bij mijn gedachten.

Nogmaals, dat is niet nieuw.

Daarom vertelden Shakespeare
en de stoïcijnen ons dit eeuwen geleden,

maar Shakespeare moest nooit
200 e-mails per dag verwerken.

(Gelach)

Voor zover ik weet,
zaten de stoïcijnen niet op Facebook.

We weten dat in ons leven
van directe behoeftebevrediging

er enorm veel behoefte bestaat

aan onszelf.

Waar we ook zijn,
of het nu dag of nacht is,

onze bazen, spammers, ouders
kunnen ons bereiken.

Sociologen hebben vastgesteld
dat Amerikanen de laatste jaren

minder werken dan 50 jaar geleden,

maar dat we het gevoel hebben
dat we meer werken.

We hebben meer en meer
tijdbesparende toestellen,

maar soms lijkt het alsof we
steeds minder tijd hebben.

We kunnen meer en gemakkelijker
contact leggen met mensen

in de verste uithoeken van de planeet,

maar soms verliezen we daarbij

contact met onszelf.

Een van mijn grootste
verrassingen als reiziger

was de ontdekking dat het vaak
net de mensen zijn

die ons het meest hebben geholpen
om overal te komen,

die erop uit zijn om nergens heen te gaan.

Met andere woorden, juist de mensen

die de technologie hebben gecreëerd

die zovele beperkingen van de oude opheft,

het meest wijze oordeel hebben
over onze behoefte aan grenzen,

zelfs in verband met technologie.

Ik bezocht ooit
het hoofdkwartier van Google

en ik zag de dingen waarover
al zoveel gesproken is:

de binnenhuis-boomhutten, de trampolines,

de werknemers die toen 20 procent
van hun betaalde tijd vrij hadden

zodat ze hun verbeelding
haar gang konden laten gaan.

Maar wat ik nog indrukwekkender vond,

was dat terwijl ik stond te wachten
op mijn digitale pasje,

één Googler me vertelde over het programma

dat hij aan het opstarten was
om les te geven

aan de vele Googlers die aan yoga doen
om er opleiding in te geven.

Een andere Googler vertelde me
over het boek dat hij zou schrijven

over onze innerlijke zoekmotor

en de manieren waarop de wetenschap
empirisch heeft aangetoond

dat stilzitten, of mediteren,

niet alleen kan leiden tot een betere
gezondheid en helderder denken,

maar zelfs tot emotionele intelligentie.

Ik heb nog een vriend in Silicon Valley

die een van de meest
welbespraakte woordvoerders is

van de nieuwste technologieën,

een van de oprichters van
het tijdschrift Wired, Kevin Kelly.

Kevin schreef zijn laatste boek
over frisse technologieën

zonder smartphone of laptop of tv in huis.

Zoals zovelen in Silicon Valley

doet hij hard zijn best

om een zogenaamd internetsabbatjaar
te nemen.

Daarbij gaan ze 24 tot 48 uur per week

volledig off-line

om het gevoel voor richting en proportie

te krijgen dat ze nodig hebben
als ze weer online gaan.

Wat technologie
ons niet altijd heeft meegegeven,

is hoe we haar het best
wijs kunnen gebruiken.

Als je het over de sabbat hebt,

kijk dan naar de tien geboden:

er is maar één woord waarvoor
het adjectief 'heilig' wordt gebruikt,

en dat is de sabbat.

Ik keek in het heilige joodse boek
van de Torah --

het langste hoofdstuk gaat over de sabbat.

We weten dat het één van onze
grootste luxes is,

de lege ruimte.

In vele muziekstukken
is het de pauze of rust

die het stuk schoonheid en vorm geeft.

Als schrijver weet ik dat ik vaak

veel lege ruimte op de pagina wil laten

zodat de lezer mijn gedachten
en zinnen kan aanvullen

en zodat haar verbeelding
ademruimte krijgt.

In het fysieke domein zullen vele mensen,

als ze de middelen hebben,

een buitenhuis proberen te kopen,
een tweede thuis.

Ik had nooit die middelen, verre van,

maar ik bedenk soms dat ik op elk moment

een buitenverblijf kan vinden
in de tijd, zo niet in de ruimte,

door een dag vrij te nemen.

Het is nooit gemakkelijk, omdat ik
dan een groot deel ervan doorbreng

met piekeren over de extra dingen

die de dag daarop op me af zullen komen.

Ik denk soms dat ik liever
vlees, seks of wijn opgeef

dan de kans om dagelijks
mijn mail te checken.

(Gelach)

Ik probeer elk seizoen
drie dagen retraite te nemen,

maar een deel van mij voelt zich schuldig
omdat ik mijn arme vrouw achterlaat

en al die schijnbaar dringende
mailberichten negeer

van mijn bazen,

en omdat ik misschien
het verjaardagsfeest van een vriend mis.

Maar zodra ik op een echt stille plek kom,

besef ik dat het alleen is
door daarheen te gaan

dat ik iets fris of creatiefs of
vreugdevols zal kunnen delen

met mijn vrouw of bazen of vrienden.

Anders, echt waar,

praat ik hen enkel mijn uitputting
of mijn verstrooidheid aan,

wat echt geen cadeau is.

Toen ik 29 was,

besliste ik om mijn hele leven te richten

op nergens heengaan.

Op een avond kwam ik terug van kantoor.

Het was na middernacht en ik reed
met de taxi door Times Square.

Ik besefte plots dat ik zo
aan het ronddraven was

dat ik nooit mijn leven zou inhalen.

Mijn leven was toen, toevallig,

precies waar ik als kleine
jongen van droomde.

Ik had echt interessante
vrienden en collega's,

ik had een leuke flat op de hoek
van Park Avenue en 20th Street.

Ik had een interessante baan
waarbij ik over wereldnieuws schreef,

maar ik kon mijzelf er nooit
voldoende van afzonderen

om mezelf te horen denken --

of om te begrijpen
of ik echt gelukkig was.

Ik liet mijn droomleven dus los

en trok naar een eenkamerflat
in een achterafstraatje in Kyoto, Japan,

de plek die al lang een sterke,

bijna mysterieuze aantrekkingskracht
op me had uitgeoefend.

Zelfs als kind

keek ik al naar een schilderij van Kyoto
met een blik van herkenning.

Ik kende de stad
nog voor ik er was geweest.

Het is ook, zoals jullie weten,

een mooie stad, omgeven door heuvels,

gevuld met meer dan tweeduizend
tempels en schrijnen,

waar mensen
al meer dan achthonderd jaar stilzitten.

Kort nadat ik erheen verhuisde,
kwam ik terecht waar ik nu nog ben,

met mijn vrouw, vroeger met onze kinderen,

in een tweekamerflat
op een afgelegen plek,

waar we geen fiets hebben, geen auto,

geen tv die ik begrijp,

en waar ik mijn geliefden
nog steeds moet onderhouden

als reisschrijver en journalist.

Dit is dus niet ideaal
als je carrière wil maken

of op culturele spanning uit bent,

of sociale afleiding.

Maar ik besefte dat het me biedt
wat ik het meest op prijs stel:

dagen

en uren.

Ik heb ginder nog nooit
een mobieltje moeten gebruiken.

Ik moet haast nooit naar de tijd kijken.

Elke dag, bij het opstaan,

strekt de dag zich voor me uit

als een open weide.

Als het leven één van haar
onaangename verrassingen ophoest,

wat meer dan eens gebeurt,

als een dokter mijn kamer binnenkomt

met een ernstige uitdrukking,

of als een auto plots
voor de mijne schiet op de snelweg,

dan weet ik diep vanbinnen

dat het de tijd is die ik heb besteed
aan nergens heengaan

die me veel meer steun zal bieden

dan de tijd die ging naar rondsjezen
in Bhutan of op het Paaseiland.

Ik zal altijd een reiziger blijven --
zo verdien ik de kost --

maar een van de mooie dingen aan reizen

is dat je altijd stilzitten kan toevoegen

aan de beweging
en de commotie van de wereld.

Ik nam eens het vliegtuig
in Frankfurt, in Duitsland,

en een jonge Duitse vrouw
kwam naast me zitten.

We knoopten een zeer vriendelijk
gesprek aan,

ongeveer 30 minuten lang.

Daarop keerde ze zich af

en zat 12 uur lang stil.

Ze zette niet één keer
haar videomonitor aan,

ze haalde nooit een boek uit,
ze ging zelfs niet slapen,

ze zat gewoon stil.

en iets van haar helderheid
en kalmte ging op me over.

Ik merk dat meer en meer mensen
tegenwoordig bewuste maatregelen nemen

om een ruimte vrij te maken in hun leven.

Sommigen gaan naar
zwarte-gaten-toevluchtsoorden,

waar ze honderden dollar
per nacht betalen

om hun mobieltje en hun laptop
af te geven aan de balie bij aankomst.

Sommige mensen die ik ken,
zullen vlak voor ze gaan slapen,

in plaats van hun berichten na te kijken

of iets op YouTube te bekijken,

gewoon het licht uitdoen
en wat naar muziek luisteren.

Ze stellen vast dat ze veel beter slapen

en veel beter uitgerust wakker worden.

Ik had ééns het geluk

om de hoge, donkere bergen
achter Los Angeles in te rijden,

waar de grote dichter en zanger

en internationale hartendief Leonard Cohen

vele jaren leefde en werkte
als voltijdse monnik

in het Mount Baldy Zen Center.

Ik was niet helemaal verbaasd

toen de opname die hij
op zijn 77ste uitbracht,

en die hij de bewust niet-sexy titel
'Oude ideeën' meegaf,

op nummer één terechtkwam in 17 landen

en in de top 5 in nog eens 9 landen.

Iets in ons schreeuwt volgens mij

om het gevoel van intimiteit en diepte
dat we van dit soort mensen krijgen,

die de tijd en de moeite nemen
om stil te zitten.

Ik denk dat velen van ons
het gevoel hebben -- ik alleszins --

dat we zo'n vijf centimeter
van een groot scherm staan,

dat lawaaierig en druk is

en dat elke seconde wijzigt.

Dat scherm is ons leven.

Het is door een stap achteruit te zetten
en dan nog verder achteruit,

en door stil te houden

dat we kunnen gaan zien
wat het doek voorstelt,

en dat we het grotere
plaatje kunnen vatten.

Een kleine groep mensen doet dat voor ons
door nergens heen te gaan.

In een tijd van versnelling

kan er niets zo verkwikkend zijn
dan het kalm aan doen.

In een tijd van verstrooiing

is er niets zo luxueus
als je hoofd erbij houden.

In een tijd van constante beweging

is er niets zo dringend als stilzitten.

Je kan dus je volgende reis aanvatten

naar Parijs of Hawaii of New Orleans.

Je zal het zeker naar je zin hebben.

Maar als je levend en vol nieuwe hoop
wil thuiskomen,

met een gevoel van
verliefdheid op de wereld,

probeer dan misschien eens
om nergens heen te gaan.

Bedankt.

(Applaus)