VS Ramachandran: Những nơ-ron định hình nền văn minh nhân loại

Nhà khoa học thần kinh Vilayanur Ramachandran phác họa cho ta thấy vai trò vô cùng thú vị của các nơ-ron gương. Chỉ mới được khám phá gần đây, các nơ-ron này cho phép ta tìm hiểu những hành động phức tạp giữa người với người, một vài trong số đó là nền tảng cho nền văn minh nhân loại của chúng ta.

Hôm nay tôi muốn nói chuyện với các bạn về bộ não con người,

đối tượng nghiên cứu của chúng tôi ở Đại học California.

Hãy dành một giây thôi để suy nghĩ về vấn đề này.

Đây là một tảng thịt, nặng chừng 3 pounds,

mà bạn có thể cầm trong lòng bàn tay.

Nhưng nó có thể chiêm nghiệm cái bao la giữa những vì sao.

Nó có thể chiêm nghiệm ý nghĩa của sự vô hạn,

tự hỏi ý nghĩa của sự tồn tại của chính nó,

và về bản chất của Chúa Trời.

Và đây thật sự là vật thể đáng kinh ngạc nhất của thế giới này.

Nó là bí ẩn lớn nhất thách thức loài người:

Làm sao có được tất cả sự kì diệu này?

Vâng, bộ não, như các bạn biết đấy, cấu tạo từ các nơ-ron.

Ở đây chúng ta thấy các nơ-ron.

Có 100 tỉ nơ-ron trong bộ não người trưởng thành.

Và mỗi nơ-ron có khoảng 1 000 tới 10 000 điểm tiếp xúc

với các nơ-ron khác trong não.

Và dựa vào đấy người ta đã tính được

số tổ hợp và chỉnh hợp của hoạt động não bộ

còn vượt quá số hạt cơ bản trong vũ trụ.

Vậy làm sao ta nghiên cứu được bộ não con người?

Một phương pháp là nghiên cứu các bệnh nhân có thương tổn

ở những vùng khác nhau của não bộ, và nghiên cứu xem hành động của họ thay đổi như thế nào.

Đây là điều tôi đã trình bày trong cuộc họp TED lần trước.

Hôm nay tôi sẽ trình bày một hướng tiếp cận khác,

đó là đặt các điện cực vào những phần khác nhau của não,

và ghi lại hoạt động của từng tế bào thần kinh riêng biệt trong não.

Kiểu như là nghe trộm hoạt động của tế bào thần kinh trong não vậy.

Vâng, một phát hiện gần đây

của các nhà nghiên cứu nước Ý, ở Parma,

Giacomo Rizzolatti và đồng nghiệp,

là một nhóm nơ-ron gọi là nơ-ron "gương",

tập trung ở phía trước của não bộ, trong các thùy trước.

Thế này, ở phần trước của não có các nơ-ron

gọi là nơ-ron điều khiển chuyển động bình thường,

mà chúng ta đã biết được 50 năm rồi.

Những nơ-ron này sẽ phát điện khi một người thực hiện một hành động cụ thể nào đó.

Ví dụ như là, nếu tôi làm việc đó, và với tay quơ quả táo.

một nơ-ron điều khiển chuyển động ở phía trước não tôi sẽ phát điện.

Nếu tôi với tay để kéo một vật thể lại, một nơ-ron khác sẽ phát điện

ra lệnh cho tôi kéo vật thể đó lại.

Chúng được gọi là nơ-ron điều khiển chuyển động, đã được biết tới từ lâu rồi.

Nhưng điều Rizzolatti phát hiện ra là

Một nhóm nhỏ trong số các nơ-ron này,

chừng 20%, cũng sẽ phát điện

khi ta nhìn vào ai đó đang thực hiện hành động giống như thế.

Vậy nên, cái nơ-ron này phát điện khi tôi với tay quơ cái gì đó,

nhưng nó cũng sẽ phát điện ngay cả khi tôi thấy Joe với tay quơ cái gì đó.

Và điều này thật sự đáng kinh ngạc.

Vì cũng như là cái nơ-ron này đang thu nhận

góc nhìn của người khác vậy.

Như là cái nơ-ron ấy đang thực hiện mô phỏng hiện thực ảo

của hành động của người kia.

Thế ý nghĩa của những nơ-ron gương này là gì?

Thứ nhất, nhất định chúng có liên quan tới các thứ như là bắt chước và làm theo.

Bởi vì để bắt chước một hành động phức tạp

não của ta cần thu nhận góc nhìn của người khác.

Thế nên, điều này rất quan trọng trong việc bắt chước và làm theo.

Nhưng tại sao điều đó lại quan trọng?

Chúng ta hãy xem slide tiếp theo.

Thế bạn bắt chước như thế nào? Tại sao bắt chước lại quan trọng?

Nơ-ron gương và bắt chước, làm theo.

Bây giờ, hãy xem xét văn hóa, một hiện tượng gọi là văn hóa của loài người.

Nếu ngược dòng thời gian về 75 000 tới 100 000 ngàn năm trước,

hãy nhìn vào quá trình tiến hóa của loài người, hóa ra là

một việc vô cùng quan trọng đã xảy ra vào khoảng 75 000 năm trước.

Đó là sự xuất hiện bất ngờ và lan truyền nhanh chóng

của một số kĩ năng chỉ riêng con người mới có

như là sử dụng công cụ,

sử dụng lửa, sử dụng nơi trú ẩn, và dĩ nhiên là ngôn ngữ,

và khả năng đọc được suy nghĩ của người khác

và suy diễn hành động của người đó.

Tất cả những việc đó xảy ra tương đối nhanh chóng.

Dù rằng bộ não người đã đạt kích thước hiện tại

khoảng ba hay bốn ngàn năm trước,

100 000 năm trước tất cả những sự kiện này diễn ra rất, rất nhanh.

Và tôi dám khẳng định điều xảy ra

là sự xuất hiện đột ngột của hệ nơ-ron gương tinh vi,

cho phép ta bắt chước và làm theo hành động của người khác.

Thế nên khi một người trong nhóm tình cờ khám phá ra,

ví dụ như là cách dùng lửa,

hay cách sử dụng một loại công cụ nào đó, khám phá ấy thay vì chìm vào quên lãng

thì lại được lan rộng nhanh chóng khắp cả quần thể,

hoặc được truyền qua các thế hệ.

Điều này khiến quá trình tiến hóa nghe giống như là học thuyết Lamarck,

hơn là Darwin.

Học thuyết tiến hóa Darwin rất chậm chạp, cần hàng trăm ngàn năm.

Để tiến hóa bộ lông, một con gấu Bắc cực

cần hàng ngàn thế hệ, có lẽ là 100 000 năm.

Một con người, một đứa trẻ, có thể chỉ cần xem ba mẹ nó

giết một con gấu Bắc cực khác,

lột da và lấy da và lông gấu để mặc,

và học tất cả chỉ trong một bước. Điều mà con gấu Bắc Cực

cần 100 000 năm để học,

đứa bé có thể học trong 5 phút, có thể là 10 phút.

Và một khi đã được học rồi, điều này sẽ lan ra

theo cấp số nhân khắp quần thể.

Đây là cái căn bản. Việc bắt chước các kĩ năng phức tạp

là cái mà ta gọi là văn hóa và cội nguồn của văn minh nhân loại.

Có một loại nơ-ron gương khác,

cần cho một việc khá là khác.

Cũng như là có nơ-ron gương cho hành động,

ta có các nơ-ron gương cho xúc giác.

Nói cách khác, nếu ai đó chạm vào tôi,

tay tôi, nơ-ron trong vỏ cảm giác xô-ma

trong vùng cảm giác của não bộ phát điện.

Nhưng cũng nơ-ron ấy, trong một số trường hợp, sẽ phát điện

khi tôi chỉ đơn giản là quan sát một người khác đang được chạm vào.

Thế nên, hiện tượng này cũng như đặt mình vào hoàn cảnh người được chạm vào.

Thế là, hầu hết các nơ-ron sẽ phát điện khi tôi bị người khác chạm vào

ở các vị trí khác nhau. Cho mỗi vị trí khác nhau có những nơ-ron khác nhau.

Nhưng một nhóm nhỏ trong chúng sẽ phát điện ngay cả khi tôi quan sát người khác

bị chạm vào cùng một chỗ.

Thế nên, ở đây ta có nơ-ron

chuyên để cho ta thấu cảm.

Câu hỏi đặt ra ở đây là: nếu tôi đơn giản chỉ quan sát một người bị chạm vào thôi,

tại sao tôi lại không bị lẫn lộn và cảm giác chính tôi cũng bị chạm vào

khi mà thấy người khác bị chạm vào chứ?

Ý tôi là, tôi có thể đặt mình vào hoàn cảnh người kia, nhưng tôi không cảm thấy mình bị chạm vào thật.

Đó là vì ta có các thụ thể trong da,

các thụ thể sờ và thụ thể cơn đau, dẫn vào trong não

và nói là "Đừng lo, không phải cơ thể ta đang bị sờ đâu.

Thế nên, cứ tự nhiên đặt mình vào hoàn cảnh người kia,

nhưng không tự cảm thấy mình bị sờ,

nếu không anh sẽ nhầm lẫn loạn cả lên đấy."

Cho nên có tín hiệu phản hồi

bác bỏ tín hiệu từ nơ-ron gương

khiến cho bạn không cảm thấy mình bị chạm vào.

Nhưng nếu không có cánh tay, đơn giản như là bạn làm tê tay tôi

bằng cách tiêm một mũi vào tay,

làm tê liệt dây thần kinh vai gáy, khiến cho cánh tay tê liêt,

và không có cảm giác gì nữa,

nếu bây giờ tôi thấy bạn bị chạm vào,

tôi thật sự cũng thấy mình bị chạm vào tay.

Nói cách khác, bạn đã làm tiêu biến vách ngăn

giữa bạn và những con người khác.

Thế nên, tôi gọi chúng là nơ-ron Gandhi, hay nơ-ron thấu cảm.

(Cười)

Và đây không phải là điều trừu tượng khó hiểu gì.

Tất cả những thứ ngăn chia giữa bạn và gã kia,

người kia, là da của bạn.

Bỏ da đi, bạn sẽ cùng cảm thấy bị chạm với người kia trong tâm trí.

Bạn đã làm tiêu biến vách ngăn giữa bạn và những người khác.

Và điều này, tất nhiên, là nền tảng của hầu hết triết học phương Đông,

rằng không có cá nhân tồn tại độc lập thật sự,

tách xa khỏi mọi người khác, nghiên cứu thế giới,

nghiên cứu mọi người khác.

Thực tế là, các bạn không chỉ kết nối với nhau qua Facebook và mạng Internet,

mà còn kết nối với nhau bằng nơ-ron theo đúng nghĩa đen.

Có hàng dãy nơ-ron quanh khán phòng này, trò chuyện với nhau.

Và không có sự tách bạch rõ ràng

giữa ý thức của bạn và ý thức của ai đó khác.

Và đây không chỉ là triết học nhảm nhí.

Nó khởi nguồn từ kiến thức ta biết về khoa học thần kinh.

Thế nên, bạn có một bệnh nhân với một chiếc cẳng 'ma.' Nghĩa là nếu cánh tay thật đã bị cưa đi

chỉ còn lại 'bóng ma' cảm giác, và bạn xem một ai đó

bị chạm vào, bạn cũng cảm thấy thế trong cánh tay 'ma'.

Điều đáng kinh ngạc ở đây là,

Nếu bạn thấy đau ở cánh tay 'ma', bạn sẽ bóp chặt tay người kia,

mát-xa tay người kia,

để cánh tay 'ma' đỡ đau,

gần như là nơ-ron

cảm thấy dễ chịu hơn chỉ bằng cách

quan sát ai đó khác được mát-xa.

Thế nên, ở đây bạn thấy slide cuối cùng của tôi.

Lâu lắm rồi người ta vẫn coi khoa học

và xã hội là các môn riêng biệt.

C.P. Snow nói về 2 thế giới đó như thế này:

một bên là khoa học, một bên là xã hội;

hai thế giới đó không bao giờ giao nhau.

Thế nên, tôi dám nói hệ nơ-ron gương là nền tảng cho giao điểm,

cho phép bạn nghĩ lại về những vấn đề như là ý thức,

cách thể hiện bản thân,

điều gì ngăn chia giữa bạn và những con người khác,

điều gì cho phép bạn thấu cảm với những người khác,

và ngay cả những thứ như là sự xuất hiện của văn hóa và văn minh nhân loại,

điều duy chỉ con người mới có. Tôi xin cám ơn.

(Vỗ tay)