< Return to Video

Hipotonik, izotonik və hipertonik məhlullar (tonus)

  • 0:01 - 0:03
    Burada məhlula əlavə edilmiş hüceyrənin
  • 0:03 - 0:05
    alabiləcəyi üç fərqli vəziyyət var
  • 0:05 - 0:08
    və hüceyrə bu bənövşəyi dairədir,
  • 0:08 - 0:09
    bu da hüceyrə membranıdır.
  • 0:09 - 0:11
    Su molekullarını bu mavi dairələr
  • 0:11 - 0:14
    ilə çəkmişəm, burada isə
  • 0:14 - 0:17
    sulu məhlulun içində həll olan şeylər var,
    onları da
  • 0:17 - 0:19
    sarı dairələr ilə təsvir eləmişəm.
  • 0:19 - 0:21
    Hüceyrənin ölçüsünə nəzərən,
    su molekullarının və
  • 0:21 - 0:25
    həll olan hissəciklərin
    ölçüsünü böyük çəkmişəm,
  • 0:25 - 0:27
    bunu belə etdim ki, burada nə
  • 0:27 - 0:29
    olduğunu görə bilək.
  • 0:29 - 0:31
    Fərz edək ki, hüceyrə membranı
  • 0:31 - 0:34
    fosfolipid ikiqatlı membrandır
    və yarımkeçiricidir
  • 0:34 - 0:37
    və su molekullarının girib çıxmasına
    icazə verir
  • 0:37 - 0:39
    beləliklə bir su molekulu içəridən
  • 0:39 - 0:42
    çölə çıxa ya da çöldən içəriyə girə bilər,
  • 0:42 - 0:44
    ancaq fərz edək ki, membran
  • 0:44 - 0:46
    həllolan hissəciklərin
    girişinə icazə vermir,
  • 0:46 - 0:48
    buna görə də yarımkeçiricidir.
  • 0:48 - 0:50
    Bu, müəyyən şeylərə keçiricidir
  • 0:50 - 0:52
    ya da deyə bilərik ki, seçilmiş şeylərə.
  • 0:52 - 0:55
    İndi nə olacağını düşünürsünüz?
  • 0:55 - 0:57
    Deməli, görə biləcəyiniz ilk şey
  • 0:57 - 1:01
    həll olanın konsentrasiyasının daxildəkinə
    müqayisədə
  • 1:01 - 1:03
    xaricdə daha aşağı olduğu ola bilər,
  • 1:03 - 1:05
    yəni istənilən an
  • 1:05 - 1:07
    bəzi su molekulları bu istiqamətdə
  • 1:07 - 1:12
    çöldən içəriyə girərkən, həmçinin də
  • 1:12 - 1:14
    burada içəridən çölə çıxmaqda olan
  • 1:14 - 1:16
    su molekullarımız olacaq,
  • 1:16 - 1:18
    bəs müəyyən zaman müddətindən
  • 1:18 - 1:19
    sonra nə baş verə bilər
  • 1:19 - 1:22
    və nə daha çox baş verər?
  • 1:22 - 1:23
    Çöldəki su molekullarına,
  • 1:23 - 1:25
    osmos təzyiq videosunda
    dediyimiz kimi,
  • 1:25 - 1:28
    onlara həll olan hissəciklər daha
    az maneə yaradacaq,
  • 1:29 - 1:31
    əgər bu su molekulu bu istiqamətdə
    hərəkət edirsə
  • 1:31 - 1:34
    onda membrana gedib çıxa biləcək,
  • 1:34 - 1:36
    sonra isə, bəlkə də membrandan keçəcək,
  • 1:36 - 1:39
    həmin vaxtda isə, götürək bu su molekulu
  • 1:39 - 1:41
    bu istiqamətdə hərəkət edəcək
  • 1:41 - 1:44
    indi isə yolu kəsiləcək, geri sıçrayacaq
  • 1:44 - 1:45
    və buna dəyib qayıdacaq,
  • 1:45 - 1:48
    yəni içəridəki su molekullarının
    önünə daha çox maneə çıxır.
  • 1:48 - 1:51
    Onların membran ilə tamamilə
    əlaqədə olması və düz
  • 1:51 - 1:53
    istiqamətdə getmək
    ehtimalı azdır.
  • 1:53 - 1:56
    Onlar bu həll olan hissəciklər
    tərəfindən dayandırılır
  • 1:56 - 1:57
    Müəyyən zaman müddətində
  • 1:57 - 1:59
    irəli və geri hərəkər edən
  • 2:00 - 2:02
    su molekullarımız olsa da
    içəri girənlərin
  • 2:02 - 2:04
    sayının çıxanlardan
    çox olması yəqindir,
  • 2:04 - 2:07
    yəni tam bir içə axım olur.
  • 2:07 - 2:08
    H2O-nun
  • 2:10 - 2:14
    yəni su molekullarının tam içə axımı.
  • 2:14 - 2:17
    Belə vəziyyətdə, harada ki biz həll olanın
  • 2:17 - 2:19
    konsentrasiyasının az olduğu bir məhlulda
  • 2:19 - 2:21
    olan bir hüceyrədən danışırıq,
  • 2:21 - 2:24
    Bu vacibdir ki, nəzərdə tutduğumuz
    həll olanın membrana
  • 2:24 - 2:26
    getməsinə icazə verilməsin,
  • 2:26 - 2:28
    membran bu həll olana qarşı
    keçirici olmasın.
  • 2:28 - 2:31
    Biz belə bir vəziyyəti, hüceyrənin içində
  • 2:31 - 2:32
    olduğu belə bir məhlulu
  • 2:32 - 2:35
    hipotonik məhlul adlandırırıq.
  • 2:37 - 2:40
    Hipotonik məhlul.
  • 2:40 - 2:42
    Hipotoniklikdən, ya da görəcəyimiz
  • 2:42 - 2:45
    izotoniklik və hipertoniklikdən danışanda,
  • 2:46 - 2:49
    bir növ membrandan keçə bilməyən bir
  • 2:51 - 2:54
    həll olanın nisbi konsentrasiyasından
    danışırıq
  • 2:54 - 2:56
    Hipo sözü, başqa yerlərdə görmüş
    ola bilərsiniz.
  • 2:56 - 2:59
    Nəyinsə azlığını göstərən ön şəkilçidir,
    burada da
  • 2:59 - 3:03
    həll olanın məhluldakı konsentrasiyası
    hüceyrənin içi ilə müqayisədə
  • 3:03 - 3:05
    daha azdır, buna görə də,
  • 3:05 - 3:07
    osmotik təzyiqimiz var,
  • 3:10 - 3:12
    əlimizdəki su molekulları xaricdən
  • 3:12 - 3:15
    hüceyrənin daxilinə gedir.
  • 3:15 - 3:17
    Bu da əslində hüceyrəyə təzyiq göstərir
  • 3:17 - 3:20
    Hüceyrə özü genişləyə bilər, hətta əgər
  • 3:20 - 3:22
    kifayər qədər təzyiq varsa
  • 3:23 - 3:25
    hətta partlaya bilər.
  • 3:25 - 3:27
    İndi növbəti vəziyyətə keçək.
  • 3:27 - 3:30
    Bu vəziyyətdə, bizim həll olanımızın
  • 3:30 - 3:33
    hüceyrənin xaricində və daxilindəki
    konsentrasiyaları
  • 3:33 - 3:36
    demək olar ki, eynidir, ya da ən azından
    mən elə çəkməyə çalışmışam.
  • 3:36 - 3:39
    Bu vəziyyətdə, bir su molekulunun
  • 3:39 - 3:40
    verilən müddət ərzində
  • 3:40 - 3:42
    xaricdən daxilə keçmək,
  • 3:42 - 3:45
    və daxildən xaricə çıxmaq
    ehtimalları eyni olacaq.
  • 3:45 - 3:48
    Beləliklə tam içəri axım ya da çölə axım
    olmayacaq.
  • 3:48 - 3:49
    Su molekullarımız həmişə
  • 3:49 - 3:50
    irəli və geri gedəcəklər,
  • 3:50 - 3:53
    lakin tam içə axım
    ya da çölə axım olmayacaq.
  • 3:54 - 3:56
    Gəlin, izin verin yazım, tam axım
  • 3:56 - 3:59
    tam axım yoxdur.
  • 4:00 - 4:01
    Bu tip məhlulları, hansında ki
  • 4:01 - 4:04
    həll olanın məhluldakı və hüceyrənin
  • 4:04 - 4:09
    daxilindəki konsentrasiyaları eyni olur,
    izotonik adlandıracağıq.
  • 4:09 - 4:11
    Bu bir izotonik məhluldur.
  • 4:11 - 4:15
    İzotonik məhlul.
  • 4:16 - 4:19
    Bu ön şəkilçi, izo, eyni olan
    şeyləri bildirir.
  • 4:19 - 4:22
    Burada həll olanın konsentrasiyası eynidir
  • 4:22 - 4:23
    və tam axım yoxdur.
  • 4:23 - 4:26
    Hipotonik məhlulda, su molekulları
  • 4:26 - 4:28
    hüceyrənin içinə girir və hüceyrə şişir
  • 4:28 - 4:30
    elə bil şarı doldururuq.
  • 4:30 - 4:33
    İzotonic məhlulda isə tam axım yoxdur.
  • 4:33 - 4:36
    Təbii ki, axırıncı vəziyyəti
    təsəvvür edə bilərsiniz.
  • 4:36 - 4:39
    Həll olanın xaricdəki konsentrasiyası
  • 4:39 - 4:41
    daxildəkindən yüksəkdir.
  • 4:41 - 4:42
    Nə olacağını təxmin edə bilərik.
  • 4:42 - 4:44
    Biricisi, buna nə deyim?
  • 4:44 - 4:47
    Deməli, məhluldakı nə isə daha çoxdur
  • 4:47 - 4:49
    yəni hiper ön şəkilçisini istifadə edəcəm.
  • 4:49 - 4:52
    Daha çox var, daha, hipertonik.
  • 4:52 - 4:56
    Bu hipertonik məhluldur.
  • 4:57 - 5:00
    Yenə də, həll olan memrabı keçə bilmir,
  • 5:00 - 5:02
    su molekulları isə bilir
  • 5:02 - 5:04
    və su molekullarımız
  • 5:06 - 5:07
    xaricdən daxilə və
  • 5:07 - 5:10
    daxildən xaricə gedir ancaq
  • 5:10 - 5:13
    ancaq daxildəkilərin çölə çıxarkən maneə
  • 5:13 - 5:16
    ilə qarşılaşmaq ehtimalı daha az olacaq
  • 5:16 - 5:18
    nəinki xaricdən daxil olanların,
  • 5:18 - 5:20
    buna görə də tam axım olacaq
  • 5:20 - 5:21
    Daxildən xaricə
  • 5:21 - 5:24
    çıxanların olması ehtimalı
  • 5:24 - 5:27
    xaricdən daxilə gedənlərdən daha çoxdur
  • 5:27 - 5:29
    çünkü onlar daha çox
    maneə ilə qarşılaşırlar,
  • 5:29 - 5:32
    ona görə də onlar girə bilmirlər.
  • 5:32 - 5:35
    Bu vəziyyətdə, əlimizdəki su
  • 5:35 - 5:38
    hüceyrədən çıxacaq və hüceyrə büzüşəcək
  • 5:39 - 5:41
    Hüceyrə sudan gələn təzyiqi itirdiyinə
  • 5:41 - 5:44
    görə bir şəkildə büzüşəcək.
  • 5:44 - 5:47
    Bunu həqiqi canlı sistemlərdə
    görə bilərsiniz
  • 5:47 - 5:49
    Əgər hipotonik bir məhlula
  • 5:49 - 5:51
    qırmızı bir qan hüceyrəsi qoysaq,
  • 5:51 - 5:53
    su onun içinə axın edəcək
  • 5:53 - 5:55
    və o şişəcək.
  • 5:55 - 5:58
    O genişləyəcək, o çox şişmiş
  • 5:58 - 6:01
    bir qırmızı qan hüceyrəsi kimi olacaq,
    izotonik məhlulda isə
  • 6:01 - 6:03
    elə görməyə alışdığımız
  • 6:03 - 6:04
    qırmızı qan hüceyrəsi kimi olacaq,
  • 6:04 - 6:07
    bu ortadakı kiçik çökük də
  • 6:08 - 6:10
    olacaq, burada isə
  • 6:10 - 6:11
    hamısı genişləyir.
  • 6:11 - 6:12
    Hipertonik məhlulda isə,
  • 6:12 - 6:15
    qırmızı qan hüceyrəsindən su çıxacaq,
  • 6:15 - 6:19
    və bunun biraz büzüşdüyünü görəcəyik,
  • 6:19 - 6:21
    bunun kimi biraz büzüşdüyünü görəciyik,
  • 6:24 - 6:28
    əlimizdə çünki
    su molekullarının çölə axımı var.
Title:
Hipotonik, izotonik və hipertonik məhlullar (tonus)
Description:

Hipotonik, izotonik və hipertonik məhlullar (tonus). Müxtəlif növ məhlulların osmotik təzyiqin istiqamətinə təsiri.

Növbəti dərs üçün izləyin:
https://www.khanacademy.org/science/biology/membranes-and-transport/diffusion-and-osmosis/v/diffusion-and-osmosis?utm_source=YT&utm_medium=Desc&utm_campaign=biology

Keçən dərsi ötürmüsünüz?
https://www.khanacademy.org/science/biology/membranes-and-transport/diffusion-and-osmosis/v/osmosis?utm_source=YT&utm_medium=Desc&utm_campaign=biology
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
06:30

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.