Big Bang Introduction

Hal-hazırda, kainatın necə
əmələ gəldiyinə dair

üstünlük təşkil edən nəzəriyyə Böyük
Partlayış nəzəriyyəsi olaraq adlandırılır.

Kainatın bu sonsuz kiçik nöqtə,

bu sonsuz kiçik təklik
olaraq başladığı fikri də

məhz buradan gəlir.

Sonra böyük bir partlayış oldu və

o vəziyyətdən indi bildiyimiz
kainata doğru genişləndi.

Və məncə, Böyük Partlayış

adlandırılmağına uyğun olaraq,

siz bu tip partlayışı hər şeyin sonsuz
şəkildə bir yerə toplandığını

və sonra partladığını,

xaricə doğru partladığını

təsəvvür edirsiniz.

Bütün maddə xaricə partladıqca

sıxlaşmağa başladı.

Və sonra bu kiçik qalaktikalar və

qalaktika qrupları yarandı.

Onlar da sıxlaşmağa başladılar.

Onların daxilində planetlər
və ulduzlar da sıxlaşdı.

Beləliklə, hal-hazırda sahib olduğumuz

kainatımız yarandı.

Ancaq Böyük Partlayışı vizuallaşdırmaq
üçün istifadə edilən bu modelin

bir neçə problemi var.

Birincisi, Böyük Partlayışdan danışarkən

biz maddədən deyil, sadəcə kütlədən
və ya kainatdakı maddənin

bir nöqtədə olmasından danışırıq.

Söhbət real məkanın
genişlənməsindən gedir.

Biz təkcə kosmosdakı fiziki kütlədən,

fiziki maddənin genişlənməsi
kimi bir şeydən danışmırıq.

Söhbət kosmosun özündən gedir.

Bu cür modeldə isə

bunların hamısı genişlənir.

Amma bu başqa bir şeyə
doğru genişlənmirmi

deyə düşünürsünüz.

Əgər bu maddənin bəlkə də ən uzaq hissəsi

buradadırsa, bəs burdakı şey nədir?

Bu, kosmos deyilmi deyə düşünürsünüz.

Bəs kosmosun özünün genişləndiyini
necə deyə bilərsiniz?

Böyük Partlayışın nəzərdə
tutduğu başqa bir fikir də

budur ki, əgər bu ən uzaq şeydirsə,

bu, kainatın sərhəddi ola bilərmi?

Kainatın sərhəddi varmı?

Bu sualın cavabı və izah etməyə

çalışacağımız ilk şey budur ki,

kainatın sərhəddi yoxdur.

İkincisi isə odur ki, hər hansı
bir xarici məkan yoxdur.

Biz başqa məkana doğru genişlənmirik.

İndi bunu izah edəcəyəm.

İndi bunun niyə belə olduğunu görəcəyik.

Bunu görməyin ən yaxşı

yolu isə analogiyadır yəni bənzətmə.

Təsəvvür edək ki, mənim sonlu sahəsi olan,

amma kənarları olmayan iki ölçülü fəzam var.

Sonsuz deyil,

sonlu sahəsi olan və
kanarları olmayan bir fəza.

Bu, ilk baxışdan çətin görünür.

Çünkü sonlu sahəsi olan, lakin

hələ də kənarı olmayan
bir şeyi necə qura bilərəm?

Nə vaxt bir sahə çəkməyə çalışsam,

mənə elə gəlir ki, onun
kənarları olmalıdır.

Əgər bu iki ölçülü fəza əyri olarsa,

nə olar deyə düşünə bilərsiniz.

Məncə bunun ən sadə

nümunəsi kürə səthidir.

Gəlin bura bir kürə çəkək.

Bu gördüyünüz bir kürədir.

Gəlin bu yer kürəsində bir neçə

en və uzunluq xətləri çəkək.

Bu cür kürədə sizin

məhdud sahəniz var.

Bunu anlamaq üçün hər hansı bir

qabarcığın səthini və ya

Yerin səthini təsəvvür edə bilərsiniz.

Məhdud bir sahəniz var,
lakin sərhədi yoxdur.

Əgər əbədi olaraq bir istiqamətdə
getməyə davam etsəniz,

bütün yolu gedəcək və digər tərəfə

geri dönəcəksiniz.

İndi isə üçölçülü fəza düşünək.

.

.

.

Gəlin onu burada çəkək.

.

.

Üçölçülü fəza dediyimiz üçün

kosmos əvəzinə mən sonlu həcmdən
və sərhədsiz olmasından danışmaq istəyirəm.

Bunu necə edim?

Bu barədə səthi düşünəndə görürük ki,

əgər sonlu həcmimiz varsa,

bəlkə də o, hansısa kubun içində olacaq.

Bu hallarda kənarlarımız var.

Və ya hətta sonlu bir həcmi kürənin

daxili hissəsi kimi düşünə bilərsiniz.

Və aydındır ki, oradakı
bütün səthin kənarı var.

Sonlu həcmi olan və kənarları olmayan

üçölçülü fəzanı necə qurmaq olar?

İndi sizə deyim ki, bunu göz önündə

canlandırmaq bizim üçün çox çətindir.

Ancaq bunu vizuallaşdırmaq

üçün mən burada çəkdiyim

eynisini çəkəcəyəm.

Əgər üçdən çox məkan ölçüsünə köklənmiş

dərin bir beyniniz yoxdursa,

demək olar ki, edə biləcəyiniz şey

bənzətmə yolu ilə bir
kürə təsəvvür etməkdir.

Gəlin bunu aydınlaşdıraq.

Bu iki ölçülü səthdir.

Kürənin səthində yalnız

iki perpendikulyar istiqamətdə
hərəkət edə bilərsiniz.

Siz belə və ya bu şəkildə
hərəkət edə bilərsiniz.

Sola və sağa və ya yuxarı və
aşağı hərəkət edə bilərsiniz.

Bu, üç ölçülü sferanın

iki ölçülü səthidir.

Bənzətmə yolu ilə

üçölçülü səthi təsəvvür edək.

Bunu riyazi şəkildə edə bilərsiniz.

Burada riyaziyyat əslində
o qədər də çətin deyil.

Bu, dörd ölçülü sferanın
üçölçülü səthidir.

Mən də eyni şəkildə çəkəcəyəm.

Əgər biz bunu üç ölçülü

səthin iki ölçüsü kimi görsək,

bu elə eyni şeydir.

Mən bunun kainatın

forması olduğunu demirəm.

Biz onun əsl formasını bilmirik.

Amma biz bilirik ki,
onun bir az əyriliyi var.

Onun əsl formasını bilmirik,
lakin kürə ən sadəsidir.

Başqalarını da çəkə bilərik.

Toroid də kənarı olmayan sonlu
həcmə malik olması baxımından

uyğun ola bilər.

Bir şeyi daha aydınlaşdıraq ki,

onun həqiqətən məhdud bir həcmi

olub olmadığını belə bilmirik.

Bu hələ sual altındadır.

Amma mənim etmək istədiyim şey

onun məhdud həcmə malik ola biləcəyini

həm də kənarsız ola
biləcəyini göstərməkdir.

Çünkü xüsusən Böyük Partlayış nəzəriyyəsi

haqqında danışarkən məhdud
həcmli bir şeydən danışırıq.

Bu, müəyyən mənada

bir ölçüdə sonlu bir həcm deməkdir.

O, çox böyük, ağlasığmaz dərəcədə
böyük bir həcm olsa da,

sonludur.

Gəlin bu kürəni təsəvvür edək.

.

.

.

.

Amma bu dördölçülü kürənin
səthində olsanız,

hər hansı bir istiqamətə getsəniz, dönüb

başladığınız yerə qayıdacaqsınız.

O yolla getsən, bura qayıdarsan.

Kainat çox böyükdür.

Hətta işığın özünün də kainatı keçməsi

inanılmaz vaxt aparacaq.

Və əgər bu sferanın özü genişlənirsə,

o qədər sürətlə genişlənir
ki, işıq heç vaxt ətrafına

qayıtmaya bilər.

Ancaq nəzəri olaraq, əgər bir şey

kifayət qədər sürətli olsa və

bir şey ətrafında fırlanmağa
davam edərsə,

nəticədə bu nöqtəyə qayıda bilər.

İndi biz bu, dörd ölçülü kürənin

üçölçülü səthindən danışsaq, hansı ki,

əgər bu doğrudursa, əgər kainat

dörd ölçülü kürənin

üçölçülü səthidirsə, bu o deməkdir ki,

yuxarı qalxsanız və
qalxmağa davam etsəniz,

sonunda aşağıdan geri qayıdacaqsınız.

Yuxarı qalxmağa davam etsəniz,

sonda olduğunuz yerə qayıdacaqsınız.

Bu, inanılmaz dərəcədə uzun bir məsafə

ola bilər, amma sonunda
olduğunuz yerə qayıdacaqsınız.

Sağ tərəfə getsəniz,

yenə əvvəlki yerinizə geri dönəcəksiniz.

Və əgər səhifəyə

daxil olursunuzsa,

elə indi burda çəkdiyim kimi

sonda yuxarıdan geri qayıdacaqsınız.

Beləliklə, bütün bunların

mənası budur ki, nəhayət, sonda

olduğunuz yerə qayıdacaqsınız.

Genişlənən kainat məsələsinə qayıdaq,

hansı ki, başqa bir məkana
doğru genişlənmir.

Bütün məkan bu qədərdir,
lakin hələ də genişlənir.

Modelimiz budur.

Böyük Partlayışdan qısa müddət sonra

dörd ölçülü kürəmizin necə
göründüyünü təsəvvür edə bilərsiniz.

Bəlkə də bir az daha kiçik
bir dördölçülü kürə idi.

Bəlkə də Böyük Partlayış zamanı bu,

inanılmaz dərəcədə kiçik bir kürə idi.

Bir az sonra daha böyük
bir kürəyə çevrildi.

Səhifədən çölə çıxdığını, yəni

bir kürə olduğunu göstərmək üçün

gəlin onu bir az kölgələndirək.

Və sonra kürə bu kimi görünəcəkdir.

İndi siz bu şey bu kürənin
xaricində deyilmi,

o hansısa məkana doğru genişlənmirmi

və ya bu, bir növ kainatın bir hissəsi

deyilmi deyə düşünə bilərsiniz.

Əgər siz üç ölçülüdən danışırsınızsa,

xeyr, elə deyil

Bütün kainat bu səthdən ibarətdir.

Bu dördölçülü kürənin səthidir.

Əgər daha çox ölçülər haqqında danışmağa

başlasanız, bəli, bəlkə də
üçölçülü kainatımızdan

kənar şeylər haqqında danışa bilərsiniz.

Beləliklə, bu məkanda və
zamanda genişləndikcə

hər şey getdikcə bir-birindən ayrılır.

Hansı ki, dördüncü ölçünü görməyin

bir yolu da zamanın özüdür.

Gələcək videolarda Böyük Partlayışın

nə üçün hazırda əlimizdə olan ən yaxşı
nəzəriyyə olduğuna dair daha çox sübut

göstərəcəyəm.

Ancaq təsəvvür edə biləcəyiniz kimi,

bu kürə üzərində bir-birindən çox uzaqda

yerləşən üç nöqtə varsa,

bu dörd ölçülü kürə genişləndikcə,

bu qabarcıq partladıqca

və ya şişdikcə,

bu üç nöqtə bir-birindən

daha da uzaqlaşacaq.

Əslində Böyük Partlayışa inanmağın
ilk və əsas məqamlardan biri

hər şeyin mərkəzi bir nöqtədən
genişlənməməsi gerçəyidir.

Yəni hər şey hər şeydən genişlənir.

Kainatın hər hansı bir nöqtəsindən

hər hansı bir istiqamətə hərəkət etsəniz,

qalan hər şey genişlənir

və uzaqlaşır. Nə qədər uzağa getsən,

o, səndən bir o qədər tez uzaqlaşır.

Odur ki, bir az düşünməyiniz üçün

burada sonlandırıram.

Müşahidə oluna bilən
kainatı müşahidə etməyin

nə demək olduğunu anlamaq üçün

bunların bəzilərini inkişaf etdirəcəyik.