-
Bu, 1700-cü illərin əvvəlinə qədər
-
Avropanın müstəmləkə mülklərinin
xəritəsidir.
-
Burada diqqət çəkən bir neçə məqam var.
-
İspaniyanın Mərkəzi və Cənubi Amerikada
çoxlu əraziləri var idi.
-
Hətta kiçik ölkə olan Portuqaliya da
-
müasir Brazilya ərazisində
-
əhəmiyyətli ərazilərə sahib idi.
-
Onların həmçinin
-
Afrika sahillərində,
-
hətta Hindistan ərazisində belə
-
müstəmləkələri var idi.
-
İngilislərin Şimali Amerikada,
-
hətta ABŞ və Kanada ərazilərində də
-
müstəmləkələri var idi.
-
Həmin vaxt
-
Fransanın da müstəmləkələri var idi,
-
lakin sonra həmin ərazilər Britaniya
-
və Şimali Amerikada getdikcə inkişaf edən
-
ABŞ tərəfindən ələ keçirilir.
-
Bu xəritədə diqqət çəkən məqam odur ki,
-
gördüyünüz kimi dünyanın əksər hissəsi
-
avropalılar tərəfindən idarə edilmir.
-
İngiltərənin Hindistanda, Benqal
-
ərazisindəki müstəmləkələri
-
ortaq müstəmləkə
-
hesab edilirdi.
-
Afrika və Asiyanın əksər hissəsi
Avropanın nəzarətində deyildi.
-
18-ci əsrin ikinci yarısında,
-
xüsusi ilə də 19-cu əsrdə
-
bəşər tarixində çox vacib bir hadisə
baş verdi.
-
Həmin dövrdə
-
Sənaye İnqilabı baş verdi.
-
Sənaye İnqilabına səbəb olan
-
bir çox yeniliklər var, lakin ən vacib
-
texnologiya buxar mühərrikləri idi.
-
Bəziləri əsas texnologiyanın buxar maşınları,
-
elektrik istifadəsi, teleqraf və s. olduğunu hesab edir.
-
Buxar mühərriklərinin köməyi ilə
-
kömürdən istifadə edərək
-
mühərrikləri hərəkətə gətirmək mümkün idi.
-
Həmin mühərriklərin istifadəsi ilə
insan əməyi
-
daha sürətli texnologiya ilə əvəz edilirdi.
-
Buradakı parça fabrikində
-
ipdən parçalar
-
hazırlanır.
-
Elektrik dəzgahı və tikiş maşınları ilə
-
təchiz edilmiş belə fabriklərdə insan əməyi ilə
-
müqayisədə daha çox və daha sürətli məhsul
istehsal etmək olur.
-
Buxar mühərrikləri və elektrikdən
-
istifadənin inkişafı nəqliyyatda və
-
uzun məsafəli məlumat mübadilələrində də
-
öz təsirini göstərdi.
-
Burada göstərilən buxarlı gəmilərdən
-
həm ticarət,
-
həm də hərbi təchizat kimi istifadə etmək olardı.
-
Burada isə dəmiryolu görürük.
-
Bu buxarlı qatarlardan həm
-
insan və məhsulların daşınmasında,
həm də
-
daha böyük ərazilər üzərində
nəzarət etmək üçün istifadə edilirdi.
-
Bu isə teleqrafdır.
-
Teleqraf vasitəsilə
-
tarixdə ilk dəfə
-
dünyanın istənilən yeri ilə
ünsiyyət qurmaq mümkün oldu.
-
Əvvəllər aylar ərzində əldə edilən məlumata
-
indi saniyələr ərzində yiyələnmək mümkün idi.
-
Bu da həmçinin həm ticarət,
-
həm də hərbi məqsədlər üçün istifadə edilirdi.
-
Haqqında danışdığımız bu inqilab nəticəsində
-
dünyanın xəritəsi təxminən 150 il ərzində
-
çox dəyişəcək.
-
Digər videolarda bu haqda daha ətraflı
məlumat verəcəm.
-
Bu, təxminən 1900-cü illərdə mövcud olan
dünya xəritəsidir.
-
Əvvəlki xəritə ilə bu xəritə arasında
-
fərqlər var.
-
Şimali və Cənubi Amerikadakı
-
müstəmləkələrin çoxu indi müstəqildir.
-
Afrikada və Asiyanın bir çox hissəsində
-
bəzi əhəmiyyətli hadisələr baş verir.
-
Afrika müstəmləkəçi qüvvələr tərəfindən
parçalanıb.
-
Çəhrayı hissədən də gördüyünüz kimi
-
ingilislər Cənubi Afrika, Misir, Sudan və
-
Şərqi Afrikanın bir hissəsinə
nəzarət edirdi.
-
Əlcəzair və Şərqi Afrikanın bir hissəsi
-
fransızların nəzarətində idi.
-
Əvvəllər Şərqi Hindistan
-
ingilislərin ortaq müstəmləkəsi olsa da,
-
indi tamamilə onlardan asılı idi.
-
Hindistan Britaniya İmperiyasının
bir hissəsi idi.
-
Hətta sənayeləşən ilk Asiya ölkələrindən biri olan
-
Yaponiyada da imperializm davam edirdi.
-
Korea və Tayvan onların nəzarətində idi.
-
Niyə bu cür imperializm var idi?
-
Tarix boyunca bu cür imperializmin olmağı üçün
-
standart səbəblər hər zaman mövcud olub.
-
Hər hansı bir ərazini fəth edirsinizsə,
daha çox əraziyə və daha çox insana
-
nəzarət etməlisiniz.
-
Daha çox ərazi daha çox kənd təsərrüfatı üçün
-
yararlı torpaq deməkdir, bu isə vergilərin və
-
sərvətin artmağına səbəb olur.
-
Vergilər də artır.
-
Daha çox insana nəzarət etdiyiniz üçün
-
daha çox vergi ala bilərsiniz, onları daha çox
-
vergiyə cəlb edə bilərsiniz.
-
Daha çox insana nəzarət etməyiniz
-
həm gəlirin, həm də əsgərlərin sayının
-
artmağına səbəb olur ki,
bu da daha çox gücə sahib olmaq deməkdir.
-
Bütün bunlar
-
bir çox imperiyanın öz ərazilərini
-
genişləndirməyə çalışmağının
-
səbəbləridir.
-
Bu videoda 18-ci əsrdən
-
20-ci əsrin əvvəllərinə qədər nələr baş verdiyinə
-
nəzər salaq.
-
Videonun əvvəlində qeyd etdiyim kimi
-
Sənaye İnqilabı baş verir,
-
texnoloji yeniliklər müşahidə edilir.
-
Bununla da kapitalizm özünün
ən yüksək zirvəsinə çatır.
-
Həmin dövrdə insanlar mövcud sərmayədən
-
daha çox gəlir əldə etmək üçün nə edirdi?
-
Torpaq sərmayə növü hesab edilirdi,
-
lakin texnologiyanın inkişafı ilə
-
həmin torpaqlar üzərində
-
fabriklərin, dəmiryollarının inşası
-
onun dəyərini daha da
-
artırıdı.
-
Odur ki, sənayeləşmə də inkişaf etməyə başlayır.
-
Texnologiyadan istifadə nəticəsində məhsuldarlıq
-
və əldə edilən gəlir artmağa başlayır.
-
Bunların hər biri bir-birindən asılıdır.
-
Kapitalist hesab edir ki, əldə olan sərmayədən
daha yaxşı gəlir əldə etmək üçün
-
sənayeləşmək lazımdır,
-
mövcud fabrikləri daha da
-
məhsuldar hala gətirmək lazımdır.
-
Sənayeləşməni uğurla həyata keçirmək üçün
-
texnologiyaya sərmayə qoymaq lazımdır.
-
Sənayeləşmə nə qədər çox olarsa,
əldə edilən qazanc da artır,
-
qazanc artdıqca isə daha çox sahədə
-
sərmayə qoymaq mümkün olur.
-
Bu sahədə yarana biləcək
-
problemlərin qarşısını almaq üçün
-
texnologiyanı inkişaf etdirmək lazımdır.
-
Texnologiyaya daha çox diqqət ayıranlar
-
daha çox qazanc əldə edə biləcək.
-
Gördüyünüz kimi burada imperializmi
-
daim qüvvədə saxlayan bir döngə yaranır.
-
Bu haqda bir qədər düşünün.
-
Sənaye İnqilabında
-
sərmayə sahibləri daha çox güc
əldə etməyə başladı.
-
Bir fabrik haqqında düşünək.
-
Fərz edin ki, bu sizin fabrikinizdir.
-
Sizin xammalınız var.
-
Xammal.
-
Bunun bir parça fabriki olduğunu düşünək.
-
Həmin fabrikdə xam pampığı
-
ipə çevirə,
-
həmin ipdən isə müxtəlif parçalar
-
hazırlaya bilərsiniz.
-
Sənaye İnqilabından əvvəl də
-
insanlar xammaldan müxtəlif
-
məhsullar hazırlaya bilirdi.
-
Lakin sənayeləşmənin, texnologiyanın inkişafı ilə
-
bu proseslər daha sürətli baş verirdi.
-
Daha qısa vaxt ərzində
-
daha çox məhsul əldə etmək mümkün idi.
-
Məhsuldarlıq artdığından xammala olan
-
tələbat da artmağa başlayır.
-
Xammal necə və haradan əldə edilir?
-
Birləşmiş Krallıq və Yaponiya kimi kiçik ölkələrdə
-
xammal limitli idi.
-
Lakin dünyanın digər hissələrini,
-
xüsusilə də
-
texnoloji inkişaf baxımından
-
zəif olan ölkələri
-
hərbi güc vasitəsilə
-
ticarətə məcbur etmək olurdu.
-
Əldə edilən hazır məhsulların aqibəti necə
olurdu?
-
Sizin olduğunuz ərazidə məhdud bazarlar var,
-
siz əldə etdiyiniz hazır məhsulları
-
sizinlə eyni ölkədə yaşamayan
yüz milyonlarla insana sata bilərsiniz.
-
Xammala olan tələbat,
-
daha dəqiq desək, ucuz xammala olan tələbat,
-
əldə edilən hazır məhsulları satmaq istəyi,
-
daha çox gəlir əldə etmək istəyi.
-
imperializmin,
-
müstəmləkəçiliyin azad ticarətə
-
həvəsini daha da artırır.
-
Bəzən ticarət etmək istəməyən
-
ölkələr buna
-
məcbur edilirdi.
-
Sənaye İnqilabının baş verməyinə
-
səbəb olan texnoloji inkişaf nəticəsində
-
uzaq ərazilərə nəzarət etmək də asanlaşırdı.
-
Birləşmiş Krallıq kimi ölkələr
-
texnologiya vasitəsilə
-
uzaq ərazilərə asanlıqla nəzarət edə bilirdi.
-
Lakin Roma İmperiyası dövründə və ya
farsların dövründə
-
bu, mümkün deyildi.
-
Sənaye İnqilabının bir hissəsi
-
hesab edilən buxar gəmilərinin,
dəmir yollarının,
-
teleqrafın inkişafı kimi
-
texnoloji yeniliklər ölkələrə mövcud gücünü
-
daha sürətli və səmərəli formada
-
istifadəsinə şərait yaradırdı.
-
Sənaye İnqilibanının əsası
-
texnologiya,
-
sənayeləşmə və kapitalizm idi.
-
Bu sadalananlar müstəmləkəçilik,
-
imperializm və azad ticarət həvəsini
artırırdı.
-
Lakin texnologiyanın inkişafı ilə bəzi
-
ölkələri ticarətə məcbur etmək də mümkün idi.
-
Buxar gəmiləri, dəmir yolları,
-
teleqraf əsas güc mənbəyi hesab edilirdi.
Khan Academy
