1 00:00:00,497 --> 00:00:03,640 Bu, 1700-cü illərin əvvəlinə qədər 2 00:00:03,640 --> 00:00:05,807 Avropanın müstəmləkə mülklərinin xəritəsidir. 3 00:00:07,057 --> 00:00:09,592 Burada diqqət çəkən bir neçə məqam var. 4 00:00:09,592 --> 00:00:13,759 İspaniyanın Mərkəzi və Cənubi Amerikada çoxlu əraziləri var idi. 5 00:00:15,315 --> 00:00:17,368 Hətta kiçik ölkə olan Portuqaliya da 6 00:00:17,368 --> 00:00:20,388 müasir Brazilya ərazisində 7 00:00:20,388 --> 00:00:22,409 əhəmiyyətli ərazilərə sahib idi. 8 00:00:22,409 --> 00:00:24,087 Onların həmçinin 9 00:00:24,087 --> 00:00:26,948 Afrika sahillərində, 10 00:00:26,948 --> 00:00:28,951 hətta Hindistan ərazisində belə 11 00:00:28,951 --> 00:00:31,868 müstəmləkələri var idi. 12 00:00:32,703 --> 00:00:36,083 İngilislərin Şimali Amerikada, 13 00:00:36,083 --> 00:00:37,826 hətta ABŞ və Kanada ərazilərində də 14 00:00:37,826 --> 00:00:41,259 müstəmləkələri var idi. 15 00:00:41,259 --> 00:00:42,514 Həmin vaxt 16 00:00:42,514 --> 00:00:45,763 Fransanın da müstəmləkələri var idi, 17 00:00:45,763 --> 00:00:48,977 lakin sonra həmin ərazilər Britaniya 18 00:00:48,977 --> 00:00:51,108 və Şimali Amerikada getdikcə inkişaf edən 19 00:00:51,108 --> 00:00:54,858 ABŞ tərəfindən ələ keçirilir. 20 00:00:56,150 --> 00:00:58,361 Bu xəritədə diqqət çəkən məqam odur ki, 21 00:00:58,361 --> 00:01:01,452 gördüyünüz kimi dünyanın əksər hissəsi 22 00:01:01,452 --> 00:01:06,067 avropalılar tərəfindən idarə edilmir. 23 00:01:06,067 --> 00:01:08,576 İngiltərənin Hindistanda, Benqal 24 00:01:08,576 --> 00:01:10,605 ərazisindəki müstəmləkələri 25 00:01:10,605 --> 00:01:12,755 ortaq müstəmləkə 26 00:01:12,755 --> 00:01:15,719 hesab edilirdi. 27 00:01:15,719 --> 00:01:19,886 Afrika və Asiyanın əksər hissəsi Avropanın nəzarətində deyildi. 28 00:01:21,416 --> 00:01:23,899 18-ci əsrin ikinci yarısında, 29 00:01:23,899 --> 00:01:27,909 xüsusi ilə də 19-cu əsrdə 30 00:01:27,909 --> 00:01:32,221 bəşər tarixində çox vacib bir hadisə baş verdi. 31 00:01:32,221 --> 00:01:34,399 Həmin dövrdə 32 00:01:34,399 --> 00:01:38,381 Sənaye İnqilabı baş verdi. 33 00:01:38,381 --> 00:01:40,955 Sənaye İnqilabına səbəb olan 34 00:01:40,955 --> 00:01:43,003 bir çox yeniliklər var, lakin ən vacib 35 00:01:43,003 --> 00:01:46,409 texnologiya buxar mühərrikləri idi. 36 00:01:46,409 --> 00:01:48,854 Bəziləri əsas texnologiyanın buxar maşınları, 37 00:01:48,854 --> 00:01:52,311 elektrik istifadəsi, teleqraf və s. olduğunu hesab edir. 38 00:01:52,311 --> 00:01:54,458 Buxar mühərriklərinin köməyi ilə 39 00:01:54,458 --> 00:01:57,469 kömürdən istifadə edərək 40 00:01:57,469 --> 00:02:00,625 mühərrikləri hərəkətə gətirmək mümkün idi. 41 00:02:00,625 --> 00:02:04,536 Həmin mühərriklərin istifadəsi ilə insan əməyi 42 00:02:04,536 --> 00:02:08,408 daha sürətli texnologiya ilə əvəz edilirdi. 43 00:02:08,408 --> 00:02:10,085 Buradakı parça fabrikində 44 00:02:10,085 --> 00:02:12,599 ipdən parçalar 45 00:02:12,599 --> 00:02:14,887 hazırlanır. 46 00:02:14,887 --> 00:02:17,788 Elektrik dəzgahı və tikiş maşınları ilə 47 00:02:17,788 --> 00:02:20,855 təchiz edilmiş belə fabriklərdə insan əməyi ilə 48 00:02:20,855 --> 00:02:24,385 müqayisədə daha çox və daha sürətli məhsul istehsal etmək olur. 49 00:02:24,385 --> 00:02:26,731 Buxar mühərrikləri və elektrikdən 50 00:02:26,731 --> 00:02:30,314 istifadənin inkişafı nəqliyyatda və 51 00:02:31,173 --> 00:02:33,535 uzun məsafəli məlumat mübadilələrində də 52 00:02:33,535 --> 00:02:36,696 öz təsirini göstərdi. 53 00:02:36,696 --> 00:02:39,571 Burada göstərilən buxarlı gəmilərdən 54 00:02:39,571 --> 00:02:41,215 həm ticarət, 55 00:02:41,215 --> 00:02:45,130 həm də hərbi təchizat kimi istifadə etmək olardı. 56 00:02:45,130 --> 00:02:46,790 Burada isə dəmiryolu görürük. 57 00:02:46,790 --> 00:02:49,227 Bu buxarlı qatarlardan həm 58 00:02:49,227 --> 00:02:51,973 insan və məhsulların daşınmasında, həm də 59 00:02:51,973 --> 00:02:54,330 daha böyük ərazilər üzərində nəzarət etmək üçün istifadə edilirdi. 60 00:02:54,330 --> 00:02:56,928 Bu isə teleqrafdır. 61 00:02:56,928 --> 00:02:58,807 Teleqraf vasitəsilə 62 00:02:58,807 --> 00:03:00,346 tarixdə ilk dəfə 63 00:03:00,346 --> 00:03:04,831 dünyanın istənilən yeri ilə ünsiyyət qurmaq mümkün oldu. 64 00:03:04,831 --> 00:03:08,538 Əvvəllər aylar ərzində əldə edilən məlumata 65 00:03:08,538 --> 00:03:10,766 indi saniyələr ərzində yiyələnmək mümkün idi. 66 00:03:10,766 --> 00:03:13,643 Bu da həmçinin həm ticarət, 67 00:03:13,643 --> 00:03:18,318 həm də hərbi məqsədlər üçün istifadə edilirdi. 68 00:03:18,318 --> 00:03:21,956 Haqqında danışdığımız bu inqilab nəticəsində 69 00:03:21,956 --> 00:03:24,147 dünyanın xəritəsi təxminən 150 il ərzində 70 00:03:24,147 --> 00:03:26,803 çox dəyişəcək. 71 00:03:26,803 --> 00:03:29,235 Digər videolarda bu haqda daha ətraflı məlumat verəcəm. 72 00:03:29,235 --> 00:03:33,402 Bu, təxminən 1900-cü illərdə mövcud olan dünya xəritəsidir. 73 00:03:34,386 --> 00:03:36,374 Əvvəlki xəritə ilə bu xəritə arasında 74 00:03:36,374 --> 00:03:38,003 fərqlər var. 75 00:03:38,003 --> 00:03:40,317 Şimali və Cənubi Amerikadakı 76 00:03:40,317 --> 00:03:43,348 müstəmləkələrin çoxu indi müstəqildir. 77 00:03:43,348 --> 00:03:46,047 Afrikada və Asiyanın bir çox hissəsində 78 00:03:46,047 --> 00:03:48,933 bəzi əhəmiyyətli hadisələr baş verir. 79 00:03:48,933 --> 00:03:53,419 Afrika müstəmləkəçi qüvvələr tərəfindən parçalanıb. 80 00:03:53,419 --> 00:03:57,873 Çəhrayı hissədən də gördüyünüz kimi 81 00:03:57,873 --> 00:04:02,079 ingilislər Cənubi Afrika, Misir, Sudan və 82 00:04:02,079 --> 00:04:04,490 Şərqi Afrikanın bir hissəsinə nəzarət edirdi. 83 00:04:04,490 --> 00:04:07,669 Əlcəzair və Şərqi Afrikanın bir hissəsi 84 00:04:07,669 --> 00:04:10,582 fransızların nəzarətində idi. 85 00:04:10,582 --> 00:04:12,312 Əvvəllər Şərqi Hindistan 86 00:04:12,312 --> 00:04:15,915 ingilislərin ortaq müstəmləkəsi olsa da, 87 00:04:15,915 --> 00:04:18,437 indi tamamilə onlardan asılı idi. 88 00:04:18,437 --> 00:04:22,504 Hindistan Britaniya İmperiyasının bir hissəsi idi. 89 00:04:22,504 --> 00:04:25,372 Hətta sənayeləşən ilk Asiya ölkələrindən biri olan 90 00:04:25,372 --> 00:04:29,245 Yaponiyada da imperializm davam edirdi. 91 00:04:29,245 --> 00:04:32,412 Korea və Tayvan onların nəzarətində idi. 92 00:04:34,121 --> 00:04:37,226 Niyə bu cür imperializm var idi? 93 00:04:37,226 --> 00:04:40,261 Tarix boyunca bu cür imperializmin olmağı üçün 94 00:04:40,261 --> 00:04:43,744 standart səbəblər hər zaman mövcud olub. 95 00:04:43,744 --> 00:04:47,911 Hər hansı bir ərazini fəth edirsinizsə, daha çox əraziyə və daha çox insana 96 00:04:52,360 --> 00:04:54,231 nəzarət etməlisiniz. 97 00:04:54,231 --> 00:04:57,149 Daha çox ərazi daha çox kənd təsərrüfatı üçün 98 00:04:57,149 --> 00:04:59,148 yararlı torpaq deməkdir, bu isə vergilərin və 99 00:04:59,148 --> 00:05:00,981 sərvətin artmağına səbəb olur. 100 00:05:01,988 --> 00:05:03,617 Vergilər də artır. 101 00:05:03,617 --> 00:05:05,970 Daha çox insana nəzarət etdiyiniz üçün 102 00:05:05,970 --> 00:05:08,773 daha çox vergi ala bilərsiniz, onları daha çox 103 00:05:08,773 --> 00:05:11,542 vergiyə cəlb edə bilərsiniz. 104 00:05:11,542 --> 00:05:14,707 Daha çox insana nəzarət etməyiniz 105 00:05:14,707 --> 00:05:18,244 həm gəlirin, həm də əsgərlərin sayının 106 00:05:18,244 --> 00:05:22,411 artmağına səbəb olur ki, bu da daha çox gücə sahib olmaq deməkdir. 107 00:05:22,411 --> 00:05:25,056 Bütün bunlar 108 00:05:25,056 --> 00:05:27,347 bir çox imperiyanın öz ərazilərini 109 00:05:27,347 --> 00:05:29,113 genişləndirməyə çalışmağının 110 00:05:29,113 --> 00:05:32,526 səbəbləridir. 111 00:05:32,526 --> 00:05:37,342 Bu videoda 18-ci əsrdən 112 00:05:37,342 --> 00:05:39,650 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər nələr baş verdiyinə 113 00:05:39,650 --> 00:05:41,812 nəzər salaq. 114 00:05:41,812 --> 00:05:45,104 Videonun əvvəlində qeyd etdiyim kimi 115 00:05:45,104 --> 00:05:47,478 Sənaye İnqilabı baş verir, 116 00:05:47,478 --> 00:05:51,242 texnoloji yeniliklər müşahidə edilir. 117 00:05:51,242 --> 00:05:55,409 Bununla da kapitalizm özünün ən yüksək zirvəsinə çatır. 118 00:05:56,785 --> 00:06:00,759 Həmin dövrdə insanlar mövcud sərmayədən 119 00:06:00,759 --> 00:06:03,972 daha çox gəlir əldə etmək üçün nə edirdi? 120 00:06:03,972 --> 00:06:07,756 Torpaq sərmayə növü hesab edilirdi, 121 00:06:07,756 --> 00:06:09,832 lakin texnologiyanın inkişafı ilə 122 00:06:09,832 --> 00:06:12,429 həmin torpaqlar üzərində 123 00:06:12,429 --> 00:06:14,755 fabriklərin, dəmiryollarının inşası 124 00:06:14,755 --> 00:06:18,340 onun dəyərini daha da 125 00:06:18,340 --> 00:06:19,649 artırıdı. 126 00:06:19,649 --> 00:06:23,816 Odur ki, sənayeləşmə də inkişaf etməyə başlayır. 127 00:06:25,282 --> 00:06:29,838 Texnologiyadan istifadə nəticəsində məhsuldarlıq 128 00:06:29,838 --> 00:06:31,565 və əldə edilən gəlir artmağa başlayır. 129 00:06:31,565 --> 00:06:34,426 Bunların hər biri bir-birindən asılıdır. 130 00:06:34,426 --> 00:06:38,526 Kapitalist hesab edir ki, əldə olan sərmayədən daha yaxşı gəlir əldə etmək üçün 131 00:06:38,526 --> 00:06:40,947 sənayeləşmək lazımdır, 132 00:06:40,947 --> 00:06:44,739 mövcud fabrikləri daha da 133 00:06:44,739 --> 00:06:47,309 məhsuldar hala gətirmək lazımdır. 134 00:06:47,309 --> 00:06:49,831 Sənayeləşməni uğurla həyata keçirmək üçün 135 00:06:49,831 --> 00:06:52,626 texnologiyaya sərmayə qoymaq lazımdır. 136 00:06:52,626 --> 00:06:55,990 Sənayeləşmə nə qədər çox olarsa, əldə edilən qazanc da artır, 137 00:06:55,990 --> 00:06:59,534 qazanc artdıqca isə daha çox sahədə 138 00:06:59,534 --> 00:07:01,404 sərmayə qoymaq mümkün olur. 139 00:07:01,404 --> 00:07:04,428 Bu sahədə yarana biləcək 140 00:07:04,428 --> 00:07:06,963 problemlərin qarşısını almaq üçün 141 00:07:06,963 --> 00:07:10,558 texnologiyanı inkişaf etdirmək lazımdır. 142 00:07:10,558 --> 00:07:12,085 Texnologiyaya daha çox diqqət ayıranlar 143 00:07:12,085 --> 00:07:15,240 daha çox qazanc əldə edə biləcək. 144 00:07:15,240 --> 00:07:17,616 Gördüyünüz kimi burada imperializmi 145 00:07:17,616 --> 00:07:21,474 daim qüvvədə saxlayan bir döngə yaranır. 146 00:07:21,474 --> 00:07:22,908 Bu haqda bir qədər düşünün. 147 00:07:22,908 --> 00:07:24,937 Sənaye İnqilabında 148 00:07:24,937 --> 00:07:29,104 sərmayə sahibləri daha çox güc əldə etməyə başladı. 149 00:07:30,096 --> 00:07:32,304 Bir fabrik haqqında düşünək. 150 00:07:32,304 --> 00:07:34,757 Fərz edin ki, bu sizin fabrikinizdir. 151 00:07:34,757 --> 00:07:37,471 Sizin xammalınız var. 152 00:07:37,471 --> 00:07:38,638 Xammal. 153 00:07:39,834 --> 00:07:41,451 Bunun bir parça fabriki olduğunu düşünək. 154 00:07:41,451 --> 00:07:44,474 Həmin fabrikdə xam pampığı 155 00:07:44,474 --> 00:07:45,983 ipə çevirə, 156 00:07:45,983 --> 00:07:48,471 həmin ipdən isə müxtəlif parçalar 157 00:07:48,471 --> 00:07:52,051 hazırlaya bilərsiniz. 158 00:07:52,051 --> 00:07:54,820 Sənaye İnqilabından əvvəl də 159 00:07:54,820 --> 00:07:57,232 insanlar xammaldan müxtəlif 160 00:07:57,232 --> 00:07:59,004 məhsullar hazırlaya bilirdi. 161 00:07:59,004 --> 00:08:02,501 Lakin sənayeləşmənin, texnologiyanın inkişafı ilə 162 00:08:02,501 --> 00:08:05,714 bu proseslər daha sürətli baş verirdi. 163 00:08:05,714 --> 00:08:07,900 Daha qısa vaxt ərzində 164 00:08:07,900 --> 00:08:11,150 daha çox məhsul əldə etmək mümkün idi. 165 00:08:11,150 --> 00:08:13,418 Məhsuldarlıq artdığından xammala olan 166 00:08:13,418 --> 00:08:16,333 tələbat da artmağa başlayır. 167 00:08:16,333 --> 00:08:18,617 Xammal necə və haradan əldə edilir? 168 00:08:18,617 --> 00:08:20,630 Birləşmiş Krallıq və Yaponiya kimi kiçik ölkələrdə 169 00:08:20,630 --> 00:08:23,934 xammal limitli idi. 170 00:08:23,934 --> 00:08:26,591 Lakin dünyanın digər hissələrini, 171 00:08:26,591 --> 00:08:28,193 xüsusilə də 172 00:08:28,193 --> 00:08:29,847 texnoloji inkişaf baxımından 173 00:08:29,847 --> 00:08:32,040 zəif olan ölkələri 174 00:08:32,040 --> 00:08:35,183 hərbi güc vasitəsilə 175 00:08:35,183 --> 00:08:38,600 ticarətə məcbur etmək olurdu. 176 00:08:39,726 --> 00:08:42,845 Əldə edilən hazır məhsulların aqibəti necə olurdu? 177 00:08:42,845 --> 00:08:45,510 Sizin olduğunuz ərazidə məhdud bazarlar var, 178 00:08:45,510 --> 00:08:48,297 siz əldə etdiyiniz hazır məhsulları 179 00:08:48,297 --> 00:08:52,130 sizinlə eyni ölkədə yaşamayan yüz milyonlarla insana sata bilərsiniz. 180 00:08:53,229 --> 00:08:55,553 Xammala olan tələbat, 181 00:08:55,553 --> 00:08:57,547 daha dəqiq desək, ucuz xammala olan tələbat, 182 00:08:57,547 --> 00:08:59,895 əldə edilən hazır məhsulları satmaq istəyi, 183 00:08:59,895 --> 00:09:02,560 daha çox gəlir əldə etmək istəyi. 184 00:09:02,560 --> 00:09:06,824 imperializmin, 185 00:09:06,824 --> 00:09:08,667 müstəmləkəçiliyin azad ticarətə 186 00:09:08,667 --> 00:09:11,672 həvəsini daha da artırır. 187 00:09:11,672 --> 00:09:13,751 Bəzən ticarət etmək istəməyən 188 00:09:13,751 --> 00:09:16,270 ölkələr buna 189 00:09:16,270 --> 00:09:18,217 məcbur edilirdi. 190 00:09:18,217 --> 00:09:20,144 Sənaye İnqilabının baş verməyinə 191 00:09:20,144 --> 00:09:24,187 səbəb olan texnoloji inkişaf nəticəsində 192 00:09:24,187 --> 00:09:28,609 uzaq ərazilərə nəzarət etmək də asanlaşırdı. 193 00:09:28,609 --> 00:09:30,427 Birləşmiş Krallıq kimi ölkələr 194 00:09:30,427 --> 00:09:31,983 texnologiya vasitəsilə 195 00:09:31,983 --> 00:09:35,061 uzaq ərazilərə asanlıqla nəzarət edə bilirdi. 196 00:09:35,061 --> 00:09:38,990 Lakin Roma İmperiyası dövründə və ya farsların dövründə 197 00:09:38,990 --> 00:09:41,395 bu, mümkün deyildi. 198 00:09:41,395 --> 00:09:44,361 Sənaye İnqilabının bir hissəsi 199 00:09:44,361 --> 00:09:47,944 hesab edilən buxar gəmilərinin, dəmir yollarının, 200 00:09:49,083 --> 00:09:51,978 teleqrafın inkişafı kimi 201 00:09:51,978 --> 00:09:55,090 texnoloji yeniliklər ölkələrə mövcud gücünü 202 00:09:55,090 --> 00:09:58,601 daha sürətli və səmərəli formada 203 00:09:58,601 --> 00:10:00,352 istifadəsinə şərait yaradırdı. 204 00:10:00,352 --> 00:10:02,252 Sənaye İnqilibanının əsası 205 00:10:02,252 --> 00:10:04,329 texnologiya, 206 00:10:04,329 --> 00:10:06,446 sənayeləşmə və kapitalizm idi. 207 00:10:06,446 --> 00:10:09,937 Bu sadalananlar müstəmləkəçilik, 208 00:10:09,937 --> 00:10:13,972 imperializm və azad ticarət həvəsini artırırdı. 209 00:10:13,972 --> 00:10:16,440 Lakin texnologiyanın inkişafı ilə bəzi 210 00:10:16,440 --> 00:10:18,790 ölkələri ticarətə məcbur etmək də mümkün idi. 211 00:10:18,790 --> 00:10:21,534 Buxar gəmiləri, dəmir yolları, 212 00:10:21,534 --> 00:10:23,545 teleqraf əsas güc mənbəyi hesab edilirdi.