WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:03.000
Hôm nay tôi muốn nói chuyện với các bạn về bộ não con người,

00:00:03.000 --> 00:00:05.000
đối tượng nghiên cứu của chúng tôi ở Đại học California.

00:00:05.000 --> 00:00:07.000
Hãy dành một giây thôi để suy nghĩ về vấn đề này.

00:00:07.000 --> 00:00:10.000
Đây là một tảng thịt, nặng chừng 3 pounds,

00:00:10.000 --> 00:00:12.000
mà bạn có thể cầm trong lòng bàn tay.

00:00:12.000 --> 00:00:16.000
Nhưng nó có thể chiêm nghiệm cái bao la giữa những vì sao.

00:00:16.000 --> 00:00:18.000
Nó có thể chiêm nghiệm ý nghĩa của sự vô hạn,

00:00:18.000 --> 00:00:21.000
tự hỏi ý nghĩa của sự tồn tại của chính nó,

00:00:21.000 --> 00:00:23.000
và về bản chất của Chúa Trời.

NOTE Paragraph

00:00:23.000 --> 00:00:25.000
Và đây thật sự là vật thể đáng kinh ngạc nhất của thế giới này.

00:00:25.000 --> 00:00:28.000
Nó là bí ẩn lớn nhất thách thức loài người:

00:00:28.000 --> 00:00:30.000
Làm sao có được tất cả sự kì diệu này?

00:00:30.000 --> 00:00:32.000
Vâng, bộ não, như các bạn biết đấy, cấu tạo từ các nơ-ron.

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
Ở đây chúng ta thấy các nơ-ron.

00:00:34.000 --> 00:00:37.000
Có 100 tỉ nơ-ron trong bộ não người trưởng thành.

00:00:37.000 --> 00:00:40.000
Và mỗi nơ-ron có khoảng 1 000 tới 10 000 điểm tiếp xúc

00:00:40.000 --> 00:00:42.000
với các nơ-ron khác trong não.

00:00:42.000 --> 00:00:44.000
Và dựa vào đấy người ta đã tính được

00:00:44.000 --> 00:00:47.000
số tổ hợp và chỉnh hợp của hoạt động não bộ

00:00:47.000 --> 00:00:50.000
còn vượt quá số hạt cơ bản trong vũ trụ.

NOTE Paragraph

00:00:50.000 --> 00:00:52.000
Vậy làm sao ta nghiên cứu được bộ não con người?

00:00:52.000 --> 00:00:54.000
Một phương pháp là nghiên cứu các bệnh nhân có thương tổn

00:00:54.000 --> 00:00:57.000
ở những vùng khác nhau của não bộ, và nghiên cứu xem hành động của họ thay đổi như thế nào.

00:00:57.000 --> 00:00:59.000
Đây là điều tôi đã trình bày trong cuộc họp TED lần trước.

00:00:59.000 --> 00:01:01.000
Hôm nay tôi sẽ trình bày một hướng tiếp cận khác,

00:01:01.000 --> 00:01:03.000
đó là đặt các điện cực vào những phần khác nhau của não,

00:01:03.000 --> 00:01:07.000
và ghi lại hoạt động của từng tế bào thần kinh riêng biệt trong não.

00:01:07.000 --> 00:01:11.000
Kiểu như là nghe trộm hoạt động của tế bào thần kinh trong não vậy.

NOTE Paragraph

00:01:11.000 --> 00:01:14.000
Vâng, một phát hiện gần đây

00:01:14.000 --> 00:01:16.000
của các nhà nghiên cứu nước Ý, ở Parma,

00:01:16.000 --> 00:01:19.000
Giacomo Rizzolatti và đồng nghiệp,

00:01:19.000 --> 00:01:21.000
là một nhóm nơ-ron gọi là nơ-ron "gương",

00:01:21.000 --> 00:01:24.000
tập trung ở phía trước của não bộ, trong các thùy trước.

00:01:24.000 --> 00:01:26.000
Thế này, ở phần trước của não có các nơ-ron

00:01:26.000 --> 00:01:29.000
gọi là nơ-ron điều khiển chuyển động bình thường,

00:01:29.000 --> 00:01:31.000
mà chúng ta đã biết được 50 năm rồi.

00:01:31.000 --> 00:01:34.000
Những nơ-ron này sẽ phát điện khi một người thực hiện một hành động cụ thể nào đó.

00:01:34.000 --> 00:01:37.000
Ví dụ như là, nếu tôi làm việc đó, và với tay quơ quả táo.

00:01:37.000 --> 00:01:41.000
một nơ-ron điều khiển chuyển động ở phía trước não tôi sẽ phát điện.

00:01:41.000 --> 00:01:44.000
Nếu tôi với tay để kéo một vật thể lại, một nơ-ron khác sẽ phát điện

00:01:44.000 --> 00:01:46.000
ra lệnh cho tôi kéo vật thể đó lại.

00:01:46.000 --> 00:01:48.000
Chúng được gọi là nơ-ron điều khiển chuyển động, đã được biết tới từ lâu rồi.

NOTE Paragraph

00:01:48.000 --> 00:01:50.000
Nhưng điều Rizzolatti phát hiện ra là

00:01:50.000 --> 00:01:52.000
Một nhóm nhỏ trong số các nơ-ron này,

00:01:52.000 --> 00:01:54.000
chừng 20%, cũng sẽ phát điện

00:01:54.000 --> 00:01:57.000
khi ta nhìn vào ai đó đang thực hiện hành động giống như thế.

00:01:57.000 --> 00:02:00.000
Vậy nên, cái nơ-ron này phát điện khi tôi với tay quơ cái gì đó,

00:02:00.000 --> 00:02:03.000
nhưng nó cũng sẽ phát điện ngay cả khi tôi thấy Joe với tay quơ cái gì đó.

00:02:03.000 --> 00:02:05.000
Và điều này thật sự đáng kinh ngạc.

00:02:05.000 --> 00:02:07.000
Vì cũng như là cái nơ-ron này đang thu nhận

00:02:07.000 --> 00:02:09.000
góc nhìn của người khác vậy.

00:02:09.000 --> 00:02:13.000
Như là cái nơ-ron ấy đang thực hiện mô phỏng hiện thực ảo

00:02:13.000 --> 00:02:15.000
của hành động của người kia.

NOTE Paragraph

00:02:15.000 --> 00:02:18.000
Thế ý nghĩa của những nơ-ron gương này là gì?

00:02:18.000 --> 00:02:21.000
Thứ nhất, nhất định chúng có liên quan tới các thứ như là bắt chước và làm theo.

00:02:21.000 --> 00:02:24.000
Bởi vì để bắt chước một hành động phức tạp

00:02:24.000 --> 00:02:27.000
não của ta cần thu nhận góc nhìn của người khác.

00:02:27.000 --> 00:02:29.000
Thế nên, điều này rất quan trọng trong việc bắt chước và làm theo.

00:02:29.000 --> 00:02:31.000
Nhưng tại sao điều đó lại quan trọng?

00:02:31.000 --> 00:02:34.000
Chúng ta hãy xem slide tiếp theo.

00:02:34.000 --> 00:02:37.000
Thế bạn bắt chước như thế nào? Tại sao bắt chước lại quan trọng?

00:02:37.000 --> 00:02:39.000
Nơ-ron gương và bắt chước, làm theo.

NOTE Paragraph

00:02:39.000 --> 00:02:43.000
Bây giờ, hãy xem xét văn hóa, một hiện tượng gọi là văn hóa của loài người.

00:02:43.000 --> 00:02:47.000
Nếu ngược dòng thời gian về 75 000 tới 100 000 ngàn năm trước,

00:02:47.000 --> 00:02:49.000
hãy nhìn vào quá trình tiến hóa của loài người, hóa ra là

00:02:49.000 --> 00:02:52.000
một việc vô cùng quan trọng đã xảy ra vào khoảng 75 000 năm trước.

00:02:52.000 --> 00:02:54.000
Đó là sự xuất hiện bất ngờ và lan truyền nhanh chóng

00:02:54.000 --> 00:02:57.000
của một số kĩ năng chỉ riêng con người mới có

00:02:57.000 --> 00:02:59.000
như là sử dụng công cụ,

00:02:59.000 --> 00:03:02.000
sử dụng lửa, sử dụng nơi trú ẩn, và dĩ nhiên là ngôn ngữ,

00:03:02.000 --> 00:03:04.000
và khả năng đọc được suy nghĩ của người khác

00:03:04.000 --> 00:03:06.000
và suy diễn hành động của người đó.

00:03:06.000 --> 00:03:08.000
Tất cả những việc đó xảy ra tương đối nhanh chóng.

NOTE Paragraph

00:03:08.000 --> 00:03:11.000
Dù rằng bộ não người đã đạt kích thước hiện tại

00:03:11.000 --> 00:03:13.000
khoảng ba hay bốn ngàn năm trước,

00:03:13.000 --> 00:03:15.000
100 000 năm trước tất cả những sự kiện này diễn ra rất, rất nhanh.

00:03:15.000 --> 00:03:18.000
Và tôi dám khẳng định điều xảy ra

00:03:18.000 --> 00:03:21.000
là sự xuất hiện đột ngột của hệ nơ-ron gương tinh vi,

00:03:21.000 --> 00:03:23.000
cho phép ta bắt chước và làm theo hành động của người khác.

00:03:23.000 --> 00:03:27.000
Thế nên khi một người trong nhóm tình cờ khám phá ra,

00:03:27.000 --> 00:03:30.000
ví dụ như là cách dùng lửa,

00:03:30.000 --> 00:03:32.000
hay cách sử dụng một loại công cụ nào đó, khám phá ấy thay vì chìm vào quên lãng

00:03:32.000 --> 00:03:35.000
thì lại được lan rộng nhanh chóng khắp cả quần thể,

00:03:35.000 --> 00:03:38.000
hoặc được truyền qua các thế hệ.

NOTE Paragraph

00:03:38.000 --> 00:03:40.000
Điều này khiến quá trình tiến hóa nghe giống như là học thuyết Lamarck,

00:03:40.000 --> 00:03:42.000
hơn là Darwin.

00:03:42.000 --> 00:03:45.000
Học thuyết tiến hóa Darwin rất chậm chạp, cần hàng trăm ngàn năm.

00:03:45.000 --> 00:03:47.000
Để tiến hóa bộ lông, một con gấu Bắc cực

00:03:47.000 --> 00:03:50.000
cần hàng ngàn thế hệ, có lẽ là 100 000 năm.

00:03:50.000 --> 00:03:53.000
Một con người, một đứa trẻ, có thể chỉ cần xem ba mẹ nó

00:03:53.000 --> 00:03:56.000
giết một con gấu Bắc cực khác,

00:03:56.000 --> 00:03:59.000
lột da và lấy da và lông gấu để mặc,

00:03:59.000 --> 00:04:01.000
và học tất cả chỉ trong một bước. Điều mà con gấu Bắc Cực

00:04:01.000 --> 00:04:03.000
cần 100 000 năm để học,

00:04:03.000 --> 00:04:06.000
đứa bé có thể học trong 5 phút, có thể là 10 phút.

00:04:06.000 --> 00:04:08.000
Và một khi đã được học rồi, điều này sẽ lan ra

00:04:08.000 --> 00:04:11.000
theo cấp số nhân khắp quần thể.

NOTE Paragraph

00:04:11.000 --> 00:04:14.000
Đây là cái căn bản. Việc bắt chước các kĩ năng phức tạp

00:04:14.000 --> 00:04:17.000
là cái mà ta gọi là văn hóa và cội nguồn của văn minh nhân loại.

00:04:17.000 --> 00:04:19.000
Có một loại nơ-ron gương khác,

00:04:19.000 --> 00:04:21.000
cần cho một việc khá là khác.

00:04:21.000 --> 00:04:23.000
Cũng như là có nơ-ron gương cho hành động,

00:04:23.000 --> 00:04:26.000
ta có các nơ-ron gương cho xúc giác.

00:04:26.000 --> 00:04:28.000
Nói cách khác, nếu ai đó chạm vào tôi,

00:04:28.000 --> 00:04:30.000
tay tôi, nơ-ron trong vỏ cảm giác xô-ma

00:04:30.000 --> 00:04:32.000
trong vùng cảm giác của não bộ phát điện.

00:04:32.000 --> 00:04:35.000
Nhưng cũng nơ-ron ấy, trong một số trường hợp, sẽ phát điện

00:04:35.000 --> 00:04:37.000
khi tôi chỉ đơn giản là quan sát một người khác đang được chạm vào.

00:04:37.000 --> 00:04:40.000
Thế nên, hiện tượng này cũng như đặt mình vào hoàn cảnh người được chạm vào.

NOTE Paragraph

00:04:40.000 --> 00:04:42.000
Thế là, hầu hết các nơ-ron sẽ phát điện khi tôi bị người khác chạm vào

00:04:42.000 --> 00:04:45.000
ở các vị trí khác nhau. Cho mỗi vị trí khác nhau có những nơ-ron khác nhau.

00:04:45.000 --> 00:04:47.000
Nhưng một nhóm nhỏ trong chúng sẽ phát điện ngay cả khi tôi quan sát người khác

00:04:47.000 --> 00:04:49.000
bị chạm vào cùng một chỗ.

00:04:49.000 --> 00:04:51.000
Thế nên, ở đây ta có nơ-ron

00:04:51.000 --> 00:04:53.000
chuyên để cho ta thấu cảm.

00:04:53.000 --> 00:04:56.000
Câu hỏi đặt ra ở đây là: nếu tôi đơn giản chỉ quan sát một người bị chạm vào thôi,

00:04:56.000 --> 00:05:00.000
tại sao tôi lại không bị lẫn lộn và cảm giác chính tôi cũng bị chạm vào

00:05:00.000 --> 00:05:02.000
khi mà thấy người khác bị chạm vào chứ?

00:05:02.000 --> 00:05:06.000
Ý tôi là, tôi có thể đặt mình vào hoàn cảnh người kia, nhưng tôi không cảm thấy mình bị chạm vào thật.

00:05:06.000 --> 00:05:08.000
Đó là vì ta có các thụ thể trong da,

00:05:08.000 --> 00:05:10.000
các thụ thể sờ và thụ thể cơn đau, dẫn vào trong não

00:05:10.000 --> 00:05:13.000
và nói là "Đừng lo, không phải cơ thể ta đang bị sờ đâu.

00:05:13.000 --> 00:05:16.000
Thế nên, cứ tự nhiên đặt mình vào hoàn cảnh người kia,

00:05:16.000 --> 00:05:18.000
nhưng không tự cảm thấy mình bị sờ,

00:05:18.000 --> 00:05:20.000
nếu không anh sẽ nhầm lẫn loạn cả lên đấy."

NOTE Paragraph

00:05:20.000 --> 00:05:22.000
Cho nên có tín hiệu phản hồi

00:05:22.000 --> 00:05:24.000
bác bỏ tín hiệu từ nơ-ron gương

00:05:24.000 --> 00:05:27.000
khiến cho bạn không cảm thấy mình bị chạm vào.

00:05:27.000 --> 00:05:30.000
Nhưng nếu không có cánh tay, đơn giản như là bạn làm tê tay tôi

00:05:30.000 --> 00:05:32.000
bằng cách tiêm một mũi vào tay,

00:05:32.000 --> 00:05:34.000
làm tê liệt dây thần kinh vai gáy, khiến cho cánh tay tê liêt,

00:05:34.000 --> 00:05:36.000
và không có cảm giác gì nữa,

00:05:36.000 --> 00:05:38.000
nếu bây giờ tôi thấy bạn bị chạm vào,

00:05:38.000 --> 00:05:40.000
tôi thật sự cũng thấy mình bị chạm vào tay.

00:05:40.000 --> 00:05:42.000
Nói cách khác, bạn đã làm tiêu biến vách ngăn

00:05:42.000 --> 00:05:44.000
giữa bạn và những con người khác.

00:05:44.000 --> 00:05:47.000
Thế nên, tôi gọi chúng là nơ-ron Gandhi, hay nơ-ron thấu cảm.

00:05:47.000 --> 00:05:48.000
(Cười)

NOTE Paragraph

00:05:48.000 --> 00:05:51.000
Và đây không phải là điều trừu tượng khó hiểu gì.

00:05:51.000 --> 00:05:53.000
Tất cả những thứ ngăn chia giữa bạn và gã kia,

00:05:53.000 --> 00:05:55.000
người kia, là da của bạn.

00:05:55.000 --> 00:05:59.000
Bỏ da đi, bạn sẽ cùng cảm thấy bị chạm với người kia trong tâm trí.

00:05:59.000 --> 00:06:02.000
Bạn đã làm tiêu biến vách ngăn giữa bạn và những người khác.

00:06:02.000 --> 00:06:04.000
Và điều này, tất nhiên, là nền tảng của hầu hết triết học phương Đông,

00:06:04.000 --> 00:06:07.000
rằng không có cá nhân tồn tại độc lập thật sự,

00:06:07.000 --> 00:06:09.000
tách xa khỏi mọi người khác, nghiên cứu thế giới,

00:06:09.000 --> 00:06:11.000
nghiên cứu mọi người khác.

00:06:11.000 --> 00:06:14.000
Thực tế là, các bạn không chỉ kết nối với nhau qua Facebook và mạng Internet,

00:06:14.000 --> 00:06:17.000
mà còn kết nối với nhau bằng nơ-ron theo đúng nghĩa đen.

00:06:17.000 --> 00:06:20.000
Có hàng dãy nơ-ron quanh khán phòng này, trò chuyện với nhau.

00:06:20.000 --> 00:06:22.000
Và không có sự tách bạch rõ ràng

00:06:22.000 --> 00:06:24.000
giữa ý thức của bạn và ý thức của ai đó khác.

NOTE Paragraph

00:06:24.000 --> 00:06:26.000
Và đây không chỉ là triết học nhảm nhí.

00:06:26.000 --> 00:06:29.000
Nó khởi nguồn từ kiến thức ta biết về khoa học thần kinh.

00:06:29.000 --> 00:06:32.000
Thế nên, bạn có một bệnh nhân với một chiếc cẳng 'ma.' Nghĩa là nếu cánh tay thật đã bị cưa đi

00:06:32.000 --> 00:06:34.000
chỉ còn lại 'bóng ma' cảm giác, và bạn xem một ai đó

00:06:34.000 --> 00:06:36.000
bị chạm vào, bạn cũng cảm thấy thế trong cánh tay 'ma'.

00:06:36.000 --> 00:06:38.000
Điều đáng kinh ngạc ở đây là,

00:06:38.000 --> 00:06:41.000
Nếu bạn thấy đau ở cánh tay 'ma', bạn sẽ bóp chặt tay người kia,

00:06:41.000 --> 00:06:43.000
mát-xa tay người kia,

00:06:43.000 --> 00:06:45.000
để cánh tay 'ma' đỡ đau,

00:06:45.000 --> 00:06:47.000
gần như là nơ-ron

00:06:47.000 --> 00:06:49.000
cảm thấy dễ chịu hơn chỉ bằng cách

00:06:49.000 --> 00:06:51.000
quan sát ai đó khác được mát-xa.

NOTE Paragraph

00:06:51.000 --> 00:06:54.000
Thế nên, ở đây bạn thấy slide cuối cùng của tôi.

00:06:54.000 --> 00:06:56.000
Lâu lắm rồi người ta vẫn coi khoa học

00:06:56.000 --> 00:06:58.000
và xã hội là các môn riêng biệt.

00:06:58.000 --> 00:07:01.000
C.P. Snow nói về 2 thế giới đó như thế này:

00:07:01.000 --> 00:07:03.000
một bên là khoa học, một bên là xã hội;

00:07:03.000 --> 00:07:05.000
hai thế giới đó không bao giờ giao nhau.

00:07:05.000 --> 00:07:07.000
Thế nên, tôi dám nói hệ nơ-ron gương là nền tảng cho giao điểm,

00:07:07.000 --> 00:07:10.000
cho phép bạn nghĩ lại về những vấn đề như là ý thức,

00:07:10.000 --> 00:07:12.000
cách thể hiện bản thân,

00:07:12.000 --> 00:07:14.000
điều gì ngăn chia giữa bạn và những con người khác,

00:07:14.000 --> 00:07:16.000
điều gì cho phép bạn thấu cảm với những người khác,

00:07:16.000 --> 00:07:19.000
và ngay cả những thứ như là sự xuất hiện của văn hóa và văn minh nhân loại,

00:07:19.000 --> 00:07:21.000
điều duy chỉ con người mới có. Tôi xin cám ơn.

00:07:21.000 --> 00:07:23.000
(Vỗ tay)