É fiable a súa memoria?

A psicóloga Elizabeth Loftus estuda os recordos. Exactamente, estuda os falsos recordos, que é cando a xente lembra cousas que non chegaron a suceder, ou lémbraas de xeito diferente a como ocurriron en realidade. Isto é máis común do que pensamos, e Loftus comparte algunhas historias sorprendentes e datos estatísticos, resaltando algunhas importantes cuestións éticas que deberíamos recordar e ter en conta.

Querería falarlles sobre un caso xudicial
no que traballei

que tiña que ver cun home
chamado Steve Titus.

Titus era o xerente dun restaurante.

Tiña 31 anos, vivía en Seattle,
Washington,

estaba comprometido con Gretchen,

a punto de casar. Ela era
o amor da súa vida.

Unha noite, a parella saíu

para cearen romanticamente
nun restaurante.

Ían de volta á casa,

E foron detidos por un policía.

O coche de Titus tiña algún parecido

cun coche que esa mesma tarde conducía

un home que violara unha muller
que facía autostop,

e Titus parecíase algo a ese violador.

Así que o policía tomou unha
fotografía de Titus,

puxérona xunto con outras

e llas amosaron á vítima.

Ela sinalou a foto de Titus.

E dixo, "ese é o máis parecido".

A policía e a fiscalía iniciaron un xuízo

contra Steve Titus, que foi inculpado
por violación.

Cando a vítima da violación
subiu ao estrado,

dixo, "estou completamente segura
de que ese é o home".

E Titus foi condenado.

El declarou a súa inocencia,

a súa familia gritoulle ao xurado,

a súa noiva esvaeceuse lepeando,

e Titus foi levado ao cárcere.

Entón, que farían vostedes neste punto?

Que farían?

Ben, Titus perdeu completamente a súa
fe no sistema legal

pero tivo unha idea.

Chamou ao diario local,

conseguiu interesar a un
xornalista investigador

e este logrou atopar ao
verdadeiro violador.

Un home que ao final confesou a violación.

Un home que parecía ter cometido
50 violacións

nese área,

e cando esta información foi presentada
ao xuíz,

o xuíz liberou a Titus.

E realmente, aí é onde o caso
debería ter rematado.

Debería acabarse.

Titus debeu pensar que ese fora
un ano horrible,

un ano de acusación e xuízo,
pero que xa pasou.

Pero non rematou así.

Titus estaba moi amargado.

Perdeu o seu traballo. Non puido
recuperalo.

Perdeu á súa noiva.

Ela non podía soportar a súa
permanente ira.

Perdeu tódolos seus aforros,

polo que decidiu presentar unha demanda

contra a policía e contra todos
os que pensaba

que eran responsables
do seu sufrimento.

E foi nese momento cando eu
comecei a traballar neste caso,

tratando de entender

como esa vítima pasou de

"Ese é o máis parecido"

a "Estou completamente segura
de que ese é o home".

Ben, Titus estaba consumido co
proceso civil.

Investía cada intre do día
pensando nel,

e xusto uns días antes da súa cita
no xulgado,

espertou unha mañá,

dobregado pola dor,

e morreu dun ataque cardíaco
asociado ao estrés.

Tiña 35 anos.

Así que me pedíron que traballase
no caso de Titus

porque son psicóloga científica.

Estudo a memoria. Fíxeno durante décadas.

E se atopo alguén nun avión--

isto pasoume de camiño a Escocia --

se eu coñezo a alguén nun avión,

e preguntámonos un ao outro,
"que fas? que fas?"

E eu digo: "Estudo a memoria",

usualmente empezan a contarme os seus
problemas para recordar nomes,

ou que teñen un parente con Alzheimer

ou algún tipo de problema coa memoria.

Entón teño que dicir que

eu non estudo como a xente esquece.

Estudo o contrario: como recordan,

cando lembran cousas que non ocorreron

ou se lembran cousas diferentes

de como sucederon na realidade.

Eu estudo falsos recordos.

Por desgraza, Steve Titus non é o único

que foi condenado baseándose
nos falsos recordos dalgún.

Nun proxecto nos EE.UU.,

recompilouse información

acerca de 300 persoas inocentes,

300 acusados condenados por crimes
que non cometeran.

Persoas que pasaron 10, 20, 30
anos no cárcere por eses crimes,

e despois as probas de ADN demostraron

que, en realidade, eran inocentes.

E cando se analizaron eses casos,

tres cuartas partes

ocorreran por fallos de memoria, recordos
imperfectos das testemuñas.

Entón, por que?

Como os xurados que condenaron
a todos eses inocentes

e os que condenaron a Titus,

moita xente cre que a memoria

funciona coma un dispositivo
de gravación.

Só necesitas gravar a información,

logo búscala e reprodúcela

cando queres respostar preguntas
ou identificar imaxes.

Pero décadas de traballo en psicoloxía

mostraron, simplemente, que isto
non é certo.

Os nosos recordos son construtivos.

Son reconstrutivos.

A memoria funciona máis coma
unha páxina da Wikipedia:

Ti podes ir e cambiala, pero tamén
poden facelo outros.

Comecei a estudar este proceso
construtivo da memoria

nos anos 70.

Fixen experimentos que implicaban
amosar á xente

crimes e accidentes simulados

e logo preguntarlles acerca do
que recordaban.

Nun estudo, amosabamos á xente
un accidente simulado

e preguntabámoslles,

como de rápido ían os coches
cando chocaron?

E a outros preguntabámoslles,

como de rápido ían os coches
cando se estrelaron?

Se na pregunta dicíamos "estrelaron",

as testemuñas dicían que os coches
ían máis rápido,

e máis aínda, se na pregunta se dicía
"estrelaron"

iso facía que a xente dixese
con máis probabilidade

que viran vidros rotos na escena
do accidente

cando non había ningún en absoluto.

Noutro estudo, amosabamos un
accidente simulado

onde un coche atravesaba unha
intersección cun sinal de "stop",

e se lles preguntabamos, insinuando que
había un sinal de "ceda o paso",

moitas testemuñas dicían que lembraban
o sinal de "ceda o paso"

na intersección, non o sinal de "stop".

Agora ben, vostedes poden pensar que

estes son eventos gravados,

non son particularmente estresantes.

Cometeríase o mesmo tipo de error

nun evento realmente estresante?

Nun estudo que publicamos
hai poucos meses,

demos unha resposta a esta pregunta,

porque o especial dese estudo

foi que puxemos as persoas
nunha situación moi estresante.

Os que participaron nese estudo

eran militares dos EE.UU.

que pasaran por un horroroso
exercicio de adestramento

para ensinarlles o que lles pasaría

se fosen capturados como
prisioneiros de guerra.

Como parte dese exercicio
de adestramento,

eses soldados eran interrogados
dun xeito agresivo,

hostil e fisicamente abusivo,
durante 30 minutos.

Logo debían tratar de identificar

a persoa que levara a cabo
o interrogatorio.

E cando se lles subministraba
información interesada

insinuando que fora unha persoa diferente,

moitos deles identificaban
erroneamente o seu interrogador,

ás veces sinalando a alguén que,
nin remotamente,

se parecía ao interrogador verdadeiro.

O que amosan estes estudos é

que, cando lle dás á xente
información errada

acerca dalgunha experiencia pasada,

podes alterar, contaminar ou cambiar
o seu recordo.

Fóra de aí, no mundo real,

a información errada está en todas partes.

Nós recibimos información errada

non só se nos preguntan dun certo xeito,

senón tamén se falamos con outras
testemuñas

que, consciente ou inconscientemente,

dannos algo de información errónea.

Ou se vemos a cobertura nos medios
dalgún suceso que vivimos,

todos estes casos son oportunidades

para este tipo de contaminación
da memoria.

Nos anos 90, comezamos a ver

un tipo de problema de memoria
aínda máis extremo.

Algúns pacientes estaban iniciando
tratamento para un problema--

quizais depresión, un desorde
alimenticio --

e saían da terapia

con outro problema distinto.

Recordos extremos de brutalidade
horrible,

ás veces, de rituais satánicos,

ás veces, incluíndo elementos
estraños ou infrecuentes.

Unha muller saíu de psicoterapia

crendo que soportara durante anos

abusos rituais, nos que era forzada
a quedar embarazada

e que o bebé era arrincado do seu ventre.

Pero non tiña cicatrices

nin ningún tipo de evidencia física

que apoiase a súa historia.

E cando empecei a examinar estes casos,

eu preguntábame,

de onde veñen estes estraños recordos?

O que atopei é que, a maioría
destas situacións

tiñan que ver con algunha forma
de psicoterapia.

Así que preguntei,

eran algunhas desas cousas resultado
da psicoterapia--

como exercicios de imaxinación?

ou interpretación de soños?

ou, nalgúns casos, hipnose?

ou, quizais, exposición a
información falsa--

foron estes pacientes suxestionados

para desenvolver eses raros

e improbables recordos?

E deseñei algúns experimentos

para estuda-los procesos que se usaban

nesa psicoterapia, para examinar

o desenvolvemento destes
falsos recordos tan vívidos.

Nun dos primeiros estudos que fixemos

usamos a suxestión,

un método inspirado pola psicoterapia
que vimos neses casos,

usamos ese tipo de suxestión.

e implantamos un falso recordo

de que, cando eras un neno,
de cinco ou seis anos,

perdícheste nun centro comercial.

Estabas asustado. Chorabas.

Finalmente fuches rescatado
por un adulto

e volviches coa túa familia.

E tivemos éxito ao implantar
ese recordo

nas mentes dun cuarto
dos suxeitos.

E vostedes poden pensar que

iso non é especialmente estresante.

Pero, nós e outros investigadores

implantamos recordos
vívidos de cousas

moito máis estrañas
e máis estresantes.

Así, nun estudo feito en Tennessee,

os investigadores implantaron
o falso recordo

de que cando eras un neno,
case afogaches

e tiveches que ser rescatado
por un socorrista.

E nun estudo feito en Canadá,

os investigadores implantaron
o falso recordo

de que, cando eras un neno,

algo tan horrible como ser atacado
por un animal salvaxe

pasarache a ti,

e tiveron éxito coa metade dos suxeitos.

E nun estudo feito en Italia,

os investigadores implantaron
o falso recordo,

de que cando eras neno, foras
testemuña dunha posesión demoníaca.

Quero engadir que podería parecer

como que estamos traumatizando
aos suxeitos experimentais

no nome da ciencia,

pero os nosos estudos foron examinados
coidadosamente

por comités de ética da investigación

que decidiron

que a molestia temporal que algúns

destes suxeitos poderían experimentar
nestes estudos

é superada pola importancia
deste problema

para entender os procesos da memoria

e o abuso da memoria que
esta a ocorrer

nalgúns lugares do mundo.

Ben, para a miña sorpresa,

cando publiquei este traballo
e comecei a falar

en contra desta forma particular
de psicoterapia,

tiven algúns problemas serios:

hostilidades, principalmente con
terapeutas da memoria reprimida,

que se sentiron atacados,

e cos pacientes aos que eles influíran.

Tiven gardas armados nalgunhas charlas

que fun invitada a dar.

Houbo campañas de recolleita de firmas
para que eu fose despedida.

Pero probablemente o peor

foi que eu sospeitaba que unha muller

era inocente dos abusos

dos que lle acusaba a súa propia
filla, xa adulta.

Ela acusaba a súa nai de abuso sexual

baseada nun recordo reprimido.

E esta filla permitira que a súa historia

fose filmada e presentada
en sitios públicos.

Eu sospeitaba desta historia,

así que empecei a investigar,

e, eventualmente, atopei información
convincente

de que a nai era inocente.

Publiquei unha exposición do caso,

e pouco tempo despois, a filla

presentou unha demanda.

Aínda que nunca mencionei o seu nome,

ela demandoume por difamación e
invasión da intimidade.

E pasei preto de cinco anos

loitando con esta desagradable embrolla,

pero finalmente, todo rematou e
puiden realmente

retornar ao meu traballo.

No proceso, con todo, volvinme parte

dunha tendencia perturbadora
nos EE.UU.,

na que os científicos eran denunciados

simplemente por falar de temas
de gran controversia pública.

Cando regresei ao meu traballo,
fíxenme a pregunta:

Se implanto falsos recordos
na túa mente,

haberá repercusións?

Afectará iso aos teus
pensamentos despois?

Ao teu comportamento futuro?

O noso primeiro estudo implantaba
un recordo falso

que de neno enfermaras por comer
certos alimentos:

ovos cocidos, cogombros en vinagre,
xeado de amorodo...

Atopamos que, unha vez que implantamos
estes falsos recordos,

as persoas xa non querían comer
estes alimentos

nun pícnic ao aire libre.

Os falsos recordos non son necesariamente
malos ou desagradables.

Se implantábamos un recordo
agradable, borroso,

que tiña que ver con comida saudable,
coma espárragos,

podíamos facer que a xente quixese
comer máis espárragos.

Así que, o que estes estudos
están a mostrar

é que podes implantar falsos recordos

e lograr repercusións

que afectan ao comportamento moito tempo
despois de que o recordo sexa asimilado.

Ben, xunto con esta habilidade

para implantar recordos e controla-lo
comportamento,

obviamente veñen algúns asuntos
éticos importantes,

como, cando deberiamos usar
esta tecnoloxía na mente?

E se deberiamos incluso prohibila?

Os terapeutas non poden, eticamente,
implantar falsos recordos

na mente dos seus pacientes,

aínda que iso puidera axudalos,

pero non hai nada
que evite que un pai

intente isto co seu adolescente
con sobrepeso ou obesidade.

E cando suxerín isto publicamente,

provoquei outra protesta.

"Aí vai esta outra vez. Está a suxerir que
os pais mintan aos fillos".

Ola, Papá Noel. (Risas)

Quero dicir, outro xeito de velo é,

que preferirías ter:

un neno obeso, diabético, con menor
esperanza de vida,

e tódalas cousas que iso implica,

ou un neno cuns poucos recordos falsos?

Eu sei o que escollería para
un dos meus fillos.

Pero, quizais, o meu traballo fíxome
distinta da maioría das persoas.

A maioría da xente valora
os seus recordos,

sabe que representan a súa identidade,

quen son, de onde veñen.

Eu entendo isto. Síntome tamén así.

Pero sei, polo meu traballo,

canto de mito hai neste tema.

Se aprendín algo destas décadas

de traballo nestes problemas, é isto:

só porque alguén che diga algo

e dígacho con confianza,

só porque o di con todo luxo de detalles,

só porque se expresa con emoción
cando o di,

non significa que realmente ocorrese.

Non podemos distinguir os recordos falsos
dos verdadeiros con fiabilidade.

Necesitamos unha confirmación
independente.

Este descubrimento fíxome máis tolerante

cos erros cotiáns de memoria

que cometen os meus amigos e
a miña familia.

Este descubrimento podería
ter salvado a Steve Titus,

o home cuxo futuro
foi arrebatado

por un recordo falso.

Pero mentres tanto, todos
deberíamos ter presente,

faríamos ben en facelo,

que a memoria, como a liberdade,

é algo fráxil.

Grazas. Grazas.

Grazas. (Aplausos)

Moitas grazas. (Aplausos)