Que revelan as alucinacións sobre as nosas mentes?

O neurólogo e escritor Oliver Sacks chámanos a atención sobre a síndrome de Charles Bonnet, condición en que os pacientes con dificultades visuais experimentan alucinacións lúcidas. El describe as experiencias dos seus pacientes con detalles conmovedores e guíanos a través da bioloxía deste fenómeno pouco descrito.

Vemos cos ollos,

mais tamén vemos co cerebro.

Ver co cerebro é o que
chamamos imaxinación.

E estamos familiarizados coas
paisaxes da nosa propia imaxinación,

coas nosas paisaxes interiores.
Vivimos con elas toda a vida.

Mais tamén hai alucinacións,

e as alucinacións son
completamente diferentes.

Non parecen creacións nosas.

Non parecen estar baixo o noso control.

Parecen vir de fóra,

e imitar a percepción.

Así que vou falar
sobre alucinacións,

e sobre un tipo particular de
alucinacións visuais

que vexo entre os meus pacientes.

Hai uns meses, recibín unha chamada

dunha residencia de anciáns onde traballo.

Dixéronme que un dos residentes,
unha muller duns 90 anos,

estaba a ver cousas

e preguntábanse se estaba toleando

ou, como era unha señora maior,

se tivera un ictus
ou se tería Alzheimer.

Así que me pediron que me
achegase a ver a Rosalie,

a señora maior.

Fun vela.

A primeira cousa evidente era

que estaba perfectamente corda

e lúcida e
que era intelixente,

pero estaba moi asustada
e perplexa,

porque estivera a ver cousas.

Díxome

- os enfermeiros non o mencionaran-

que era cega,

que levaba cinco anos completamente cega
por dexeneración macular.

Pero nos últimos días,
vía cousas.

Así que lle preguntei:
"Que tipo de cousas?"

E dixo: "Xente con traxes orientais

e roupaxes, subindo
e baixando escaleiras.

Un home que se volve cara a min e sorrí.

Pero ten dentes enormes
nun lado da boca.

Tamén vexo animais.

E un edificio branco.
Está nevando, unha neve maina.

Vexo un cabalo cun arnés,
arrastrando a neve.

Logo, unha noite, a escena cambia.

Vexo gatos e cans camiñando cara a min.

Achéganse ata un punto e logo paran.

Entón cambia outra vez.

Vexo un montón de nenos.
están subindo e baixando escaleiras.

Visten cores brillantes, rosa e azul,

coma os traxes orientais."

Díxome que, ás veces,
antes de que chegara a xente,

podía alucinar con cadros
rosas e azuis no chan,

que parecían subir ata o ceo.

Pregunteille: "É coma un soño?"

E dixo: "Non, non é coma un soño.
É coma unha película.

Ten cor. Ten movemento.

Pero é completamente silenciosa,
coma unha película muda."

Dixo que era unha película
bastante aburrida.

"Toda esa xente
con traxes orientais,

subindo e baixando,
moi repetitivo, moi limitado."

(Risos)

Ten sentido do humor.

Ela sabía que era unha alucinación.

Pero estaba asustada.
Vivira 95 anos

e nunca antes tivera
unha alucinación.

Dixo que as alucinacións
non estaban relacionadas

con nada que ela pensara
ou sentira ou fixera,

que parecían chegar ou desaparecer
por si mesmas.

Non tiña control sobre elas.

Non recoñecía

ningunha das persoas ou dos lugares

nas alucinacións.

E ningunha das persoas ou dos animais,

parecían ser conscientes dela.

E ela non sabía o que ocorría.

Preguntábase se
estaría volvéndose tola

ou perdendo a cabeza.

Ben, examineina coidadosamente.

Era unha anciá brillante,

perfectamente corda. Non tiña
problemas médicos.

Non tomaba ningunha medicación
que lle puidera producir alucinacións.

Pero estaba cega.

Entón díxenlle:

"Creo que sei o que ten.

Hai unha forma especial
de alucinación visual

que se dá coa dexeneración
da vista ou coa cegueira.

Foi descrito por primeira vez,

alá polo século XVIII,

por un home chamado Charles Bonnet.

E vostede ten a síndrome
de Charles Bonnet.

Non ten ningún problema cerebral.
Non ten ningún problema mental.

Vostede ten a síndrome de Charles Bonnet."

Ela sentiuse moi aliviada ao oílo,

ao saber que non era nada grave,

e tamén sentíu curiosidade.

Dixo: "Quen era ese Charles Bonnet?,

el tamén o tivo?"

E dixo: "Dígalles aos enfermeiros

que teño a síndrome de Charles Bonnet."

(Risos)

"Non estou tola. Non teño demencia.
Teño a síndrome de Charles Bonnet."

Así que llelo dixen aos enfermeiros.

Isto, para min, é algo habitual.

Traballo, principalmente,
en residencias de anciáns.

Vexo un montón de persoas maiores

con dificultades auditivas ou visuais.

Preto do 10 % das persoas
con problemas auditivos

teñen alucinacións musicais.

E preto do 10 % das persoas
con problemas visuais

teñen alucinacións visuais.

Non é preciso estar
completamente cego,

abonda con ter a vista moi afectada.

Segundo a descrición orixinal
do século XVIII,

Charles Bonnet non tivo alucinancións.

Foi o seu avó quen as tivo.

O seu avó era maxistrado,
un home ancián.

Operárano de cataratas.

A súa visión era moi pobre.

E en 1759, describiulle ao seu neto

varias cousas que estaba vendo.

A primeira cousa que dixo que vía

era un pano no medio do aire.

Era un pano grande e azul

con catro círculos laranxas.

El sabía que era unha alucinación.

Non hai panos no medio do aire.

E despois viu unha roda grande no aire.

Pero ás veces non estaba seguro
de se estaba alucinando ou non,

porque as alucinación cadraban

co contexto das visións.

Nunha ocasión, cando os
seus netos estaban de visita,

dixo: "E quen son eses guapos mozos
que están convosco?"

E responderon: Ai, avó, non
hai ningún mozo guapo."

Entón, os mozos guapos
desapareceron.

É típico desas alucinacións,

aparecen nun intre e desaparecen noutro.

Normalmente non se esvaecen.

Son bastante repentinas e
cambian de súpeto.

Charles Lullin, o avó,

viu centos de figuras diferentes,

paisaxes de todos os tipos.

Nunha ocasión, viu un home
en albornoz fumando en pipa,

e deuse conta de que era el mesmo.

Esa foi a única figura que recoñeceu.

Nunha ocasión, cando camiñaba
polas rúas de París,

viu, isto era real, un andamio.

Pero cando volveu á casa,
viu unha miniatura do andamio

de 15 cm de alto, no seu escritorio.

Esta repetición da percepción

denomínase palinopsia.

Ben, que estaba a ocorrerlles

a el e a Rosalie?

"Que está pasando?" preguntoume Rosalie.

E expliqueille que cando un
perde a visión,

como as áreas visuais do cerebro
xa non reciben ningún estímulo,

vólvense hiperactivas e excitables

e comezan a disparar espontaneamente.

E un comeza a ver cousas.

De feito poden verse cousas
bastante complexas.

Outra paciente miña,

que tamén tiña algo de vista,

sufría visións que
podían ser perturbadoras.

Nunha ocasión, dixo que vía

un home cunha camisa de raias
nun restaurante.

E que daba a volta. Entón

dividiuse en seis figuras con
camisas de raias,

que comezaron a camiñar
cara a ela.

E despois, as seis figuras xuntáronse
outra vez coma un acordeón.

Unha vez, cando estaba conducindo,

ou máis ben, o seu esposo
estaba conducindo,

a estrada dividiuse en catro

e ela sentiuse a si mesma indo
asemade polas catro estradas.

Tiña alucinacións de
movemento tamén.

Moitas tiñan que ver cun coche.

Ás veces, vía un rapaz adolescente

sentado no capó do coche.

Era moi resolto e movíase
con bastante graza

cando o coche xiraba.

E cando chegaban a un stop,

o rapaz levantábase
de súpeto 30 m no aire,

e desaparecía.

Outra paciente miña tiña
un tipo diferente de alucinacións.

Esta era unha muller que
non tiña problemas cos ollos,

senón coas partes visuais do cerebro,

un pequeno tumor no córtex occipital.

E ela vía, sobre todo, debuxos animados.

Estes debuxos eran transparentes

e cubrían a metade do campo visual,
coma unha pantalla.

E vía, sobre todo, debuxos
da Ra Gustavo.

(Risos)

Ben, eu non vexo Barrio Sésamo,

pero ela salientou:

"Por que Gustavo?",
"A Ra Gustavo non significa nada para min.

Sabe, estaba preguntándome
sobre os determinantes Freudianos.

Por que Gustavo?

A Ra Gustavo non significa
nada para min."

A ela non lle molestaban moito
os debuxos animados.

Pero o que si a incomodaba
era ter imaxes

ou alucinacións moi
persistentes de caras

e, coma Rosalie, as caras
estaban a miúdo deformadas,

con dentes moi longos ou
ollos moi grandes.

E isto asustábaa.

Ben, que ocorre con esta xente?

Como médico, teño intentado
explicar que ocorre

e tranquilizar as persoas,

especialmente para asegurarlles
que non se están volvendo tolas.

Como dixen, preto do 10 %

de xente con dificultades
visuais sofre alucinacións.

Pero só o recoñece
o 1 % das persoas,

porque teñen medo de
que as vexan como tolas ou algo así.

E se llo mencionan ao seu
médico

poden acabar cun
diagnóstico errado.

En concreto, a idea
é que se vemos

cousas ou oímos cousas,
estamos volvéndonos tolos,

pero as alucinacións psicóticas
son bastante diferentes.

As alucinacións psicóticas, xa for
visuais ou de voces,

diríxense a nós. Acúsannos.

Sedúcennos. Humíllannos.

Búrlanse de nós.

Interactuamos con elas.

Non hai nada desa cualidade
de dirixirse a nós

nestas alucinacións de
Charles Bonnet.

É coma unha película. Vemos unha película
que non ten nada que ver connosco,

ou iso é o que a xente cre.

Outra cousa pouco habitual é a
epilepsia do lóbulo temporal

e, ás veces, se un a sofre,

pode sentirse transportado

a un tempo ou a un lugar do pasado.

Estamos nun cruzamento
de estradas concreto.

Ulimos castañas asadas.

Oímos o tráfico. Todos os
sentidos están involucrados.

E estamos agardando
pola nosa moza.

E é ese martes pola tarde en 1982.

As alucinacións
do lóbulo temporal

son alucinacións
de todos os sentidos,

cheas de sensacións,
de familiaridade,

localizadas no espazo e no tempo,

coherentes, efectistas.

As de Charles Bonnet
son bastante diferentes.

Nas alucinacións
de Charles Bonnet,

temos todo tipo de niveis,

desde as alucinacións xeométricas,

os cadros rosas e azuis que tiña a muller,

ata alucinacións moi elaboradas

con figuras e especialmente caras.

E ás veces as caras deformadas,

son a forma máis común

desas alucinacións.

E a segunda forma máis
común son os debuxos animados.

Daquela, que está pasando?

De xeito fascinante,
nos últimos anos,

foi posible facer imaxes
funcionais do cerebro,

facer resonancias magnéticas funcionais
mentres as persoas alucinaban.

E, de feito, atopáronse
as diferentes partes

do cerebro visual que
se activaban

mentres estaban
sufrindo alucinacións.

Cando as persoas teñen estas
alucinacións xeométricas simples,

está activado o córtex visual primario.

Esta é a parte do cerebro que
percibe bordos e patróns.

Non formamos imaxes
co noso córtex visual primario.

As imaxes fórmanse,

na parte do córtex visual

situado no lóbulo temporal.

E, en particular, nunha área
do lóbulo temporal

chamada xiro fusiforme.

E sábese que a xente que
ten danado o xiro fusiforme,

pode perder a capacidade
para recoñecer caras.

Pero se hai unha actividade
anormal no xiro fusiforme,

pode ter alucinacións de caras.

Isto é exactamente o que atopamos
nalgunhas destas persoas.

Hai unha área na parte
anterior deste xiro

onde se representan
os dentes e os ollos

e esa parte do xiro
actívase

cando a xente ten
as alucinacións deformadas.

Hai outra parte do cerebro

que se activa especialmente

cando vemos debuxos animados.

Actívase cando recoñecemos
debuxos animados,

cando os debuxamos e
cando alucinamos con eles.

É moi interesante
esa especificidade.

Hai outras partes do cerebro que
están implicadas especificamente

no recoñecemento e na alucinación

de edificios e paisaxes.

Ao redor de 1970, descubriuse
que non só eran partes do cerebro,

senón células particulares.

As "células cara" foron descobertas
ao redor de 1970.

E agora sabemos
que hai centos

doutros tipos de células,

que poden ser moi, moi específicas.

Así que podemos ter non só

células "coche",

tamén podemos ter
células "Aston Martin".

(Risos)

Vin un Aston Martin esta mañá.

Tiña que contalo.

E agora está nalgures
aquí dentro.

(Risos)

Ben, neste nivel, que chamamos
córtex temporal inferior,

só hai imaxes visuais,

ou representacións ou fragmentos.

É só nos niveis máis altos

cando se unen aos outros sentidos

e se conectan coa
memoria e a emoción.

E na síndrome de Charles Bonnet,

non se chega a eses niveis superiores.

Quedamos nos niveis do
córtex visual inferior

onde hai miles
e decenas de miles

e millóns de imaxes,

ou representacións fragmentadas,

todas codificadas
neuralmente

en células particulares
ou en pequenos acios de células.

Normalmente, todas elas
forman parte

do caudal integrado
da percepción, ou da imaxinación,

e ninguén é consciente delas.

Só se un ten dificultades
visuais ou está cego

interrómpese o proceso.

E, en vez de ter unha
percepción normal,

prodúcese unha estimulación ou liberación,

anárquica e convulsiva,

de todas estas células visuais

no córtex temporal inferior.

Así, de súpeto, vemos unha cara.
De súpeto vemos un coche.

De súpeto isto e de súpeto aquilo.

A mente fai o que pode para organizar

e darlle algún tipo
de coherencia a isto

pero non ten
moito éxito.

Cando se describiron estes casos
por primeira vez,

pensouse que poderían
ser interpretados como soños.

Pero, en realidade, a xente di:

"Non recoñezo as persoas. Non
podo facer ningunha asociación."

"Gustavo non significa nada para min."

Non imos a ningún lado
pensando nelas como en soños.

Ben, máis ou menos
xa dixen o que quería.

Penso que só me queda recapitular

e decir que isto é común.

Pensemos na cantidade de persoas cegas.

Debe haber centos de miles de
persoas cegas

que teñen estas alucinacións,

pero están moi asustadas
para mencionalas.

Así que este tipo de cousas
precisa divulgación

para os pacientes, para
os médicos, para o público.

Finalmente, creo que son

infinitamente interesantes
e valiosas,

porque nos axudan a entender
como funciona o cerebro.

Charles Bonnet preguntouse, hai 250 anos,

pensando nesas alucinacións,

'o teatro da mente', nas súas palabras,

como poderían ser xeradas
pola maquinaria do cerebro.

Agora, 250 anos despois,

penso que estamos comezando
a entrever como o fai.

Moitas grazas.

(Aplauso)

Chris Anderson: Foi magnífico.
Moitas grazas.

Falou desas cousas con
tanta perspicacia

e tanta empatía cara
aos seus pacientes.

Vostede experimentou algunhas
das síndromes que describe?

Oliver Sacks: Temía que
me preguntase iso.

(Risos)

Ben, si, un montón delas.

En realidade, teño algunhas
dificultades visuais.

Estou cego dun ollo
e non vexo moi ben do outro.

E teño alucinacións xeométricas.

Pero paran aí.

CA: E non lle molestan?

Porque vostede entende o que ocorre,
non lle preocupa?

OS: Ben, non me molestan
máis que o meu acúfeno,

- o pitido do oido- que ignoro.

De cando en vez interésanme,

e teño moitos debuxos deles
nos meus cadernos.

Fixen unha resonancia
magnética funcional

para ver como funciona
o meu córtex visual.

E cando vexo todos
eses hexágonos

e outras cousas
complexas,

durante a xaqueca,

pregúntome se todo
o mundo ve cousas así

e se cousas como a arte das
cavernas ou a arte ornamental

poderían derivar un pouco disto.

CA: Esta foi unha charla total e
absolutamente fascinante.

Moitas grazas por compartila.

OS: Grazas, grazas.

(Aplausos)