-
Bu videoda biz sizə Qədim Misir
-
haqqında məlumat verəcəyik,
-
hansı ki, coğrafi baxımdan
-
Afrikanın şimal-şərqindəki müasir
Misir dövlətinə olduqca uyğun gəlir.
-
Qədim Misir və müasir Misirin ortaq cəhətlərindən biri
-
Nil çayıdır.
-
Burada mavi rənglə qeyd edilən hissə.
-
Nil çayı dünyanın ən böyük çaylarından biridir.
-
Ən uzun çay kimi Amazon çayına rəqibdir
-
və Nil çayının qolunun mənsəbi
-
bu şəklin cənubundan başlayır
-
və su şimala doğru axır,
-
nəticədə Nil çayı Aralıq dənizinə axır.
-
...
-
...
-
...
-
...,
-
...
-
...
-
..
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
Nil çayı
-
Afrikanın şərqindən başlayaraq, Aralıq dənizinə tökülür,
-
çünki, şimala doğru axıntı olduğundan,
-
çayın cənub hissələri yuxarı istiqamətlidir
-
və onlar Yuxarı Nil çayı adlanır.
-
....
-
Yuxarı Nil Aşağı Nilin
-
cənub hissəsidir.
-
...
-
...
-
...
-
...
-
Nil çayının bu qədər
-
vacib olmağının səbəbi
-
onun yararlı su mənbəyi olmağıdır.
-
Daşqın baş verdikdə çay ətrafındakı torpaqlar
-
əkinçilik üçün əlverişli hala gəlir.
-
Neolit dövründə kənd təsərrüfatının
-
inkişaf etdiyi yerlərdən biri də
-
Nil Vadisi idi.
-
Eradan 6000 və ya 8000 il əvvəl
-
Nil çayı ətrafındakı ərazidə
-
insanların yaşadığı məlumdur.
-
...
-
Kənd təsərrüfatı üçün əlverişli ərazi olmağı
-
daha yüksək əhali sıxlığının yaranmasına imkan verdi.
-
Bu isə öz növbəsində digər sahələrin
inkişafına və daha mürəkkəb
-
cəmiyyətlərin formalaşmasına şərait yaratdı.
-
Ən böyük sivilizasiyalardan bəzilərinin
-
ilk olaraq burada formalaşması təsadüfi deyil.
-
Nil çayının hekayəsi və ya Misirin tarixi
-
bir-biri ilə sıx bağlıdır.
-
Misir bu ölkənin çox hissəsini əhatə etsə də,
-
əhalinin çoxu kənd
-
təsərrüfatına əlverişli olduğundan
-
çayın sahilində məskunlaşmışdı.
-
Nil çayı qədim misirlilər üçün çox vacib idi.
-
Onların bütün təqvimi, fəsilləri
-
Nil çayı əsasında təyin edilirdi.
-
Misirdə "daşqınlar" adlanan mövsüm var idi.
-
Bu zaman çay daşır və torpağı münbit
hala gətirirdi.
-
Böyümə adlı bir mövsüm var idi.
-
Həmin müddətdə yetişdirilən məhsullar
böyüməyə başlayırdı.
-
Daha sonra məhsul yığımı mövsümü gəlirdi.
-
Bu ərazidə min illərdir insanlar yaşayır.
-
Misir haqqında danışarkən
-
eradan əvvəl 3100, 3150-ci illərdə
mövcud olmuş
-
Misir mədəniyyətindən bəhs etmiş oluruq.
-
Zaman cədvəlində buna nəzər salaq.
-
Həmin dövrü zaman cədvəlində burada
göstərə bilərik.
-
Bu dövrün qədim Misir mədəniyyətinin
-
başlanğıcı hesab edilməsinin səbəbi
odur ki,
-
həmin dövrdə
-
Yuxarı və Aşağı Misir ilk dəfə olaraq birləşdirildi.
-
Menesin hökmdarlığı altında vahid
-
bir dövlət yaradıldı.
-
...
-
...
-
O, Yuxarı və Aşağı Misiri birləşdirdi və
-
vahid bir dövlətin əsasını qoydu.
-
Həmin dövlət min illər boyu
-
mövcudluğunu qoruyub saxlaya bildi.
-
...
-
Qədim Misir mədəniyyəti
-
üç krallığa bölündü.
-
Köhnə krallıq eradan əvvəl
-
27-ci əsrdən eradan əvvəl
-
17-ci əsrə qədər mövcud ola bildi.
-
Digər krallıqlar isə
Orta və Yeni krallıqlar adlandırılır.
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
...
-
....
-
Qədim Misir hökmdarları firon adlandırılırdı.
-
Lakin Yeni krallıq mövcud olana qədər
-
"firon" sözündən istifadə edilmirdi.
-
Lakin bu videoda mən Misir hökmdarlarından
-
firon kimi bəhs edəcəm.
-
....
-
Köhnə krallıq müasir dövrdə də
-
qədim Misir dedikdə, ağla ilk gələn tikililər olan
-
piramidalar ilə məşhur idi.
-
Bunlar həmin piramidaların bəziləridir.
-
Burada müasir Qahirə şəhəri yaxınlığında yerləşən
-
böyük Qiza piramidasını görürsünüz.
-
Firon Sneferu və Xufunun hakimiyyəti dövründə,
-
təxminən eradan əvvəl 26-cı əsrdə inşa edilmiş
-
Sfinksi görürsünüz.
-
Bunlarən necə inşa edildiyi hələ də
-
müəmmalıdır.
-
Bəziləri bunların
-
Misirdəki qullar tərəfindən inşa edildiyinə inanır.
-
Bəzilər isə bu tikililərin
kəndlilər tərəfindən mövsümdən kənar
-
vaxtlarda vergi əvəzinə inşa edildiyini iddia edir.
-
Onlar bütün məhsullarını yetiştirib,
məhsul yığımını həyata keçirdikdən sonra
-
bu tikililərin inşasında iştirak edirdi.
-
...
-
...
-
...
-
...
-
Bu tikililərin inşasında
-
yüz minlərlə insanın iştirak etdiyi iddia edilir.
-
4500 əvvəl inşa edilmiş bu piramidalar
-
hələ də bəşəriyyətin yaratdığı
-
ən heyrətamiz tikililər
-
hesab edilir.
-
Misirlilər yazıdan istifadə etdiyi üçün
-
onlar haqqında çoxlu məlumat əldə etmək
mümkün olmuşdur.
-
Onlar heroqliflərdən istifadə edirdi.
-
...
-
...
-
Bir müddət onların mənasını aydınlaşdırmaq
mümkün olmamışdı.
-
Bu məqbərələr üzərindəki yazıların mənası
-
aydınlaşdırıldıqdan sonra, bu tikililərin,
-
xüsusui ilə də piramidaların
-
hökmdarlar üçün nəzərdə tutulduğunu
müəyyənləşdirdik.
-
Buna əsasən orada təbəqələşmiş
cəmiyyət olduğunu deyə bilərik.
-
Yüksək vəzifədə olanların məqbərələri
digərlərinə nəzərən daha yaxşı idi.
-
1799-cu ildə kəşf edilmiş Rozetta Daşına qədər
-
orada baş verənlər haqqında
-
dəqiq məlumat yox idi.
-
Bu daşın çox dəyərli olmağının səbəbi
-
eyni mətnin
-
üç fərqli dildə yazılmağıdır.
-
Həmin daş üzərində
-
qədim Misir heroqlifləri,
-
Misirdə çox istifadə edilən demotik dili və
-
ən əsası yunan dilində
-
yazılar mövcuddur.
-
Tarixçilər həmin daş üzərində
-
yazılanların tərcüməsi olduğuna görə
-
onu asanlıqla oxuya bilmişdilər.
-
Misirin ilk sivilizasiyaların birləşdiyi yer
-
hesab edilmə səbəblərindən biri də budur.
-
Heroqliflər ilk yazı növlərindən biridir.
-
....
-
....
-
Dediyimiz kimi Misir 3 krallığa bölünmüşdü.
-
Misirin orta dövründə
-
orta krallıqda
-
Hiksoslar hakimiyyətdə idi,
-
onlar Sami xalqı hesab edilirdi.
-
Onların dili də
-
ərəb, ivrit, arami dilləri kimi
-
Sami dili ailəsinə mənsub idi.
-
Daha sonra mövcud olan
-
yeni krallıq dövrü qədim Misirin
-
ən yaxşı dövrü hesab edilir.
-
Onların texnologiya və hərbi sahədəki
-
inkişafı bu dövrə təsadüf edir.
-
Həmin dövrdə Misirdə diqqətəlayiq
-
bir neçə firon olmuşdur.
-
Onlardan biri Amenhotepdir.
-
O, əvvəlcə IV Amenhotep kimi
tanınırdı,
-
daha sonra Misir tanrılarından biri olan
-
Aton tanrısının şərəfinə
-
özünü Exnaton adlandırdı.
-
Onun adını dəyişməsi
-
Misirlilər çoxallahlı dinə
-
mənsub idi.
-
Onlardan bəziləri burada göstərilmişdir.
-
Bu, Osirisdir.
Osiris axirət dünyasının hökmdarı,
-
dirçəlmə və münbitlik tanrısı hesab edilirdi.
-
Amon tanrısı külək və bərəkət,
-
məhsuldarlıq tanrısı idi.
-
O, yunan tanrısı Zevslə bərabər mahiyyətli
tanrı hesab edilirdi.
-
Horus səma tanrısı hesab edilirdi.
-
Dediyimiz kimi qədim Misirdə
-
bir çox tanrıya ibadət edirdilər.
-
Lakin IV Amenhotep və ya
-
Exanaton hakimiyyətə gəldikdə
-
çoxallahlılığı bəyənmədiyini,
-
politesitə dininə inanmadığını və
-
sadəcə bir tanrıya ibadət etmək istədiyini
bildirdi.
-
O, istəklərini tez zamanda həyata keçirdi və
-
qədim Misirdə günəş tanrısı
-
hesab edilən Aton tanrısına
-
ibadət etməyə başladı, onun şərəfinə
-
adını dəyişib, özünü Exanaton
adlandırdı.
-
Bununla da o, digər tanrıların varlığından
qurtulmağa və
-
onlara daha az ibadət edilməsinə
nail oldu.
-
Bunun diqqət çəkən məqam olmasının səbəbi odur ki,
-
bu cəhd qədim Misir sivilizasiyasında
-
monitizmə, yəni təktanrıçılığa keçidin
-
ilk cəhdi hesab edilir.
-
O, həmçinin öz yoldaşı
-
Nefertitiyə
-
ölkənin idarəetmə işlərində
-
böyük səlahiyyətlər verməyi ilə
tanınırdı.
-
Firon Exnatonun vəfatından sonra
-
hakimiyyətə onun oğlu Tutanhamon gəlir.
-
Onun məşhur olma səbəblərindən biri
-
Tutanhamonun qəbrinin
-
yaxşı vəziyyətdə tapılması idi, deməli, o,
-
böyük nüfuzlu hökmdar idi.
-
Onu uşaq firon da adlandırırdılar.
-
Gənc yaşında hakimiyyətə gəlir,
-
18 yaşında vəfat edir.
-
Qədim Misirdəki bütün fironlar arasında
-
ən görkəmli firon
-
hesab edilən hökmdar,
-
Tutanhamondan sonra hakimiyyətə gələn
-
II Ramzesdir.
-
Eradan əvvəl 13-cü əsrin çox hissəsində
-
hakimiyyətdə olan II Ramzesin
-
hakimiyyət dövrü Misirin
-
çiçəklənmə dövrü hesab edilir.
-
Həmçinin onun hakimiyyəti dövründə
Kadeş döyüşü baş vermişdi.
-
Qədim Misirin döyüş taktikaları haqqında
-
ilk dəfə geniş məlumat aldığımız bu döyüş
-
Het imperiyası ilə
-
e.ə 1274-cü ildə baş vermişdir.
Bu, Kadeş döyüşündən çox sonra
-
çəkilmiş şəkildir.
-
Həmin döyüş nəticəsində
-
II Ramzes
-
Kadeşi işğal edə bilməsə də,
-
bu döyüş əsasında
o dövrün hərbi taktikaları,
-
strategiyaları haqqında bir çox
məlumat əldə edə bildik.
-
Tarixçilər bu döyüşün ən böyük
at arabalı döyüşü olduğunu
-
hesab edir.
-
Bu, o dövr üçün əhəmiyyətli bir hadisə idi.
-
...
-
...
-
...
-
Eradan əvvəl ikinci minilliyin sonlarında
-
Misir parçalanır.
-
Yuxarı Nil ərazisi Nubiya nəzarətinə keçir.
-
Nubiyalılar burada məskunlaşmışdı.
-
Onlar qısa müəddət hakimiyyətdə qaldılar.
-
Mesopotamiya sivilizasiyalarından hesab edilən
-
Assuriyalılar da qısa müddət hökmranlıq etdilər.
-
Sonda fars hökmdarı, böyük Osirisin oğlu
-
Kambiz Misiri ələ keçiri və
-
Makedoniyalı İsgəndərin fəthinə qədər
-
Misir Əhəmənilər dövlətinin
-
nəzarəti altında qalır.
-
Makedoniyalı İsgəndərin
-
vəfatından sonra
-
Misirin nəzarəti onun generallarından
-
birinə, Ptolemeylər sülaləsinə keçir.
Misir bir müddət
-
əcnəbilər tərəfindən idarə edilsə də,
-
daha sonra Misirin nəzarəti
-
məşhur Kleopatraya keçir.
-
Misir fironu olsa da,
-
əslində onun yunan olduğu hesab edilirdi.
-
Yuli Sezarın köməyi ilə Misirə qayıtmış
-
və Mark Antoni ilə evlənmişdir.
-
Kleopatranın vəfatından sonra Misir
-
Romanın bir hissəsinə çevrilir.
-
Gördüyünüz kimi uzun bir dövrü
-
əhatə edən və
-
tarixin ən əhəmiyyətli, ən məşhur
-
sivilizasiyalarından biri haqqında
danışdıq.
-
Onun məşur fironları, yəni hökmdarları haqqında
-
məlumat əldə etdik.
-
Qədim dünyanın bir neçə şəhərinə nəzər saldıq.
-
Məsələn, Fiv şəhəri,
-
yeni və orta krallıq dövründə paytaxt şəhər
hesab edilirdi,
-
Memfis də həmçinin qədim Misirin
-
ən məşhur şəhərlərindəndir.
-
O, köhnə krallığın paytaxtı idi.
-
Qədim Misir haqqında çoxlu məlumat əldə etdik.
Khan Academy
