Ancient Egypt | Early Civilizations | World History | Khan Academy

W tym filmie omówimy

starożytny Egipt,

który geograficznie jest bardzo podobny

do dzisiejszego państwa egipskiego w północno-wschodniej Afryce.

Główną charakterystyką zarówno starożytnego

jak i dzisiejszego Egiptu jest Nil,

który widzicie tutaj na niebiesko.

Nil jest jedną z wielkich rzek świata.

Rywalizuje z Amazonką do miana najdłuższej rzeki,

jej źródła, dopływy Nilu są nawet dalej na południe

niż ten obrazek pokazuje,

jej wody płyną na północ,

by w końcu w delcie Nilu wpaść do Morza Śródziemnego.

Delta, która jest u ujścia Nilu do morza,

jest zwana deltą gdyż, jak widzicie, te rzeki,

widać je nawet

z satelity o tu,

zaczynają się rozdzielać

i tworzą region w kształcie odwróconego trójkąta,

co trochę wygląda jak

odwrócona grecka litera delta,

no i stąd delta rzeki jest tak właśnie zwana.

Tej zdarzyło się być do góry nogami.

Jeśli płynęłaby w drugą stronę,

to byłaby całkiem poprawną deltą.

Tak więc Nil płynie

z środkowo-wschodniej Afryki do Morza Śródziemnego

i ponieważ prąd płynie na północ,

południowa część rzeki jest powyżej

i stąd jest zwana Nilem górnym.

Górny...

Nil górny jest na południe od Nilu dolnego,

Nilu dolnego...

Ponownie, jest tak gdyż Nil górny jest w górze rzeki,

która płynie z wyższych partii

do niższych.

Więc idąc na południe idziesz wyżej i wyżej.

Powodem, dla którego ta rzeka jest tak ważna,

uczyliśmy się już o tym,

rzeki są źródłem świeżej wody,

kiedy wylewają to użyźniają glebę,

którą można następnie uprawiać,

i dolina Nilu była jednym z pierwszych miejsc,

gdzie rozwinęło się rolnictwo

podczas neolitu.

Właściwie uważa się, że osiedlano się

wzdłuż Nilu

nawet 8 tysięcy lat temu, czyli w roku 6000 p.n.e.

a może nawet jeszcze wcześniej.

Dzięki temu rolnictwu

znacznie więcej ludzi mogło żyć na tym obszarze,

co umożliwiło specjalizację pracy

i powstanie złożonego społeczeństwa.

To nie przypadek,

że jedna z pierwszych wielkich cywilizacji powstała właśnie tu.

Historia Nilu, lub Egiptu...

właściwie są bardzo powiązane,

nawet jeśli za Egipt uważamy cały ten region,

to większość ludzi, nawet dzisiaj

żyje wzdłuż rzeki, wokół tej żyznej gleby,

gdzie całe rolnictwo ma miejsce.

Było to właściwie tak ważne dla starożytnych Egipcjan,

że cały ich kalendarz, ich pory roku,

powstały na podstawie zachowań Nilu.

Mieli porę roku zwaną wylewem,

czyli wylewem rzeki, które użyźniały glebę.

Mieli porę wzrostu,

czyli porę wzrostu upraw,

i porę zbiorów.

Czyli ludzie żyli w tej dolinie przez tysiące lat,

ale kiedy mówimy o starożytnym Egipcie,

to formalnie ta cywilizacja powstała

około roku 3100, 3150 p.n.e.

Teraz popatrzmy sobie na naszą oś czasu tutaj.

Mówimy o czasie mniej więcej tutaj na osi czasu

a powodem na

umiejscowienie tutaj początku cywilizacji Egiptu

jest to, że uważamy,

że to wtedy dolny i górny Egipt został po raz pierwszy zjednoczony

pod królem, którego określa się różnymi imionami,

Narmer czasami, albo Menes.

Mylę się przy imionach

zawsze i wszędzie i zapewne robię też tak tutaj.

Więc to był król który zjednoczył dolny i górny Egipt

w imperium i przetrwało ono, jak widzicie

tysiące lat,

każdy z tych odcinków to sto lat.

To szmat czasu do omówienia,

który można podzielić mniej więcej

na trzy państwa.

Macie Stare Państwo, które trwało mniej więcej

od 27 stulecia p.n.e.

aż do 17 stulecia p.n.e.

Macie Średnie Państwo i macie Nowe Państwo.

Ponownie, prześlizgniemy się tutaj

po tysiącach lat historii.

Pomiędzy nimi macie okresy przejściowe,

kiedy to królestwo, czy też imperium

było bardziej rozbite.

Podczas niektórych okresów przejściowych

panowali obcy władcy.

Żeby dać wam odczuć co się działo podczas

tych tysięcy lat,

i sam się śmieję w myślach,

bo to trudno pokryć dwa, trzy tysiące lat

w ciągu kilku minut,

ale to da wam poczucie tego, czym był starożytny Egipt

Królowie są określani jako faraonowie,

ale jak zobaczymy termin faraon nie był w użyciu

aż do czasów nowego królestwa.

wciąż jednak będę zwał królów faraonami

w tym filmie,

chodzi mi o to, że to są egipscy króle.

Stare Państwo jest zapewne najbardziej znane

w kulturze popularnej z tym, co kojarzymy

z Egiptem najbardziej, z piramidami.

Tutaj oto są piramidy,

to Wielka Piramida w Gizie,

blisko dzisiejszego Kairu.

To jest Sfinks, zostały zbudowane w Starym Państwie

za faraona Snofru i Cheopsa o tutaj

w 26 stuleciu p.n.e.

Wciąż staramy się zrozumieć

jak zostały zbudowane.

Obecnie nie uważa się,

że zbudowali je niewolnicy,

lecz że raczej były budowane podczas

martwego sezonu dla chłopów jako forma opodatkowania.

Ok, skończyliście sadzić i zbierać zbiory?

Cóż, skoro macie trochę czasu,

i to pokazuje jak ważne było rolnictwo

dla, powiedzmy, zyskiwania czasu,

dlaczego nie pomożecie faraonowi wznieść tego grobowca,

co mogło, widziałem szacunki

wymagać dziesiątek

a nawet setek tysięcy ludzi i kilkadziesięciu lat dla jednej piramidy.

Lecz stoją do dziś dzień,

zostały zbudowane ponad 4500 lat temu,

są jednymi z najbardziej ikonicznych dokonań

ludzkości w historii.

Powodem dla którego tyle wiemy o starożytnym Egipcie

jest fakt, że udało nam się odcyfrować ich pismo.

Jest symboliczne, to piktografy,

hieroglify, na pewno słyszeliście

już o nich,

kiedyś nie wiedzieliśmy co mówią.

Widzieliśmy te napisy w grobowcach

mieliśmy poczucie, że ok, te grobowce,

szczególnie piramidy,

są dla tych wielkich królów,

mogliśmy stwierdzić rozwarstwione społeczeństwo,

że elita miała lepsze grobowce niż inni,

ale nie wiedzieliśmy, o co tak naprawdę chodziło,

aż odkryliśmy to, czyli Kamień z Rosetty,

odkryty w 1799 r.

Jest bardzo cenny, gdyż

zawiera ten sam tekst

w trzech różnych językach.

W hieroglifach

starożytnych Egipcjan,

w piśmie używanym później w Egipcie,

pismem demotyckim i, co najważniejsze,

w grece.

Tak historycy byli w stanie powiedzieć

Ok, teraz możemy odcyfrować, co te symbole znaczą,

bo mamy ich tłumaczenie

i dlatego jest to jedna z pierwszych cywilizacji

której obraz udało nam się poskładać.

I hieroglify są jedną z pierwszych form pisma.

Kontynuujmy naszą podróż

przez tysiące lat starożytnego Egiptu.

Pomiędzy Starym Państwem i Średnim Państwem

macie pierwszy okres przejściowy,

a potem Średnie Państwo,

potem Hyksosów

to semicki lud.

Semicki określa ich język,

będący z tej samej rodziny semickiej jak arabski,

hebraiski lub aramejski.

Potem macie Nowe Państwo

i Nowe Państwo jest uważane za szczyt

starożytnego Egiptu.

To naprawdę szczyt ich techniki,

szczyt ich zdolności wojskowej.

Warto zwrócić uwagę na kilku faraonów

Nowego Państwa.

Pierwszy z nich urodził się jako Amenhotep,

czyli że pierwotnie na imię miał Amenhotep IV

ale potem nazwał się sam Echnaton

a Echnaton oznacza miły Atonowi,

Aton to ważny bóg egipski.

Zmienił imię bo zdecydował,

ok mamy tu u nas, w Egipcie, ogromny

panteon bogów.

Tutaj jest ich zaledwie część,

to jest Ozyrys, utożsamiany z życiem po śmierci,

przemianami, regeneracją, zmartwychwstaniem.

To jest bóg Amon i pierwsze imię Amenhotepa

oznacza Amon jest zadowolony.

Jest uważany za odpowiednik Zeusa,

macie

boga Horusa,

ponownie bardzo ważny bóg

w różnych okresach Egiptu,

ale interesujące, że Amenhotep IV,

Echnaton, którego tylko imienia chcecie używać,

zdecydował, że nie nie nie, nie lubię tych bogów,

nie lubię tej politeistycznej religii,

chcę wielbić jednego boga,

bogiem, którego decyduję się czcić jest,

możecie go postrzegać jako boga słońca,

lub tarczę słoneczną, jest przedstawiany

mniej więcej tak i był określany jako Aton

i tak zmienił imię na Echnaton,

po czym próbował pozbyć się

tych innych bogów, czy też umniejszyć ich znaczenie.

Czyli jest to warte uwagi,

bo jest to być może

jedna z pierwszych prób monoteizmu,

przynajmniej w starożytnym Egipcie.

Jest też znany z przekazania sporej władzy żonie,

królowej Nefertete,

która według niektórych mogła być druga po nim,

a nawet władać razem z nim.

Jest też znany gdyż po jego śmierci

jego syn, król Tut, Tutanchamon, zasiada na tronie.

A król Tut, jak się go nazywa,

choć ma na imię Tutanchamon, jest znany gdyż

udało się odnaleźć jego grobowiec pełen skarbów

i tak stał się częścią powszechnej wyobraźni.

Jest znany jako młody faraon.

Wszedł na tron gdy był bardzo młody,

zmarł w wieku 18 lat, to dość ciekawa opowieść.

Najwybitniejszym ze wszystkich faraonów

w historii Egiptu

i to też ktoś z Nowego Państwa,

przyszedł nieco za Tutanchamonem,

jest Ramzes II.

Ramzes II, który doszedł do władzy tutaj w XIII wieku

i władał przez większość XIII wieku p.n.e.

jest symbolem szczytu potęgi starożytnego Egiptu

jako siły wojskowej.

Stoczył słynną bitwę pod Kadesz,

która jest najdawniejszą bitwą,

w której znamy taktyczne szczegóły.

Stoczył ją z również ważnym imperium Hetytów

w 1274 r. p.n.e. a oto znacznie późniejsza ilustracja

bitwy pod Kadesz.

Uważa się, że bitwa

mogła być nierozstrzygnięta,

Ramzes II nie zdołał przejąć Kadesz,

lecz powiedział nam sporo na temat taktyki

i strategii i formacji tego okresu.

Historycy uważają, że to mogła być największa

bitwa rydwanów w historii.

Było to więc wiekopomne wydarzenie.

Ostatecznie Nowe Państwo się rozpada

pod koniec drugiego tysiąclecia,

i potem przez kilkaset następnych lat,

mówimy tu o bardzo długim okresie czasu,

Egipt jest w kawałkach, nie ma jednego władcy,

Kuszyci rządzili z górnego Nilu,

Kusz to kraina o tutaj.

Rządzili przez chwilę.

Asyryjczycy, cywilizacja z Mezopotamii,

też rządzili przez chwilę,

potem w końcu, i wejdziemy w szczegóły

w innych filmach, Persowie wkraczają na scenę.

Kambyzes, syn Cyrusa Wielkiego,

podporządkował, podbił Egipt

i tak Egipt został częścią imperium Achemenidów

i trwało to aż do podboju przez Aleksandra Wielkiego.

Po śmierci Aleksandra Wielkiego

jeden z jego generałów i jego dynastia tworzą

Egipt ptolemejski, który pod władzą cudzoziemców,

cóż, jest już pod władzą cudzoziemców od dłuższego czasu,

ale teraz to są Grecy

i słynna Kleopatra,

faraon Egiptu,

właściwie jest greczynką z pochodzenia,

to ona uwiodła, można powiedzieć,

Juliusza Cezara i Marka Antoniusza,

a po śmierci Kleopatry

Egipt staje się częścią Rzymu.

Jak widzicie omówiliśmy ogromny

okres historii,

jedną z najważniejszych cywilizacji w historii,

jeden z najsłynniejszych poematów o cywilizacjach

i władcach, o Ramzesie II, poemat Ozymandias

został nazwany po nim.

Macie tu jedne z największych miast starożytnego świata,

Teby, okresowo stolica

Nowego Państwa i Średniego Państwa,

Memfis, miasto założone

przez Menesa

i stolica Starego Państwa.

To wszystko działo się w starożytnym Egipcie.