0:00:00.497,0:00:03.640 Bu, 1700-cü illərin əvvəlinə qədər 0:00:03.640,0:00:05.807 Avropanın müstəmləkə mülklərinin[br]xəritəsidir. 0:00:07.057,0:00:09.592 Burada diqqət çəkən bir neçə məqam var. 0:00:09.592,0:00:13.759 İspaniyanın Mərkəzi və Cənubi Amerikada[br]çoxlu əraziləri var idi. 0:00:15.315,0:00:17.368 Hətta kiçik ölkə olan Portuqaliya da 0:00:17.368,0:00:20.388 müasir Brazilya ərazisində 0:00:20.388,0:00:22.409 əhəmiyyətli ərazilərə sahib idi. 0:00:22.409,0:00:24.087 Onların həmçinin 0:00:24.087,0:00:26.948 Afrika sahillərində, 0:00:26.948,0:00:28.951 hətta Hindistan ərazisində belə 0:00:28.951,0:00:31.868 müstəmləkələri var idi. 0:00:32.703,0:00:36.083 İngilislərin Şimali Amerikada, 0:00:36.083,0:00:37.826 hətta ABŞ və Kanada ərazilərində də 0:00:37.826,0:00:41.259 müstəmləkələri var idi. 0:00:41.259,0:00:42.514 Həmin vaxt 0:00:42.514,0:00:45.763 Fransanın da müstəmləkələri var idi, 0:00:45.763,0:00:48.977 lakin sonra həmin ərazilər Britaniya 0:00:48.977,0:00:51.108 və Şimali Amerikada getdikcə inkişaf edən 0:00:51.108,0:00:54.858 ABŞ tərəfindən ələ keçirilir. 0:00:56.150,0:00:58.361 Bu xəritədə diqqət çəkən məqam odur ki, 0:00:58.361,0:01:01.452 gördüyünüz kimi dünyanın əksər hissəsi 0:01:01.452,0:01:06.067 avropalılar tərəfindən idarə edilmir. 0:01:06.067,0:01:08.576 İngiltərənin Hindistanda, Benqal 0:01:08.576,0:01:10.605 ərazisindəki müstəmləkələri 0:01:10.605,0:01:12.755 ortaq müstəmləkə 0:01:12.755,0:01:15.719 hesab edilirdi. 0:01:15.719,0:01:19.886 Afrika və Asiyanın əksər hissəsi[br]Avropanın nəzarətində deyildi. 0:01:21.416,0:01:23.899 18-ci əsrin ikinci yarısında, 0:01:23.899,0:01:27.909 xüsusi ilə də 19-cu əsrdə 0:01:27.909,0:01:32.221 bəşər tarixində çox vacib bir hadisə [br]baş verdi. 0:01:32.221,0:01:34.399 Həmin dövrdə 0:01:34.399,0:01:38.381 Sənaye İnqilabı baş verdi. 0:01:38.381,0:01:40.955 Sənaye İnqilabına səbəb olan 0:01:40.955,0:01:43.003 bir çox yeniliklər var, lakin ən vacib 0:01:43.003,0:01:46.409 texnologiya buxar mühərrikləri idi. 0:01:46.409,0:01:48.854 Bəziləri əsas texnologiyanın buxar maşınları, 0:01:48.854,0:01:52.311 elektrik istifadəsi, teleqraf və s. olduğunu hesab edir. 0:01:52.311,0:01:54.458 Buxar mühərriklərinin köməyi ilə 0:01:54.458,0:01:57.469 kömürdən istifadə edərək 0:01:57.469,0:02:00.625 mühərrikləri hərəkətə gətirmək mümkün idi. 0:02:00.625,0:02:04.536 Həmin mühərriklərin istifadəsi ilə [br]insan əməyi 0:02:04.536,0:02:08.408 daha sürətli texnologiya ilə əvəz edilirdi. 0:02:08.408,0:02:10.085 Buradakı parça fabrikində 0:02:10.085,0:02:12.599 ipdən parçalar 0:02:12.599,0:02:14.887 hazırlanır. 0:02:14.887,0:02:17.788 Elektrik dəzgahı və tikiş maşınları ilə 0:02:17.788,0:02:20.855 təchiz edilmiş belə fabriklərdə insan əməyi ilə 0:02:20.855,0:02:24.385 müqayisədə daha çox və daha sürətli məhsul[br]istehsal etmək olur. 0:02:24.385,0:02:26.731 Buxar mühərrikləri və elektrikdən 0:02:26.731,0:02:30.314 istifadənin inkişafı nəqliyyatda və 0:02:31.173,0:02:33.535 uzun məsafəli məlumat mübadilələrində də 0:02:33.535,0:02:36.696 öz təsirini göstərdi. 0:02:36.696,0:02:39.571 Burada göstərilən buxarlı gəmilərdən 0:02:39.571,0:02:41.215 həm ticarət, 0:02:41.215,0:02:45.130 həm də hərbi təchizat kimi istifadə etmək olardı. 0:02:45.130,0:02:46.790 Burada isə dəmiryolu görürük. 0:02:46.790,0:02:49.227 Bu buxarlı qatarlardan həm 0:02:49.227,0:02:51.973 insan və məhsulların daşınmasında,[br]həm də 0:02:51.973,0:02:54.330 daha böyük ərazilər üzərində[br]nəzarət etmək üçün istifadə edilirdi. 0:02:54.330,0:02:56.928 Bu isə teleqrafdır. 0:02:56.928,0:02:58.807 Teleqraf vasitəsilə 0:02:58.807,0:03:00.346 tarixdə ilk dəfə 0:03:00.346,0:03:04.831 dünyanın istənilən yeri ilə [br]ünsiyyət qurmaq mümkün oldu. 0:03:04.831,0:03:08.538 Əvvəllər aylar ərzində əldə edilən məlumata 0:03:08.538,0:03:10.766 indi saniyələr ərzində yiyələnmək mümkün idi. 0:03:10.766,0:03:13.643 Bu da həmçinin həm ticarət, 0:03:13.643,0:03:18.318 həm də hərbi məqsədlər üçün istifadə edilirdi. 0:03:18.318,0:03:21.956 Haqqında danışdığımız bu inqilab nəticəsində 0:03:21.956,0:03:24.147 dünyanın xəritəsi təxminən 150 il ərzində 0:03:24.147,0:03:26.803 çox dəyişəcək. 0:03:26.803,0:03:29.235 Digər videolarda bu haqda daha ətraflı [br]məlumat verəcəm. 0:03:29.235,0:03:33.402 Bu, təxminən 1900-cü illərdə mövcud olan[br]dünya xəritəsidir. 0:03:34.386,0:03:36.374 Əvvəlki xəritə ilə bu xəritə arasında 0:03:36.374,0:03:38.003 fərqlər var. 0:03:38.003,0:03:40.317 Şimali və Cənubi Amerikadakı 0:03:40.317,0:03:43.348 müstəmləkələrin çoxu indi müstəqildir. 0:03:43.348,0:03:46.047 Afrikada və Asiyanın bir çox hissəsində 0:03:46.047,0:03:48.933 bəzi əhəmiyyətli hadisələr baş verir. 0:03:48.933,0:03:53.419 Afrika müstəmləkəçi qüvvələr tərəfindən[br]parçalanıb. 0:03:53.419,0:03:57.873 Çəhrayı hissədən də gördüyünüz kimi 0:03:57.873,0:04:02.079 ingilislər Cənubi Afrika, Misir, Sudan və 0:04:02.079,0:04:04.490 Şərqi Afrikanın bir hissəsinə [br]nəzarət edirdi. 0:04:04.490,0:04:07.669 Əlcəzair və Şərqi Afrikanın bir hissəsi 0:04:07.669,0:04:10.582 fransızların nəzarətində idi. 0:04:10.582,0:04:12.312 Əvvəllər Şərqi Hindistan 0:04:12.312,0:04:15.915 ingilislərin ortaq müstəmləkəsi olsa da, 0:04:15.915,0:04:18.437 indi tamamilə onlardan asılı idi. 0:04:18.437,0:04:22.504 Hindistan Britaniya İmperiyasının[br]bir hissəsi idi. 0:04:22.504,0:04:25.372 Hətta sənayeləşən ilk Asiya ölkələrindən biri olan 0:04:25.372,0:04:29.245 Yaponiyada da imperializm davam edirdi. 0:04:29.245,0:04:32.412 Korea və Tayvan onların nəzarətində idi. 0:04:34.121,0:04:37.226 Niyə bu cür imperializm var idi? 0:04:37.226,0:04:40.261 Tarix boyunca bu cür imperializmin olmağı üçün 0:04:40.261,0:04:43.744 standart səbəblər hər zaman mövcud olub. 0:04:43.744,0:04:47.911 Hər hansı bir ərazini fəth edirsinizsə,[br]daha çox əraziyə və daha çox insana 0:04:52.360,0:04:54.231 nəzarət etməlisiniz. 0:04:54.231,0:04:57.149 Daha çox ərazi daha çox kənd təsərrüfatı üçün 0:04:57.149,0:04:59.148 yararlı torpaq deməkdir, bu isə vergilərin və 0:04:59.148,0:05:00.981 sərvətin artmağına səbəb olur. 0:05:01.988,0:05:03.617 Vergilər də artır. 0:05:03.617,0:05:05.970 Daha çox insana nəzarət etdiyiniz üçün 0:05:05.970,0:05:08.773 daha çox vergi ala bilərsiniz, onları daha çox 0:05:08.773,0:05:11.542 vergiyə cəlb edə bilərsiniz. 0:05:11.542,0:05:14.707 Daha çox insana nəzarət etməyiniz 0:05:14.707,0:05:18.244 həm gəlirin, həm də əsgərlərin sayının 0:05:18.244,0:05:22.411 artmağına səbəb olur ki,[br]bu da daha çox gücə sahib olmaq deməkdir. 0:05:22.411,0:05:25.056 Bütün bunlar 0:05:25.056,0:05:27.347 bir çox imperiyanın öz ərazilərini 0:05:27.347,0:05:29.113 genişləndirməyə çalışmağının 0:05:29.113,0:05:32.526 səbəbləridir. 0:05:32.526,0:05:37.342 Bu videoda 18-ci əsrdən 0:05:37.342,0:05:39.650 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər nələr baş verdiyinə 0:05:39.650,0:05:41.812 nəzər salaq. 0:05:41.812,0:05:45.104 Videonun əvvəlində qeyd etdiyim kimi 0:05:45.104,0:05:47.478 Sənaye İnqilabı baş verir, 0:05:47.478,0:05:51.242 texnoloji yeniliklər müşahidə edilir. 0:05:51.242,0:05:55.409 Bununla da kapitalizm özünün[br]ən yüksək zirvəsinə çatır. 0:05:56.785,0:06:00.759 Həmin dövrdə insanlar mövcud sərmayədən 0:06:00.759,0:06:03.972 daha çox gəlir əldə etmək üçün nə edirdi? 0:06:03.972,0:06:07.756 Torpaq sərmayə növü hesab edilirdi, 0:06:07.756,0:06:09.832 lakin texnologiyanın inkişafı ilə 0:06:09.832,0:06:12.429 həmin torpaqlar üzərində 0:06:12.429,0:06:14.755 fabriklərin, dəmiryollarının inşası 0:06:14.755,0:06:18.340 onun dəyərini daha da 0:06:18.340,0:06:19.649 artırıdı. 0:06:19.649,0:06:23.816 Odur ki, sənayeləşmə də inkişaf etməyə başlayır. 0:06:25.282,0:06:29.838 Texnologiyadan istifadə nəticəsində məhsuldarlıq 0:06:29.838,0:06:31.565 və əldə edilən gəlir artmağa başlayır. 0:06:31.565,0:06:34.426 Bunların hər biri bir-birindən asılıdır. 0:06:34.426,0:06:38.526 Kapitalist hesab edir ki, əldə olan sərmayədən[br]daha yaxşı gəlir əldə etmək üçün 0:06:38.526,0:06:40.947 sənayeləşmək lazımdır, 0:06:40.947,0:06:44.739 mövcud fabrikləri daha da 0:06:44.739,0:06:47.309 məhsuldar hala gətirmək lazımdır. 0:06:47.309,0:06:49.831 Sənayeləşməni uğurla həyata keçirmək üçün 0:06:49.831,0:06:52.626 texnologiyaya sərmayə qoymaq lazımdır. 0:06:52.626,0:06:55.990 Sənayeləşmə nə qədər çox olarsa,[br]əldə edilən qazanc da artır, 0:06:55.990,0:06:59.534 qazanc artdıqca isə daha çox sahədə 0:06:59.534,0:07:01.404 sərmayə qoymaq mümkün olur. 0:07:01.404,0:07:04.428 Bu sahədə yarana biləcək 0:07:04.428,0:07:06.963 problemlərin qarşısını almaq üçün 0:07:06.963,0:07:10.558 texnologiyanı inkişaf etdirmək lazımdır. 0:07:10.558,0:07:12.085 Texnologiyaya daha çox diqqət ayıranlar 0:07:12.085,0:07:15.240 daha çox qazanc əldə edə biləcək. 0:07:15.240,0:07:17.616 Gördüyünüz kimi burada imperializmi 0:07:17.616,0:07:21.474 daim qüvvədə saxlayan bir döngə yaranır. 0:07:21.474,0:07:22.908 Bu haqda bir qədər düşünün. 0:07:22.908,0:07:24.937 Sənaye İnqilabında 0:07:24.937,0:07:29.104 sərmayə sahibləri daha çox güc[br]əldə etməyə başladı. 0:07:30.096,0:07:32.304 Bir fabrik haqqında düşünək. 0:07:32.304,0:07:34.757 Fərz edin ki, bu sizin fabrikinizdir. 0:07:34.757,0:07:37.471 Sizin xammalınız var. 0:07:37.471,0:07:38.638 Xammal. 0:07:39.834,0:07:41.451 Bunun bir parça fabriki olduğunu düşünək. 0:07:41.451,0:07:44.474 Həmin fabrikdə xam pampığı 0:07:44.474,0:07:45.983 ipə çevirə, 0:07:45.983,0:07:48.471 həmin ipdən isə müxtəlif parçalar 0:07:48.471,0:07:52.051 hazırlaya bilərsiniz. 0:07:52.051,0:07:54.820 Sənaye İnqilabından əvvəl də 0:07:54.820,0:07:57.232 insanlar xammaldan müxtəlif 0:07:57.232,0:07:59.004 məhsullar hazırlaya bilirdi. 0:07:59.004,0:08:02.501 Lakin sənayeləşmənin, texnologiyanın inkişafı ilə 0:08:02.501,0:08:05.714 bu proseslər daha sürətli baş verirdi. 0:08:05.714,0:08:07.900 Daha qısa vaxt ərzində 0:08:07.900,0:08:11.150 daha çox məhsul əldə etmək mümkün idi. 0:08:11.150,0:08:13.418 Məhsuldarlıq artdığından xammala olan 0:08:13.418,0:08:16.333 tələbat da artmağa başlayır. 0:08:16.333,0:08:18.617 Xammal necə və haradan əldə edilir? 0:08:18.617,0:08:20.630 Birləşmiş Krallıq və Yaponiya kimi kiçik ölkələrdə 0:08:20.630,0:08:23.934 xammal limitli idi. 0:08:23.934,0:08:26.591 Lakin dünyanın digər hissələrini, 0:08:26.591,0:08:28.193 xüsusilə də 0:08:28.193,0:08:29.847 texnoloji inkişaf baxımından 0:08:29.847,0:08:32.040 zəif olan ölkələri 0:08:32.040,0:08:35.183 hərbi güc vasitəsilə 0:08:35.183,0:08:38.600 ticarətə məcbur etmək olurdu. 0:08:39.726,0:08:42.845 Əldə edilən hazır məhsulların aqibəti necə [br]olurdu? 0:08:42.845,0:08:45.510 Sizin olduğunuz ərazidə məhdud bazarlar var, 0:08:45.510,0:08:48.297 siz əldə etdiyiniz hazır məhsulları 0:08:48.297,0:08:52.130 sizinlə eyni ölkədə yaşamayan[br]yüz milyonlarla insana sata bilərsiniz. 0:08:53.229,0:08:55.553 Xammala olan tələbat, 0:08:55.553,0:08:57.547 daha dəqiq desək, ucuz xammala olan tələbat, 0:08:57.547,0:08:59.895 əldə edilən hazır məhsulları satmaq istəyi, 0:08:59.895,0:09:02.560 daha çox gəlir əldə etmək istəyi. 0:09:02.560,0:09:06.824 imperializmin, 0:09:06.824,0:09:08.667 müstəmləkəçiliyin azad ticarətə 0:09:08.667,0:09:11.672 həvəsini daha da artırır. 0:09:11.672,0:09:13.751 Bəzən ticarət etmək istəməyən 0:09:13.751,0:09:16.270 ölkələr buna 0:09:16.270,0:09:18.217 məcbur edilirdi. 0:09:18.217,0:09:20.144 Sənaye İnqilabının baş verməyinə 0:09:20.144,0:09:24.187 səbəb olan texnoloji inkişaf nəticəsində 0:09:24.187,0:09:28.609 uzaq ərazilərə nəzarət etmək də asanlaşırdı. 0:09:28.609,0:09:30.427 Birləşmiş Krallıq kimi ölkələr 0:09:30.427,0:09:31.983 texnologiya vasitəsilə 0:09:31.983,0:09:35.061 uzaq ərazilərə asanlıqla nəzarət edə bilirdi. 0:09:35.061,0:09:38.990 Lakin Roma İmperiyası dövründə və ya[br]farsların dövründə 0:09:38.990,0:09:41.395 bu, mümkün deyildi. 0:09:41.395,0:09:44.361 Sənaye İnqilabının bir hissəsi 0:09:44.361,0:09:47.944 hesab edilən buxar gəmilərinin,[br]dəmir yollarının, 0:09:49.083,0:09:51.978 teleqrafın inkişafı kimi 0:09:51.978,0:09:55.090 texnoloji yeniliklər ölkələrə mövcud gücünü 0:09:55.090,0:09:58.601 daha sürətli və səmərəli formada 0:09:58.601,0:10:00.352 istifadəsinə şərait yaradırdı. 0:10:00.352,0:10:02.252 Sənaye İnqilibanının əsası 0:10:02.252,0:10:04.329 texnologiya, 0:10:04.329,0:10:06.446 sənayeləşmə və kapitalizm idi. 0:10:06.446,0:10:09.937 Bu sadalananlar müstəmləkəçilik, 0:10:09.937,0:10:13.972 imperializm və azad ticarət həvəsini[br]artırırdı. 0:10:13.972,0:10:16.440 Lakin texnologiyanın inkişafı ilə bəzi 0:10:16.440,0:10:18.790 ölkələri ticarətə məcbur etmək də mümkün idi. 0:10:18.790,0:10:21.534 Buxar gəmiləri, dəmir yolları, 0:10:21.534,0:10:23.545 teleqraf əsas güc mənbəyi hesab edilirdi.