Tasarımlarınız sizin için ne diyor

Sandalyeniz değeriniz ile ilgili ne söyler? Sebastian Deterding, ahlak görüşümüzün ve iyi bir hayatın ne olduğunun çevremizdeki objelerin tasarımını nasıl yansıttığını gösteriyor.

Bugün ahlaki iknadan bahsedeceğiz:

Teknoloji ve tasarımı kullanarak
insanların davranışlarını değiştirmekte,

ne ahlakidir, ne ahlak dışıdır?

Aslında ne beklediğinizi bilmiyorum

ama konu hakkında düşünürken,

sorularınıza yanıt veremeyeceğimi
çoktan fark ettim.

Neyin ahlaki, neyin ahlak dışı
olduğunu söyleyemem.

Çünkü çoğulcu bir toplumda yaşıyoruz.

Benim değerlerim sizinkilerden
tamamen farklı olabilir,

yani benim ahlaki ya da ahlak dışı
olarak değerlendirmelerim,

sizin değerlendirmelerinizden
farklı olabilir.

Ama yine de sizlere verebileceğim
bir şeyler olduğunu fark ettim,

bu da arkamdaki bu
adamın dünyaya verdiğidir --

Sokrates.

Sorular.

Özünüzde neyin ahlaki, neyin ahlak
dışı olduğunu anlamak için,

ilk sorudaki gibi
"Sizinle ne yapabilirim?”

ya da “Ne yapmak isterdim?” sorularıyla

sizi tıpkı bir soğan gibi
katman katman soyarak

ne olduğunuzu fark edeceğiniz
birtakım sorular vereceğim.

İnsanlara bir şeyler yaptırmak
için oyun unsurlarının kullanıldığı

birkaç teknoloji örneğiyle bunu
anlatmak istiyorum.

İlk olarak, çok basit

ve çok açık bir soru vermek istiyorum:

Bir şeyler tasarlıyorken
niyetleriniz nelerdir?

Açıkçası niyetler tek başına değildir.

İşte burada, bu tarz
uygulamalardan bir örnek daha.

Burada, sizi yakıt tasarruflu
araç kullanmaya teşvik için

arabanıza yerleştirilen

bir tür eko gösterge paneli görüyorsunuz.

İşte, sizin sürüş tarzınızla

bir diğerinin sürüş tarzını
kıyaslayan Nissan MyLeaf.

Böylece, aynı güzergâhta
kimin daha tasarruflu

araç kullandığıyla
ilgili yarışabilirsiniz.

Hatta bu şeyler öyle etkili
bir hale gelmiş ki,

insanları kırmızı ışıkta
durmayacak kadar

tehlikeli araba kullanacak
hale getirmişler.

Çünkü motoru durdurup tekrar başlatmak

motorun yakıt tüketimini arttırabilir.

Her ne kadar iyi niyetli
bir uygulama dahi olsa,

Görünen o ki, yan etkileri de var.

Bu yan etkilere bir başka
örnek de, Commendable.

Bu, ailelerin çocuklarından
ayakkabılarını kendilerinin bağlaması gibi

yapmalarını istedikleri
şeyleri yaptıklarında

çocuklarına küçük rozetler
vermelerini sağlayan bir site.

İlk olarak kulağa hoş geliyor,

çok sevimli ve iyi niyetli.

Fakat insanların niyetleriyle ilgili
araştırmalara baktığınızda,

sonuçları önemsenin,

halkın algısını önemsemenin,

bu tür sembolik takdirleri önemsemenin,

uzun vadede sağlıklı bir psikoloji için

çok da yararlı olmayacağı görülüyor.

Bir şeyler öğrenmeyi önemsemeniz daha iyi.

İnsanlar arasında nasıl
göründüğünüzden daha ziyade,

kendinizle ilgilenmeniz
daha yararlı olacaktır.

Gerçekten bu tarz motive edici
araçlar kullanıldığında

kendi içinde uzun vadede
yan etkileri bulunuyor.

Teknolojiyi kullandığımız her an,

aslında halk arasında tanınma ya da statü
gibi şeylerden faydalanmış oluyoruz.

Bunu normal ve iyi bir şeymiş gibi
gördüğümüz için,

gerçekten de olumlu olarak
desteklemiş oluyoruz.

Bu nedenle, bir kültür olarak

muhtemelen kendi uzun dönem
psikolojik sağlığımız

üzerinde de yan etkileri vardır.

İkinci açık bir soru da şu:

Yaptığınız şeyin etkileri nelerdir?

Cihazlara sahip olduğunuzda sizi
etkileyen şeyler, mesela daha az yakıt.

Bunun yanı sıra, insanlara bir şeyler
yaptırmak için kullandığınız

elinizdeki araçların etkileri.

Tüm herkesin sizi fark etmesi mi?

Hepsi bu kadar mı? Niyet, etki?

Açıkça her ikisini birleştiren
bazı teknolojiler var.

Hem uzun, hem kısa vadeli etkiler,

tıpkı Fred Stutszman'ın
"Freedom"daki olumlu niyeti gibi,

ki orada, uygulamanın asıl gayesi

insanların bu cihazlarla

sizleri sürekli olarak
istek yağmuruna tutması.

Bazı işlerinizi tamamlamak için

önceden belirlediğiniz bir süre boyunca

bilgisayarınızın internet
bağlantısını kapatabilirsiniz.

Bence çoğumuz bunun iyi niyetli,
hatta güzel sonuçlar doğuran

bir şey olduğu konusunda hemfikiriz.

Michel Foucault'un deyimiyle:

"Benlik Teknolojisi."

Bu teknoloji, bireyin
yaşam yolunu belirlemek

ve kendini şekillendirmek için

bireyselliği güçlendiren bir teknolojidir.

Fakat tıpkı Foucault'un
işaret ettiği üzere, sorun şu ki,

her öz teknolojinin diğer tarafında

hakim bir teknoloji vardır.

Günümüz modern liberal
demokrasilerinde gördüğünüz gibi,

toplum, devlet,
yalnızca kendimizi düzenlememize

ve şekillendirmemize izin vermiyor,

bunu bizden talep de ediyor.

Kendimizi optimize etmemizi,

kontrol etmemizi,

sürekli kendimizi yönetmemizi
bizden talep ediyor.

Çünkü böylesi bir ideal toplumun
işlemesinin tek yolu bu.

Bu teknolojiler,

toplumun bizim için planladığı
oyunda kalmamızı istiyor.

Hatta daha fazla uymamızı istiyorlar.

Buna uymamız için kendimizi
geliştirmemizi istiyorlar.

Bu ille de kötüdür demiyorum.

Sadece, bence bu örnek genel bir
farkındalığa işaret ediyor.

Baktığınız teknoloji veya dizayn

ya da iyi niyet olarak gördüğünüz
şeyler önemli değildir.

Bunlar, Stutzman'ın Özgürlük
etkisinde olduğu gibi

içine yerleştirildiği belirli
değerlerle anılır.

Bu değerleri sorgulayabiliriz.

Şu soruyu sorabiliriz:

Hepimizin topluma
daha iyi uyum sağlaması için

sürekli kendini geliştirmesi
iyi bir şey midir?

Size başka bir örnek vermek istiyorum.

Ya bazı ikna edici teknolojilerin

Müslüman kadınları eşarp takmaya
ikna etmesine ne dersiniz?

Niyetlerine ve sonuçlarına göre

iyi veya kötü teknolojiler midir?

Aslında bu tür yargılarda bulunmak,

dayanmak zorunda olduğun
değerlerin türüne göre değişir.

Üçüncü bir soru şu:

Yargılamak için ne tür
değerler kullanıyorsunuz?

Değerlerden bahsedecek olursak

internetteki ahlaki ikna tartışmalarında

insanlarla konuştuğumda

çoğunlukla tuhaf bir
ön yargıları olduğunu fark ettim.

Sorduğumuz ön yargı şu:

Bu mu, şu mu daha ahlaki?

Buna yine de izin verilebilir mi?

Şu tarz şeyler soruyoruz:

Bu, miktarı önceden belirlenmiş

aylık düzenli ödeme olan
Oxfam bağış formu mu?

Belki buna niyeti olmayan insanların,
bir kez verecekleri bağış yerine

düzenli olarak verecekleri bir bağış için

cesaretlendirilmesi ya da dürtülmesi

daha mı hoş görülebilir?

Bu yine de ahlaki mi?

En uçtaki balıkları tutuyoruz.

Aslında bu soru, etik konusunda

"Hâlâ etik mi?" sorusuna
bakmanın bir yoludur.

Eğer batı toplumunda ahlakın
başlangıcına bakarsak

etiğin ne olabileceği konusunda
farklı fikirler görürsünüz.

Aristoteles'e göre, ahlak soruyla
alakalı değildir:

"Hangisi daha iyi veya kötü?"

Ahlak, hayatı daha iyi nasıl
yaşarım sorusuyla ilgilidir.

Aristoteles bunu "arete" olarak

yani Antik Yunan'daki haliyle
"erdem" olarak çevrildi.

Aslında, "mükemmel" anlamındadır.

Tüm potansiyelini insan
olma gayesiyle yaşamaktır.

Bence bu fikri, Paul Richard Buchanan

en son makalesinde çok güzel ifade etti:

"Ürünler, yaşamı nasıl yaşamamız
konusundaki canlı argümanlardır."

Tasarımlarımız, ahlaki veya ahlak dışı
ikna etme vasıtası olarak kullanılan

ahlaki ya da ahlak dışı unsurlar değildir.

Bize sundukları iyi bir tür
yaşama arzusunun

ve vizyonunun ahlaki bileşenlerdir.

Bu tarz bir objektifle,

çevrenizdeki tasarımlara
bakıp şunu sorarsanız:

"Ürünlerimizde, tasarımımızda

bize sunulan iyi yaşamın vizyonu nedir?"

Sonrasında sıklıkla ürperirsiniz.

Çünkü birbirimizden ne kadar
az şey umuyoruz

ve gerçekte yaşamdan umduğumuz şeylerden
ne kadar azı gibi görünüyoruz.

İyi yaşam olarak görülen şey ne?

Dördüncü soruyu sizlere
bırakmak istiyorum.

Tasarımlarınız, iyi yaşam
vizyonunuzu ifade ediyor mu?

Tasarımdan bahsedecek olursak

tartışmayı çoktan genişlettiğimin
farkına varacaksınız.

Çünkü burada bahsettiğimiz yalnızca
ikna edici teknoloji değildir.

Bu, dünyaya bıraktığımız
tasarımların her parçasıdır.

60'lı yılların başında,
harika iletişim araştırmacısı

Paul Watzlawick'ın iletişim
kuramayacağımızla ilgili

savunduğu görüşü bilip
bilmediğinizi bilmiyorum.

Eğer biz sessiz olmayı seçiyorsak
sessiz olmayı seçmişizdir.

Sessizlik yolunu seçerek bir şeylerle
iletişim kuruyoruzdur

ya da yine aynı yolla iletişim
kurmuyoruzdur.

İkna edemeyiz,

yaptığımız veya yapmaktan
kaçtığımız şey her ne ise,

dünyaya bir parça tasarım olarak
koyduğumuz şey her ne ise,

ikna edici içeriğe sahiptir.

İnsanları etkilemeye çalışırlar.

Hollandalı teknoloji filozofu

Peter Paul Verbeek'in dediği gibi:

"Önümüze iyi yaşamın belirli
bir vizyonunu sunar.

Tasarımcının onu niyet edip
etmemesi önemli değildir."

Ahlakı maddeleştiririz.

Bazı şeyleri daha zor
ve daha kolay yapıyoruz.

İnsanların varlığını düzenliyoruz.

Dünyada, orada koyduğumuz her şeyle

insanlara ne iyi, ne kötü

ne normal, ne anormal

diye bazı kesin
bakış açıları koyuyoruz.

Hatta zararsız olarak görülen
okuldaki bir dizi sandalye dahi

ikna edici bir teknolojidir.

Çünkü iyi yaşamın belli vizyonunu
sunar ve maddeleştirir.

Öğrettiğimiz, öğrendiğimiz
ve dinlediğimiz iyi yaşam,

birinin öğrettiği, diğerinin
dinlediği bir yaşamdır.

Aslında bu, siz otururken
öğrenme tamamlanmış olur.

Aslında kendi kendinize öğrenirsiniz.

Ve bu kuralları değiştirmeyi
dahi düşünmezsiniz.

Çünkü sandalyeler yere sabitlenmiştir.

Bunun gibi Arne Jacobsen tarafından

tek olarak tasarlanan sandalyeler bile

ikna edici teknolojidir.

Çünkü yine iyi bir hayat
fikriyle bağlantı kurar.

İyi yaşam, senin olduğun bir yaşam
bir tasarımcı olarak şunu söyler:

"İyi bir yaşamda eşyalar,

bu sandalye gibi sürdürülebilir
veya sürdürülemez olarak üretilir.

İşçilere iyi veya kötü muamele edildi,

işçiler de bu muameleye göre
bu sandalyeyi oluşturdular."

İyi yaşam, nerede tasarlandığının
önemli olduğu bir yaşamdır.

Çünkü birisi, böyle iyi
tasarlanmış bir sandalye için

parasını harcıyor ve açıkça
zamanını veriyor.

Geleneğin önemli olduğu
yerlerde bu önemlidir.

Çünkü bu geleneksel bir klasiktir
ve biri bununla ilgilenir.

Böyle devasa paraların
harcanmasında sorun olmayan

gösterişli tüketimin olduğu bir yerde

bu tarz bir sandalye, diğer insanlara

sosyal statünüzle ilgili sinyaller verir.

Bu tür seviyelerdeki bu tür sorular:

size bugün eşlik etmek istiyorum.

Bu tarz bir şeyi tasarlarken neyle
karşılaşmayı niyet ediyordunuz?

Planlı ya da plansız sahip olduğunuz
kişisel eşyalar nelerdir?

Bunları yargılamak için
kullandığın değerler nedir?

Burada gerçekten ifade ettiğiniz

erdemler ve tutkular nelerdir?

Bunları yalnızca ikna
edici teknoloji için değil,

tasarladığınız her şeye
nasıl uygulayabilirsiniz?

Burada durmalı mıyız?

Hiç zannetmiyorum.

Bence tüm bu şeylerin hepsi
özünden bilgilendirilir

ve bu yaşamın kendinden
başka bir şey değildir.

İyi yaşam nedir sorusunun cevabını
neden tasarımlarımızdan öğreniyoruz?

Tasarım yapmayı mı durdurmalıyız?

Kendinize şunu sormayın:

Bunu yaşamlarımıza nasıl uygulayabiliriz?

Michel Foucault'nun dediği gibi:

"Neden bir lamba ya da ev, bizim
hayatımız değil de sanat eseri olmalı?"

Buster Benson'un uygulamalı bir örneğini
anlatmak istiyorum.

Bu, insanların "Sağlıklı Ay" gibi
diğer uygulamaları

kurmaya çalıştıkları
Alışkanlık Laboratuvar adında,

yeni başlangıç ofisindeki

barfiks aletinin kurulumu.

Neden böyle bir şey kuruyorlar?

Temel dayanağı şu:

Buster'ın açılışında, Alışkanlık
Laboratuvarlarını kendileri için koydular

bir takım olarak,

birlikte nasıl çalışmak istediklerine,

bu uygulamayı kurduklarında

onların birlikte çalışmasını sağlayan
bir dizi ahlak kuralı var.

"Biz kendi sağlığımızla ilgilenir
ve tükenmişliğimizi yönetiriz."

Çünkü en nihayetinde,
nasıl kendi kendine arayabilip

güzel hayat algısı nedir sorusuna
yanıt buluyorsanız

tasarımlarınızı soru
sormadan oluşturabilir

ve ifade edebilirsiniz.

Kendinizin yaşamak istediği
güzel hayat algısı nedir?

Son olarak,

Teşekkür ederim.

(Alkışlar)