Big Bang Introduction

Hal-hazırda, kainatın necə
əmələ gəldiyinə dair

üstünlük təşkil edən nəzəriyyə Böyük
Partlayış nəzəriyyəsi olaraq adlandırılır.

Kainatın bu sonsuz kiçik nöqtə,

bu sonsuz kiçik təklik
olaraq başladığı fikri də

məhz buradan gəlir.

Sonra böyük bir partlayış oldu və

o vəziyyətdən indi bildiyimiz
kainata doğru genişləndi.

Və məncə, Böyük Partlayış

adlandırılmağına uyğun olaraq,

siz bu tip partlayışı hər şeyin sonsuz
şəkildə bir yerə toplandığını

və sonra partladığını,

xaricə doğru partladığını

təsəvvür edirsiniz.

Bütün maddə xaricə partladıqca

sıxlaşmağa başladı.

Və sonra bu kiçik qalaktikalar və

qalaktika qrupları yarandı.

Onlar da sıxlaşmağa başladılar.

Onların daxilində planetlər
və ulduzlar da sıxlaşdı.

Beləliklə, hal-hazırda sahib olduğumuz

kainatımız yarandı.

Ancaq Böyük Partlayışı vizuallaşdırmaq
üçün istifadə edilən bu modelin

bir neçə problemi var.

Birincisi, Böyük Partlayışdan danışarkən

biz maddədən deyil, sadəcə kütlədən
və ya kainatdakı maddənin

bir nöqtədə olmasından danışırıq.

Söhbət real məkanın
genişlənməsindən gedir.

Biz təkcə kosmosdakı fiziki kütlədən,

fiziki maddənin genişlənməsi
kimi bir şeydən danışmırıq.

Söhbət kosmosun özündən gedir.

Bu cür modeldə isə

bunların hamısı genişlənir.

Amma bu başqa bir şeyə
doğru genişlənmirmi

deyə düşünürsünüz.

Əgər bu maddənin bəlkə də ən uzaq hissəsi

buradadırsa, bəs burdakı şey nədir?

Bu, kosmos deyilmi deyə düşünürsünüz.

Bəs kosmosun özünün genişləndiyini
necə deyə bilərsiniz?

Böyük Partlayışın nəzərdə
tutduğu başqa bir fikir də

budur ki, əgər bu ən uzaq şeydirsə,

bu, kainatın sərhəddi ola bilərmi?

Kainatın sərhəddi varmı?

Bu sualın cavabı və izah etməyə

çalışacağımız ilk şey budur ki,

kainatın sərhəddi yoxdur.

İkincisi isə odur ki, hər hansı
bir xarici məkan yoxdur.

Biz başqa məkana doğru genişlənmirik.

İndi bunu izah edəcəyəm.

İndi bunun niyə belə olduğunu görəcəyik.

Bunu görməyin ən yaxşı

yolu isə analogiyadır yəni bənzətmə.

Təsəvvür edək ki, mənim sonlu sahəsi olan,

amma kənarları olmayan iki ölçülü fəzam var.

Sonsuz deyil,

sonlu sahəsi olan və
kanarları olmayan bir fəza.

Bu, ilk baxışdan çətin görünür.

Çünkü sonlu sahəsi olan, lakin

hələ də kənarı olmayan
bir şeyi necə qura bilərəm?

Nə vaxt bir sahə çəkməyə çalışsam,

mənə elə gəlir ki, onun
kənarları olmalıdır.

Əgər bu iki ölçülü fəza əyri olarsa,

nə olar deyə düşünə bilərsiniz.

Məncə bunun ən sadə

nümunəsi kürə səthidir.

Gəlin bura bir kürə çəkək.

Bu gördüyünüz bir kürədir.

Gəlin bu yer kürəsində bir neçə

en və uzunluq xətləri çəkək.

Bu cür sferada sizin

məhdud sahəniz var.

Bunu anlamaq üçün hər hansı bir

qabarcığın səthini və ya

Yerin səthini təsəvvür edə bilərsiniz.

Məhdud bir sahəniz var,
lakin sərhədi yoxdur.

Əgər əbədi olaraq bir istiqamətdə
getməyə davam etsəniz,

bütün yolu gedəcək və digər tərəfə

geri dönəcəksiniz.

İndi isə üçölçülü fəza düşünək.

.

.

.

Gəlin onu burada çəkək.

.

.

Üçölçülü fəza dediyimiz üçün

kosmos əvəzinə mən sonlu həcmdən
və sərhədsiz olmasından danışmaq istəyirəm.

Bunu necə edim?

Bu barədə səthi düşünəndə görürük ki,

əgər sonlu həcmimiz varsa,

bəlkə də o, hansısa kubun içində olacaq.

Bu hallarda kənarlarımız var.

Və ya hətta sonlu bir həcmi kürənin

daxili hissəsi kimi düşünə bilərsiniz.

Və aydındır ki, oradakı
bütün səthin kənarı var.

Sonlu həcmi olan və kənarları olmayan

üçölçülü fəzanı necə qurmaq olar?

İndi sizə deyim ki, bunu göz önündə

canlandırmaq bizim üçün çox çətindir.

Ancaq bunu vizuallaşdırmaq

üçün mən burada çəkdiyim

eynisini çəkəcəyəm.

Əgər üçdən çox məkan ölçüsünə köklənmiş

dərin bir beyniniz yoxdursa,

demək olar ki, edə biləcəyiniz şey

bənzətmə yolu ilə bir
kürə təsəvvür etməkdir.

Gəlin bunu aydınlaşdıraq.

Bu iki ölçülü səthdir.

Kürənin səthində yalnız

iki perpendikulyar istiqamətdə
hərəkət edə bilərsiniz.

Siz belə və ya bu şəkildə
hərəkət edə bilərsiniz.

Sola və sağa və ya yuxarı və
aşağı hərəkət edə bilərsiniz.

Bu, üç ölçülü sferanın

iki ölçülü səthidir.

Bənzətmə yolu ilə

üçölçülü səthi təsəvvür edək.

Bunu riyazi şəkildə edə bilərsiniz.

Burada riyaziyyat əslində
o qədər də çətin deyil.

Bu, dörd ölçülü sferanın
üçölçülü səthidir.

Mən də eyni şəkildə çəkəcəyəm.

Əgər biz bunu üç ölçülü

səthin iki ölçüsü kimi görsək,

bu elə eyni şeydir.

Mən bunun kainatın

forması olduğunu demirəm.

Biz onun əsl formasını bilmirik.

Amma biz bilirik ki,
onun bir az əyriliyi var.

Onun əsl formasını bilmirik,
lakin kürə ən sadəsidir.

Başqalarını da çəkə bilərik.

Toroid də kənarı olmayan sonlu
həcmə malik olması baxımından

uyğun ola bilər.

Bir şeyi daha aydınlaşdıraq ki,

onun həqiqətən məhdud bir həcmi

olub olmadığını belə bilmirik.

Bu hələ sual altındadır.

Amma mənim etmək istədiyim şey

onun məhdud həcmə malik ola biləcəyini

həm də kənarsız ola
biləcəyini göstərməkdir.

Çünkü xüsusən Böyük Partlayış nəzəriyyəsi

haqqında danışarkən məhdud
həcmli bir şeydən danışırıq.

Bu, müəyyən mənada

bir ölçüdə sonlu bir həcm deməkdir.

O, çox böyük, ağlasığmaz dərəcədə
böyük bir həcm olsa da,

sonludur.

Amma bu dördölçülü kürənin
səthində olsanız,

hər hansı bir istiqamətə getsəniz, dönüb

başladığınız yerə qayıdacaqsınız.