< Return to Video

Balıklar nasıl elektrik üretir? - Eleanor Nelsen

  • 0:08 - 0:12
    1800 yılında,
    kaşif Alexander von Humboldt,
  • 0:12 - 0:16
    bir elektrikli yılan balığı sürüsünün
    yaklaşan atlara karşı
  • 0:16 - 0:20
    kendilerini savunmak için sudan
    çıktıklarını gördü.
  • 0:20 - 0:24
    Hikaye öyle olağandışıydı ki çoğu bunu
    Humboldt'un uydurduğunu düşündü.
  • 0:24 - 0:29
    Ama elektrik kullanan balıklar
    aslında düşündüğünüzden daha yaygın
  • 0:29 - 0:33
    ve evet, elektrikli yılan balığı
    bir balık türüdür.
  • 0:33 - 0:35
    Işığın kısıtlı olduğu su altında
  • 0:35 - 0:38
    elektrik sinyalleri,
  • 0:38 - 0:39
    iletişim, yön bulma
  • 0:39 - 0:44
    ve avlar bulup nadiren de onları
    sersemletmek için kullanılır.
  • 0:44 - 0:49
    Yaklaşık 350 balık türü elektrik
    sinyalleri üreten ve algılayan
  • 0:49 - 0:53
    özel bir anatomik yapıya sahiptir.
  • 0:53 - 0:55
    Bu balıklar ürettikleri
  • 0:55 - 0:59
    elektrik miktarına göre
    ikiye ayrılır.
  • 0:59 - 1:04
    Bilim insanları ilk grubu düşük elektrikli
    balıklar olarak tanımlarlar.
  • 1:04 - 1:06
    Kuyruklarının yakınındaki
    elektrik organlarıyla
  • 1:06 - 1:13
    bir volta kadar, yani kalem pilin
    üçte ikisi kadar elektrik üretirler.
  • 1:13 - 1:15
    Bu nasıl oluyor?
  • 1:15 - 1:19
    Balığın beyni, sinir sistemi vasıtasıyla
    yüzlerce hatta binlerce disk şeklinde
  • 1:19 - 1:22
    elektrosit denilen hücreden oluşan
  • 1:22 - 1:27
    elektrik organına bir sinyal gönderir.
  • 1:27 - 1:31
    Normalde, elektrositler dışarıda pozitif,
    içeride negatif bir yük oluşturmak için
  • 1:31 - 1:37
    dışarıya sodyum ve potasyum
    iyonları pompalar.
  • 1:37 - 1:40
    Fakat sinir sinyali
    elektrosite ulaştığında,
  • 1:40 - 1:44
    iyon kapılarının açılmasını sağlar
  • 1:44 - 1:48
    ve pozitif yüklü iyonlar
    hızla içeri girer.
  • 1:48 - 1:52
    Böylece, elektrositin dış yüzü negatif
  • 1:52 - 1:55
    iç kısmı ise pozitif yükle yüklenir.
  • 1:55 - 1:59
    Fakat diğer uçta yüklenme
    biçimi bunun tam tersidir.
  • 1:59 - 2:01
    Bu alternatif yüklemeler
    bir akım oluşturabilir ve
  • 2:01 - 2:06
    elektrositi biyolojik bir pile dönüştürür.
  • 2:06 - 2:11
    Bu balıkların güçlerinin sırrı
    sinir sinyallerinin her hücreye
  • 2:11 - 2:15
    aynı anda ulaşacak şekilde
    koordine edilmesindedir.
  • 2:15 - 2:21
    Bu da elektrosit yığınlarını seri
    bağlanmış piller gibi çalıştırır.
  • 2:21 - 2:24
    Her birindeki minik yükler,
    birbirine eklenerek birkaç
  • 2:24 - 2:27
    metrelik bir elektrik alanı oluşturur.
  • 2:27 - 2:30
    Derinin altında bulunan
    elektrik algılayıcı hücreler
  • 2:30 - 2:33
    balığın bu elektrik alanındaki
  • 2:33 - 2:38
    çevre ve diğer balıklardan kaynaklı
    değişimleri hissetmesini sağlar.
  • 2:38 - 2:40
    Örneğin fil balığı,
  • 2:40 - 2:44
    "çene organı" denilen ve
    elektrik algılayıcıların arasına
  • 2:44 - 2:46
    yerleştirilen uzun bir çeneye sahiptir.
  • 2:46 - 2:49
    Bu onun diğer balıkların
    sinyallerini algılamasını,
  • 2:49 - 2:51
    uzaklığı ölçmesini,
  • 2:51 - 2:54
    yakındaki objelerin şekil ve boyutunu
    tespit etmesini
  • 2:54 - 2:59
    ve hatta gömülü bir böceğin ölü mü
    yoksa canlı mı olduğunu bilmesini sağlar.
  • 2:59 - 3:01
    Fakat fil balığı ve diğer
    düşük elektrikli balıklar
  • 3:01 - 3:05
    avlarına saldırmak için yeterli
    elektrik üretemezler.
  • 3:05 - 3:09
    Bu yetenek yalnızca bir avuç
    kadar türden oluşan
  • 3:09 - 3:12
    yüksek elektrikli balıklara özgüdür.
  • 3:12 - 3:16
    En yüksek elektrikli balık
    daha çok elektrikli yılan balığı
  • 3:16 - 3:21
    olarak bilinen elektrikli bıçak balığıdır.
  • 3:21 - 3:25
    Üç elektrik organı neredeyse
    iki metrelik vücudu boyunca uzanır.
  • 3:25 - 3:27
    Düşük elektrikli balıklar gibi,
  • 3:27 - 3:31
    yılan balığı da sinyallerini
    yön bulma ve iletişim için kullanır
  • 3:31 - 3:35
    ama en güçlü elektrik çıkışını
    avını keşfettiği ve daha sonra
  • 3:35 - 3:40
    etkisiz hale getirdiği iki aşamalı
    saldırıda avlanmak için kullanır.
  • 3:40 - 3:44
    İlk önce, 600 volta kadar
    çıkan, iki ya da üç
  • 3:44 - 3:46
    güçlü şok yayar.
  • 3:46 - 3:50
    Bu avının kaslarını uyarır,
    kasılmalara yol açar
  • 3:50 - 3:53
    ve onu saklandığı yerden çıkaracak
    dalgalar üretir.
  • 3:53 - 3:56
    Daha sonra, ardı ardına
    yüksek voltajlı şoklar yayar
  • 3:56 - 3:59
    ve bu kaslarda daha şiddetli
    kasılmalarına yol açar.
  • 3:59 - 4:03
    Yılan balığı aynı zamanda
    elektrik organlarının yarattığı
  • 4:03 - 4:07
    elektrik alanlarının
    çakışması için kıvrılır.
  • 4:07 - 4:11
    Elektrik fırtınası sonunda avı
    yorar ve hareketsiz bırakır
  • 4:11 - 4:15
    ve yılan balığı avını
    canlı canlı yutar.
  • 4:15 - 4:19
    Diğer iki yüksek elektrikli balık,
    gövdesindeki bir elektrik organıyla
  • 4:19 - 4:21
    350 volta kadar elektrik yayabilen
  • 4:21 - 4:24
    elektrikli kedi balığı,
  • 4:24 - 4:29
    ve kafasının iki yanındaki
    böbrek şeklindeki elektrik organlarıyla
  • 4:29 - 4:33
    220 volta kadar elektrik yayabilen
    torpilbalığıdır.
  • 4:33 - 4:36
    Elektrikli balıklar hakkında
    bilinmeyen bir şey var:
  • 4:36 - 4:39
    Elektrik neden kendilerini çarpmıyor?
  • 4:39 - 4:42
    Yüksek elektrikli balıkların boyutu
  • 4:42 - 4:45
    kendi şoklarına dayanmalarını
    sağlıyor olabilir,
  • 4:45 - 4:48
    ya da akım vücutlarından çarpmayacak
    kadar hızlı geçiyor olabilir.
  • 4:48 - 4:53
    Bazı bilim insanları elektrik organlarının
    özel bir proteinle korunduğunu düşünse de
  • 4:53 - 4:58
    gerçek şu ki bilim
    bu gizemi hala aydınlatamadı.
Title:
Balıklar nasıl elektrik üretir? - Eleanor Nelsen
Description:

Dersin tamamı için: https://ed.ted.com/lessons/how-do-fish-make-electricity-eleanor-nelsen

Yaklaşık 350 tür balık, elektrik sinyalleri üretebilen ve tespit edebilen özel anatomik yapılara sahiptir. Işığın kısıtlı olduğu su altında elektrik sinyalleri iletişim, yön bulma, av bulma ve etkisiz hale getirme için kullanılan bir yöntemdir. Peki bu balıklar nasıl elektrik üretir? Ve neden? Eleanor Nelsen elektrikli balıkların ardındaki bilimi açığa çıkarıyor.

Ders veren Eleanor Nelsen, yöneten TOTEM Studio.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:15

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.